6446012649

132 RALF LISCH

ścią nie odpowiada wysokim wymogom teoretycznym „rozumienia” potocznego języka przez maszyny, za to jednak wykazuje zaletę wysokiej użyteczności praktycznej. A użytkownikowi LISBET jest zupełnie obojętne, czy jego pytania są pojmowane jako podbudowane teoretycznie, czy raczej pragmatyczne. Dla niego jest decydujące, że reakcja na jego pytania jest adekwatna i możliwie szybka. To w zasadzie zabezpiecza koncepcję LISBET, chociaż dalsze ulepszenia są oczywiście konieczne.

Pytanie, czy LISBET może przynieść korzyści praktycznym badaniom empirycznym jest w dyskusjach z pracującymi empirycznie socjologami prawie powszechnie potwierdzane, wobec szeroko rozpowszechnionego niezadowolenia z praktyki empirycznych badań socjologicznych. Zawsze jednak wskazywano na to, że trudno będzie skłonić pracujących empirycznie socjologów do stosowania systemu LISBET. Właśnie akceptację systemu doradczego przez badaczy podaje się w wątpliwość, gdyż — może poza niektórymi studentami —■ nie znajdzie się chyba nikt, kto by przyznał, że dla jego prac korzystne byłoby doradztwo przy wyborze statystycznego modelu (lepiej byłoby powiedzieć: przy wyjaśnieniu specyficznego ustawienia problemu), ew. że mogłoby prowadzić do odpowiedniego podejścia wobec problemu.

Tę trudność w pełni się dostrzega. Moim zdaniem byłoby jednak fałszywe wyciąganie stąd wniosku, że dalsze prace nad systemem doradczym są pozbawione sensu. Akceptację potencjalnego użytkownika trzeba raczej osiągnąć przez możliwie dużą dojrzałość pierwszej wersji LISBET, dostępnej szerszemu gronu. W ten sposób można ukazać socjologom rozpoczynającym dialog z LISBET (jeśli nawet zaczyna się to jako rodzaj zabawy, bo mimo wszystko potoczna rozmowa z maszyną o problemach statystycznych stanowi pewną fascynację) — zalety LISBET w zestawieniu z przyjętymi statystycznymi programami. Jeśli użytkownikowi zaoszczędzi się tu znacznych rozczarowań, to problem akceptacji ulegnie znacznej redukcji.

Wprawdzie osiągnięty poziom rozwoju LISBET jest zadowalający, lecz konieczne są jeszcze poważne prace, nim możliwe będzie jego zastosowanie w praktyce. Należy tu wymienić z jednej strony pełne przepracowanie treściowe i poszerzenie słownika oraz kartotek tekstowych, z drugiej schemat przebiegu musi być w wielu miejscach poszerzony, aby dialogi przebiegały jeszcze adekwatniej i zwięźlej. Planowany dalszy rozwój LISBET jest wyczerpująco opisany i przedyskutowany w dalszych rozdziałach.

4.1. Słownik i kartoteki tekstowe

Korzyści płynące z LISBET dla praktycznych badań empirycznych wyznaczają przede wszystkim 2 czynniki: 1) program LISBET, tzn. logiczny i realizowany techniką elektronicznego przetwarzania (EPD) danych przebieg doradztwa, 2) zawartość słownika i kartotek ze wskazówkami metodologicznymi i bibliograficznymi oraz komentarzami do sterowania dialogiem.