6878601304

estetycznych wartości literatury. Dla Prusa satysfakcja estetyczna spójnie wiązała się z przyjemnościami intelektualnymi. Styl powinien stosować się do przedmiotu, a przy tym ma ujawnić harmonię i proporcję oraz jedność i rozmaitość. Nie są to spekulatywne kategorie filozoficzne, lecz części porządku, jaki panuje we wszechświecie. Styl ma je uwydatnić. W teorii estetycznej Hipolita Tainea styl tylko pozornie ustępował miejsca innym pierwiastkom dzieła sztuki: cesze i akcji.

"Prawdę mówiąc,- on* jedynie jest widoczny; tamte dwa są tylko jego podłożami; on ie przyodziewa i sam jedynie znajduje się na wierzchu [...] Potrzeba zatem, aby styl stosował się do reszty dzieła"⁷*.

W Lalce zarówno język, jak i kompozycja są poddane zasadzie podobieństwa i kontrastu. Nie. dlatego scena z Mra-czewskim, z maestrią sprzedającego klientowi kalosze z literkami, tak dokładnie jest zapamiętywana przez czytelników, że subiekt używa deminutywy "kaloszyki". Dlatego, iż to zdrobnienie jest fabularnie przygotowane, spada nieoczekiwanie. Dlatego, że w tej scenie na 8 użyć słowa "kalosze" mamy tylko to jedno zdrobnienie. Zasada podobieństwa i kontrastu, widoczna już w tytułach rozdziałów, panuje i w stylu, i w kompozycji. Zagmunt Szweykowski dostrzegał u Prusa "technikę nawrotową motywów", jest ona zauważalna w paralelnych sytuacjach fabularnych, w grupowaniu na powieściowej scenie bohaterów analogicznych lub kontrastowych. Temu "dużemu" rytmowi odpowiada mały, widoczny na płaszczyźnie stylistycznej w postaci licznych powtórzeń. Z rękopisu wynika, że niektóre wyrazy kilkakrotnie występują w niewielkiej odległości. Choć elegancja stylistyczna nakazuje w takich wypadkach użycie synonimu, autor nie zawsze stosował tę zasadę. Dotyczy to zwłaszcza dialogów, które dzięki temu uzyskują większą spójność. Nieraz jednak pisarz)powtarzał wyrazy, aby podkreślić ich wieloznaczność, zasugerować namyślanie się

34