ashmore5

260 Rozumienie przeszłości

wiednio przygotowanych miejscach. Podejścia postprocesualne i feministyczne różnią się od innych rozkładem akcentów; w omówionym przykładzie siew uważany jest za najważniejszy etap całego procesu. Obie orientacje idą dalej i wysuwają tezę, że to kobiety odegrały decydującą rolę przy selekcji największych nasion i w ten sposób przyczyniły się do przyśpieszenia procesu udomowienia roślin.

Łączenie perspektyw

Biorąc pod uwagę złożoność kultury ludzkiej i trudności związane z interpretacją źródeł archeologicznych, badacze dążący do maksymalnej efektywności unikają ograniczania się przyjęciem jedynego podejścia teoretycznego. Ponieważ każda sytuacja badawcza jest inna, dla każdej należy stworzyć unikalne połączenia podejść teoretycznych, tak by na podstawie dostępnych danych archeologicznych uzyskać jak najlepsze rezultaty.

W przypadku, w którym należy ustalić chronologię stanowiska, a przy tym występują dane świadczące o wyspecjalizowaniu kobiet w pewnych rzemiosłach, trzeba połączyć podejście kulturowo-historycznego i postprocesualne. Tam, gdzie natykamy się na świadectwa wystąpienia zmian klimatycznych w połączeniu ze śladami wydarzeń udokumentowanych historycznie, takich jak odrodzenie religijne lub rewolta polityczna, najbardziej produktywną strategią będzie połączenie podejść procesualnego i postprocesualnego.

W archeologii kolejno pojawiły się różne podejścia do badań nad przeszłością. Proccsualizm powstał w latach sześćdziesiątych dwudziestego wieku w reakcji na podejście kulturowo-historyczne. Postprocesualizm pojawił się w latach osiemdziesiątych jako reakcja na procesualizm. Chociaż początkowo procesualizm za swój główny cel uważał krytykę podejścia kulturowo-historycznego, z czasem przerodził się w dojrzałe i w pełni ukształtowane narzędzie badania przeszłości. W podobny sposób różnorodne nurty postprocesualizmu i nowych orientacji nie ograniczają się już tylko do krytykowania procesualizmu, ale w sposób aktywny i produktywny przyczyniają się do zrozumienia przeszłości.

Wśród archeologów zdarzały się różnice zdań co do użyteczności poszczególnych podejść - ostatnio dotyczy to sporów między zwolennikami procesualizmu i postprocesualizmu - ale większość archeologów uważa, że podziały te szkodzą archeologii. W roku 1989 Robert Preucel zorganizował międzynarodowe sympozjum, by zbliżyć do siebie liderów obu podejść, procesualnego i postprocesualnego. Dialog zapoczątkowany wówczas jest kontynuowany i większość archeologów zgadza się obecnie, że najwięcej korzyści przynosi stosowanie wszystkich podejść o udowodnionej wartości. Przede wszystkim powinniśmy pamiętać, że źródłem rozwoju archeologii jest interakcja między wynikami badań terenowych i różnorodnymi podejściami teoretycznymi.

PODSUMOWANIE

Rekonstrukcja przeszłości polega na zsyntetyzowaniu poddanych uprzednio analizie danych w świetle różnych celów badawczych. Interpretacja próbuje opisać co, kiedy i gdzie wydarzyło się w przeszłości oraz wyjaśnić jak i dlaczego się tak stało. Stosuje się trzy najważniejsze, komplementarne podejścia: rekonstrukcje kulturowo-historyczne kładą fundamenty poprzez ustalenie co, kiedy i gdzie się wydarzyło; celem rekonstrukcji procesualnych (wykorzystujących często hipotezy sformułowane na podstawie opisowych rekonstrukcji kulturo-wo-historycznych), jest odpowiedź na pytania jak i dlaczego; celem postproce-sualistów jest zrozumienie oryginalnych znaczeń kulturowych na poziomie jednostki.

Te podejścia do interpretacji archeologicznej oparte są na odmiennych wizjach kultury. Rekonstrukcje kulturowo-historyczne identyfikują dawne wydarzenia na podstawie czasowej i przestrzennej syntezy danych. Wyjaśnianiu podobieństw i różnic, które obserwuje się w analizowanych danych, służą modele opisowe oparte na normatywnej koncepcji kultury. Zazwyczaj podkreśla się różnice, widząc w nich odbicie zmian kulturowych, których przyczyną mogą być czynniki wewnętrzne (wynalazki, selekcja, dryft i odrodzenie - powrót do dawnych wzorców) bądź zewnętrzne (dyfuzja, wymiana towarów, migracja, podbój i zmiany środowiskowe).

Celem rekonstrukcji procesualnej jest wyjaśnienie przyczyn pojawienia się zmiany w oparciu o sprawdzanie serii konkurencyjnych hipotez. W rekonstrukcjach tych najczęściej stosowane są modele ekologiczne i koncepcja ewolucji wielotorowej (krzewiastej). Systemy i perspektywy ekologiczne kładą nacisk na rekonstrukcję sytuacji w jednym lub wielu punktach w czasie a przyczyn zmian poszukują w interakcjach w obrębie systemu lub też interakcji systemu ze środowiskiem. W perspektywie ewolucyjnej ważne są rekonstrukcje zmian na przestrzeni czasu, a ich przyczyny ustala się poprzez identyfikację albo jednostkowych, uniwersalnych „motorów zmian" albo wielu czynników, które je wywołały (strategia wielowariantowa),

Podejście postprocesualne oferuje interpretacje, w których podkreśla się rolę jednostek w podejmowaniu decyzji i znaczenie kontekstu, w którym je podejmowano. Na kontekst patrzy się z perspektywy badanej kultury a nie kultury, do której należy archeolog. Choć interpretacje postprocesualne oparte są często na modelach synchronicznych (opisują zróżnicowanie w krótkich okresach czasu), kumulacja pojedynczych decyzji na przestrzeni czasu może mieć implikacje dla przebiegu zmian ewolucyjnych.

W końcu, chociaż archeolodzy nadal dyskutują na temat wartości podejść kulturowo-historycznego, procesualnego i postprocesualnego, nawzajem się one