ashmore9

226 Rekonstruowanie przeszłości

Ryc. 8.14

Najstarsze znane zapisy, sporządzone znakami klinowymi na glinianych tabliczkach, pojawiły się w Azji południowo-zachodniej w czwartym tysiącleciu p.n.e.

ramionami. Wydłużenie ramion i ich przesadne owłosienie odpowiada wrażeniom, doświadczanym podczas transu. Bez względu na to, czy interpretacja ta jest w całości poprawna, pokazuje ona jak łatwo można się pomylić w interpretowaniu symboli w archeologii, jeżeli nie będziemy o nich myśleć w kontekście kultury, która je wytworzyła. Interpretacja jest możliwa, ale trzeba jej dokonywać z uwagą. Ze względu na to, że malowidła naskalne, często sprzed tysięcy lat, spotykane są na całym świecie, ten rodzaj badań nad komunikacją symboliczną bardzo się w ostatnich latach rozwinął, zarówno pod względem liczby przedsięwzięć, jak i uwagi, jaką przykłada się do poszczególnych interpretacji.

Kategorią danych archeologicznych, którą często poddaje się interpretacji symbolicznej, są praktyki pogrzebowe, w tym dary grobowe. Wiele uwagi poświęca się ostatnio zwyczajom pogrzebowym jako wyznacznikom organizacji społecznej: wodzowie są często chowani oddzielnie od zwykłych ludzi, a dary grobowe bywają miernikiem majątku, posiadanego przez zmarłego za życia.John W. Hedges, podczas badań nad wspólnotowymi grobowcami na należących do Szkocji Orkadach, zidentyfikował prawdopodobne prehistoryczne symbole społeczne, używane przez dawnych mieszkańców tych wysp. Najwartościowsze dane pochodzą z grobu w lsbister, używanego przez prawie tysiąc lat (od ok. 3200 do 2400 roku p.n.e.), w którym znaleziono szczątki ponad trzystu osób oraz kości ptaków i innych zwierząt. Obecność szczątków zwierząt jest prawdopodobnie pozostałością ofiar

Analogia 227

lub uczt pogrzebowych. Natomiast prawie wszystkie kości ptaków to kości niejadalnych gatunków drapieżnych, głównie orła bielika. Obecność takiej ilości szczątków osobników tego gatunku wskazuje, że miał on dla ludzi, którzy chowali tu swoich zmarłych, znaczenie symboliczne. Dystrybucja różnych stylów artefaktów wskazuje, że neolityczne społeczeństwo Orkadów podzielone było na liczne różniące się od siebie grupy, z których każda dysponowała własnymi komorami grobowymi. Pozostałe groby powiązane były z symbolami innymi niż bielik. Hedges użył analogii ogólnej i odniósł te praktyki do rozpowszechnionego zwyczaju wykorzystywania zwierząt jako emblematów wyróżniających grupy społeczne. Tak więc orzeł bielik został zinterpretowany jako emblemat, czyli symbol ludzi, którzy chowali w grobowcu w Isbister swych zmarłych ponad 4000 lat temu.

Pismo to najbardziej uregulowany sposób kodyfikacji symboli (ryc. 8.14). Wraz z pojawieniem się pisma wkraczamy w epokę dokumentacji historycznej, która pozwala na o wiele pełniejsze i dokładniejsze interpretowanie dawnych ideologii. Systemy pisma zostały stworzone przez wiele dawnych społeczeństw; niektóre, jak minojskie pismo linearne A, nie zostały jeszcze odczytane. Dopiero niedawno nauczyliśmy się czytać hieroglificzne inskrypcje Majów. Najwcześniejsze przykłady pisma w Azji południowo-zachodniej pochodzą z około roku 3500 p.n.e. W pierwszym tysiącleciu p.n.e. ludzie ryli inskrypcje w kamieniu na terenie Ameryki Środkowej. Na obu obszarach najwcześniejsze znane archeologom zapisy to rachunki - na Bliskim Wschodzie są to zapisy transakcji handlowych, a w Mezoameryce — rachuby czasu.

Co ciekawe, Alexander Mars hack wysunął hipotezę, że najstarsze formy zapisów pochodzą Z epoki o wiele wcześniejszej. Marshack przebadał nacięcia i znaki na kościanych artefaktach pochodzących z górnego paleolitu, na które inni uczeni na ogół nie zwracali uwagi. Marshack odkrył jednak regularności w kątach nacięć i rozmieszczeniu poszczególnych grup znaków. Na tej podstawie dowodził, że znaki te reprezentują najwcześniejszą formę zapisu - poprzedzającą pismo. Marshack zasugerował, że tematem tych paleolitycznych zapisów był czas, upływ miesięcy księżycowych, pór roku i innych obserwowalnych okresów. Powyższy przykład sygnalizuje pojawienie się nowej dziedziny badań archeologicznych, w której prowadzono w ostatnich latach wiele przedsięwzięć badawczych -archeoastronomii, czyli badania poziomu dawnej wiedzy astronomicznej na podstawie pozostałości materialnych. Jak wspomnieliśmy w rozdziale 6, wiele stanowisk i obiektów na całym świecie zostało zidentyfikowanych jako starożytne obserwatoria astronomiczne, wykorzystywane do obserwacji cyklicznych ruchów słońca, księżyca i innych ciał niebieskich.

Obiekty archeologiczne wiązane z astronomią rozsiane są po całym świecie. Astronom Anthony Aveni przebadał wiele różnych budowli w Mezoameryce pod kątem ich dawnych zastosowań w astronomii. W Cahokii, miejscowości leżącej