ashmore1

210 Rekonstruowanie przeszłości

mosty, które łączyły poszczególne odcinki tych dróg. Tam gdzie rzeki lub inne przeszkody były wąskie, używali kamienia i drewna; tam gdzie przeszkody były zbyt szerokie, używali włókien roślinnych. Powstały w ten sposób wiszące mosty wykonane z lin, tak mocne, że Hiszpanie mogli po nich przejeżdżać konno (ryc. 8.5).

Jak powiedzieliśmy w rozdziale 3, środowisko nie determinuje kultury, ale dostarcza ram, w których kultura się rozwija. Podobnie, kultura nie determinuje środowiska, ale wartości kulturowe i sprawność technologiczna może określać zakres eksploatacji dostępnych zasobów środowiskowych. Te zasady stanowią jądro ekologii kulturowej, jednego ze współczesnych modeli antropologicznych.

Ekologia kulturowa zajmuje się interakcjami ludzi ze środowiskami naturalnym i kulturowym. Co więcej, wzajemna relacja technologii i środowiska jest sama w sobie złożona i ma charakter interaktywny. Innowacja technologiczna może na nowo zdefiniować naturę eksploatowanego środowiska: na przykład kanały irygacyjne mogą sprawić, że na pustyni powstaną ogrody. Najważniejszym pytaniem z dziedziny ekologii, które stawiają sobie archeolodzy, jest pytanie o to, które z dostępnych społeczeństwom prehistorycznym zasobów naturalnych były przez nie eksploatowane. Aby odpowiedzieć na te pytania, archeolodzy muszą nie tylko zrekonstruować techniki i sprzęt używany przez dawne społeczeństwo, ale także naturę środowiska, które było eksploatowane przez to społeczeństwo. W większości przypadków oznacza to badanie sposobów zdobywania pożywienia: jakie źródła żywności były dostępne? Które z tych źródeł wybrano i w jaki sposób zdobywano dany rodzaj żywności?

Archeolodzy, rekonstrując dawne środowisko geograficzne, wypracowali dwa podejścia, są to: (1) obserwacja współczesnego krajobrazu, w tym topografii i zakresu zasobów biotycznych i mineralnych, (2) zbieranie ekofaktów. Dane te pozwalają archeologom stwierdzić, czy i w jakim stopniu mogła ulegać zmianom dostępność zasobów. Szczególnie cennych informacji o dawnym środowisku dostarczają badania pyłków roślin. Łącząc te podejścia, archeolodzy próbują, zwykle konsultując się z innymi specjalistami, odtworzyć naturę środowiska, w którym żyły dawne społeczeństwa.

Łatwo przytoczyć przykłady badań łączących analizę zbioru ekofaktów i obserwację współczesnego środowiska. Uczeni pracujący w ramach archeologicz-no-botanicznego projektu Tehuacan w taki sposób zdefiniowali poddany badaniom archeologicznym region osadniczy, aby odpowiadał obszarowi, w którym miano jednocześnie zbierać współczesne dane środowiskowe. Ogólnym celem projektu było prześledznie rozwoju rolnictwa w Nowym Swiecie. Dolina Tehuacan w meksykańskim stanie Puebla została wybranajako miejsce badań częściowo dlatego, że było tam wiele suchych jaskiń, w których mogły zachować się szczątki kukurydzy i innych udomowionych roślin. W tym samym czasie jednak, Richard MacNeish i jego współpracownicy musieli ustalić zakres dostępnych pradziejo-

wym mieszkańcom Doliny Tehuacan źródeł żywności, aby w ten sposób odtworzyć warunki, w których produkcja żywności zastępowała zbieractwo. W celu zdobycia tej wiedzy, badacze dokonali przeglądu Doliny Tehuacan i podzielili ją na cztery mikroregiony, z których każdy oferował własny zestaw sezonowo lub stale dostępnych zasobów. Łącząc te informacje z analizą ekofaktów pozyskanych na stanowiskach archeologicznych w badanym regionie, MacNeish i jego współpracownicy byli w stanie zrekonstruować sezonowe migracje dawnych populacji ludzkich w poszukiwaniu żywności w ramach Doliny. Przemieszczenia te miały związek z tym, że źródła żywności zmieniały się wraz ze zmianą pór roku. W kilka lat później, MacNeish zastosował to samo podejście w Kotlinie Ayacucho w Peru, gdzie zdefiniował korelację między sezonową eksploatacją źródeł pożywienia i różnymi sposobami jej zdobywania.

Systemy społeczne

Wszystkie społeczeństwa samookreślają się i wprowadzają rozróżnienia między swymi członkami przez wyznaczanie im różnych ról i statusów społecznych. Najbardziej podstawowymi wyróżnikami są wiek i płeć, ale większość grup ludzkich organizuje interakcje społeczne również w oparciu o wiele innych wyznaczników. Studia nad kwestią pokrewieństwa, prowadzone w ramach badań antropologicznych, przybliżyły nam mnogość nazw stosowanych dla określania pokrewieństwa, uznawania pochodzenia, ustalania, z którymi członkami rodziny się mieszka itd. Zasady organizacji społecznej rozciągają się jednak poza samą rodzinę i obejmują również inne zagadnienia: sposób funkcjonowania władzy (organizacja polityczna) i kontrolę nad produkcją i dystrybucją dóbr i innych zasobów (organizacja ekonomiczna).

Większość świadectw dotyczących struktury społecznej, znanych z badań etnograficznych, ma charakter niematerialny. Kategorie społeczne, polityczne i ekonomiczne i wzorce związane z pokrewieństwem częstokroć znajdują słabe odbicie w źródłach archeologicznych, lub wręcz nie pozostawiają żadnych śladów. W ostatnich latach archeolodzy starali się jednak ustalić, w jaki sposób różne aspekty pozostałości materialnych mogą być wskazówkami przy odtwarzaniu dawnej organizacji społecznej. Omówimy teraz dwa podejścia stosowane przy rekonstruowaniu stosunków społecznych i struktury dawnych społeczeństw: (1) archeologię osadniczą i (2) systemy wymiany.

Przedmiotem badań archeologii osadniczej jest przestrzenna dystrybucja dawnych ludzkich działań i zajęć. Zajmuje się ona zarówno lokalizacją różnych działań w obrębie jednoizbowego domu, jak i układem stanowisk w ramach regionów (zob. ryc. 8.6). Ponieważ badania nad osadnictwem dotyczą informacji o lokalizacji, głównym źródłem danych będą dla nich obiekty nieruchome i stanowiska.