614372882

1/1/ stronę antropologii kłamstwa 15

tyczna pracy znajduje się w aneksie¹⁰. Inaczej jest w artykułach z antropologii medycznej. Wiele implikacji teoretycznych zawiera na przykład artykuł Els van Dongen oraz Sylvie Fainzang, zatytułowany Lying, Misery and Illness: To-wards a Medical Anthropology ojthe Lie (2002: 85-95). Zdaniem autorek, badanie kłamstwa w perspektywie antropologii medycznej wymaga skoncentrowania się na szukaniu znaczeń i społecznego użycia tego słowa, ponieważ kłamanie wiąże się z władzą oraz kulturowo-społecznymi i ekonomicznymi standardami. Kłamstwo, w takim ujęciu, może przekazywać pewną informację na temat społeczeństwa, grupy oraz sytuacji, w której się pojawia. W konsekwencji, badanie kłamstwa pozwala lepiej zrozumieć relacje międzyludzkie, gdyż często odsłania ukrytą naturę społecznych struktur wpływających na ich kształt. Na pytanie: jak badać kłamstwo? van Dongen i Fainzang odpowiadają, że trzeba przede wszystkim odejść od przyjmowanego a priori etycznego spojrzenia na to zagadnienie. Antropolodzy powinni skoncentrować się na poszukiwaniu mechanizmów kłamania i szeroko rozumianych powodów (indywidualnych, społecznych, kulturowych) takiego zachowania w danym kontekście (lub kontekstach). Jeśli chodzi o definicję kłamstwa, badaczki uważają, że należy przyjrzeć się temu, co aktorzy społeczni określają mianem kłamstwa w pewnych sytuacjach, ponieważ jest to wskazówka dla przypisywanego kłamstwu znaczenia.

Powyższą propozycję uważam za trafną także poza obszarem antropologii medycznej i w ogólnym zarysie zbieżną z przyjętymi przeze mnie rozwiązaniami dotyczącymi sposobu badania kłamstwa. Chciałabym jednak wskazać na ważne różnice pomiędzy koncepcją van Dongen i Fainzang a moją własną. Na przykład uważam, że prowadząc badania należy uwzględnić to, jak sam badacz (lub/i autor tekstu) rozumie pojęcie kłamstwa, czego van Dongen i Fainzang w ogóle nie biorą pod uwagę. Moim zdaniem, taka samorefleksja stwarza badaczowi możliwość wejścia w dialog z rozmówcami, co wydaje się szczególnie istotne w sytuacjach, gdy jego/jej definicja kłamstwa różni się od interpretacji badanych. Powyższe przekonanie na etapie prezentacji wyników badań wiąże się z wyraźnym oznaczaniem, które z opisywanych poglądów należą do badanych, a które do badacza (lub/i autora pracy), aby czytelnik wiedział „kto mówi” w tekście. Inaczej natomiast postępuje van Dongen w artykule Theatres of the Lie: ‘Crazy Deception and Lying as Drama (2002:135-151). Autorka zaciera tu różnice pomiędzy różnymi perspektywami, co powoduje, że tekst jest miejscami nieprzejrzysty.

Nie zgadzam się z van Dongen i Fainzang w kwestii porzucenia przez antropologów wstępnych założeń etycznych na temat kłamstwa^{1 2}. Taki postulat

1

¹⁰    Praca S.D. Blum nie spełnia standardów akademickich (została skierowana do szerokiego grona odbiorców).

2

   Trudno przy tym jednoznacznie stwierdzić, czy antropolożki postulują porzucenie „sądów wartościujących”, czy również „odniesienia do wartości”, by przywołać rozróżnienie Maxa Webera. Zob. Szacki 2002: 463-464; por. Krasnodębski 1999: 39-48.