614372884

1/1/ stronę antropologii kłamstwa 17

W badaniach skoncentrowałam się na interpretacjach kłamstwa, czyli na rozmaitych sensach, jakie mieszkańcy Ośrodka nadają zachowaniom, które nazywają w ten sposób. Zebrałam opinie, wspomnienia i opowieści o kłamstwie w odniesieniu do życia w Ośrodku, i nie tylko, od osób, z którymi mieszkałam w trakcie prowadzenia niejawnej obserwacji uczestniczącej. Do rozmów zaprosiłam również współpracowniczki Ośrodka: socjoterapeutkę i psychoterapeutkę oraz obecną (na czas prowadzenia badań) mieszkankę Ośrodka - wolontariuszkę. Zrealizowałam to zamierzenie w 2009 roku, wykorzystując metodę wywiadu częściowo ustrukturyzowanego, wywiadu swobodnego i techniki pomocnicze, m.in. mapy mentalne (zob. rozdz. III). W trakcie tych spotkań badani opowiadali zarówno o wydarzeniach dla siebie ważnych, niemal intymnych, jak i błahych, związanych z codziennością. Starałam się ukazać to bogactwo interpretacyjne poprzez cytowanie wielu fragmentów ich wypowiedzi¹⁴. W pracy interpretacje badanych przeplatają się więc z interpretacjami antropologicznymi opartymi na wiedzy czerpanej z literatury naukowej (przede wszystkim o kłamstwie), analizie materiału badawczego, a także na doświadczeniu zdobytym w trakcie niejawnej obserwacji uczestniczącej.

Ze względu na mój pobyt w Ośrodku, ujawniam w tekście podwójną rolę: rolę antropolożki-interpretatorki i rolę badanej. Zacieram tym samym podział Cliffórda Geertza na interpretacje „pierwszego stopnia”, których dokonuje „tubylec”, oraz „interpretacje drugiego i trzeciego stopnia”, których dokonuje badacz. Kluczem tego podziału jest przekonanie, że tylko osoba zakorzeniona w badanej przez antropologa kulturze może bezpośrednio interpretować doświadczane w niej zdarzenia („interpretacja pierwszego stopnia”). W myśl tej koncepcji, interpretacje antropologiczne są interpretacjami opartymi na uzyskanych od badanych informacjach - czyli są interpretacjami interpretacji (Geertz 2000: 17-47). Sądzę, że poprzez zastosowanie niejawnej obserwacji uczestniczącej antropologiczna interpretacja wcale nie jest tak odległa (choć niekoniecznie treściowo podobna) od interpretacji innych mieszkańców Ośrodka, nawet gdy pojawia się w formie komentarza do wypowiedzi rozmówcy¹⁵. To interpretacja nie tyle innego stopnia, co rodzaju, o czym świadczy jej naukowy cel oraz użyte konteksty - układy odniesienia (zob. rozdz. II). Oczywiście oddzielenie interpretacji badanych od interpretacji badacza nie oznacza, że pierwsze z wymienionych tworzą

¹⁴    Odpowiedziałam w ten sposób na zarzuty stawiane antropologii interpretatywnej Geertza dotyczące niemożliwości sprawdzenia, czy wyciągane przez badacza wnioski mają odniesienie do materiału badawczego (zob. rozdz. II).

¹⁵    Por. Kuper 2005:65-104. Uważam, że coraz częstsze prowadzenie przez antropologów badań „na miejscu” (at home), a nie w egzotycznych krajach, powoduje zacieranie podziału na kulturę badanych i badacza, co było podstawą omówionego poglądu Geertza.