5555241466

Marek Pietraś

20

Uogólniając, reżimy są konstrukcjami społecznymi służącymi kolektywnemu, z reguły wielostronnemu sterowaniu środowiskiem międzynarodowym.

Tak rozumiane instytucje międzynarodowe wyróżnia kilka cech wspólnych. Po pierwsze, są względnie trwałymi konstrukcjami społecznymi, powstałymi w procesie negocjacji, czyli drogą wspólnych decyzji, i stanowią wzorce pożądanych zachowań społecznych, a dzięki swej trwałości zapewniają powtarzalność tych zachowań w czasie i przestrzeni. Ze względu na sposób kształtowania są nazywane zmiennymi z wyboru. Po drugie, składają się na nie zespoły wzorców zachowań określonych podmiotów stosunków międzynarodowych w określonych obszarach i sytuacjach rzeczywistości międzynarodowej. Oznacza to, że instytucje regulują zachowania nie tylko państw, ale i innych uczestników stosunków międzynarodowych. Inaczej mówiąc, ich zakres podmiotowy może obejmować szerokie spektrum podmiotów o różnym statusie formalnym. Ich zakres przedmiotowy z reguły dotyczy dość wąskich obszarów stosunków międzynarodowych; wyjątkiem są organizacje o charakterze uniwersalnym. Po trzecie, szczególnie istotną cechą instytucji międzynarodowych jest ich utylitarność, pragmatyzm. Odzwierciedlają tę cechę już motywy ich tworzenia, czyli dążenie do regulowania interakcji i więzi uczestników stosunków międzynarodowych. Reżimy służą więc zaspokajaniu potrzeb tych uczestników, a ograniczając skalę społecznych wyborów, przyczyniają się do zwiększenia ich przewidywalności. Hedley Buli uważał w związku z tym, że wprowadzają ład do społeczności międzynarodowej²⁵. Podobny skutek przynosi także przezwyciężanie problemów działań kolektywnych w poliarchicz-nym środowisku międzynarodowym, głównie wysokich kosztów transakcji, deficytu informacji i różnego rodzaju asymetrii. Instytucje umożliwiają uczestnikom stosunków międzynarodowych koncentrację oczekiwań na zachowaniach kooperacyjnych, czyli pomagają osiągać kolektywnie pożądane wyniki; wręcz tworzą nową jakość w postaci kolektywnej rzeczywistości. Inaczej mówiąc, służą realizacji wartości, interesów i celów określonych grup uczestników stosunków międzynarodowych przez kształtowanie ich zachowań. Po czwarte, stopień sformalizowania nie decyduje o istocie instytucji międzynarodowych. Robert O. Keohane uważa nawet, że instytucje

²⁵ H. Buli, The Anarchical Society: A Study of Order in World Politics, Basingstoke 1995, s. 57-76.