7540037596

łego w obuwiu. Odkryto jeden przykład, gdy stopy ułożone były jedna na drugiej, ale przy ułożeniu zmarłego na boku lub ułożeniu jedynie nóg. Niestety w tym przypadku nie jest możliwe wyjaśnienie, gdyż zostały zachowane tylko kończyny dolne od kości piszczelowych do palców stóp. Kończyny górne ułożone na płatach miednicznych lub wyprostowane wzdłuż ciała, w nielicznych przypadkach ułożone na klatce piersiowej, ale dłonie nic zostały ułożone w geście modlitewnym. Układ zmarłych zależny był w dużej mierze od tego, czy w jamie grobowej spoczywał jeden czy wielu zmarłych oraz od tego czy układ pierwotny kośćca nie został naruszony. W przypadkach, gdy kobiety były pochowane wraz z dziećmi, to dzieci spoczywały na prawym boku. Pochówki zostały umieszczone na osi wschód - zachód, z nieznacznymi odchyleniami w kierunku północnym i południowym’⁷.

Ilość pochówków. Zmarłych w trumnach i jamach grobowych zazwyczaj umieszczano pojedynczo. Na cmentarzysku w Byczynie wystąpiły również pochówki zbiorowe: podwójne, potrójne, rodzinne. Nic jest to jedyne stanowisko, na którym wystąpiły pochówki zbiorowe, ale jedyne, na którym wystąpiły w 15 przypadkach, ponieważ do tej pory na cmentarzyskach odkrywano 3-4 pochówki podwójne. W pochówkach podwójnych przeważają pochówki osób dorosłych i dzieci, w różnym wieku. Prawdopodobnie w większości przypadków są to pochówki kobiet w wieku od 20 do 40 lat z dziećmi i kobiety w zawansowanej ciąży. Wśród dzieci rozpiętość wiekowa jest duża, najwięcej zaobserwowano pochówków noworodków, a potem dzieci do 6-7 roku życia. Inną grupą pochówków podwójnych, są groby dwóch osobników dorosłych lub dzieci po 7 roku życia (obojga płci). Być może są to ofiary wypadków lub chorób, ale na to pytanie odpowiedzą, mam nadzieję, dokładne analizy antropologiczne (ryc. 16). Nielicznie na stanowiskach spotyka się pochówki zbiorowe liczące więcej niż dwóch osobników, na stanowisku w Byczynie, przykładów takich pochówków było cztery. W jednym wypadku był to pochówek kobiety z dwoma noworodkami, w drugim w grobie pochowano czterech osobników młodocianych, a w ostatnim przypadku natrafiono na grób zbiorowy, prawdopodobnie rodzinny, gdzie pochowano dwie osoby dorosłe z czwórką dzieci w różnym wieku. Ostatni pr/.ykład dotyczy również pochówku zbiorowego, dwóch osobników dorosłych i trójki dzieci, gdzie dzieci ułożono w okolicy kości udowych, jedne na drugich. Oprócz tego odkryto przy nich jeszcze jeden element wyjątkowy, który rzadko występuje na cmentarzyskach śląskich. Kamienie, które umieszczono pod żuchwami zmarłych, w przypadku omawianego pochówku zbiorowego, każdy zmarły miał kamień podłożony pod żuchwą, podobnie z pochówkami pojedynczymi²*. Około 30 z odkrytych pochówków miało kamienie umieszczone pod żuchwami (ryc. 17). Na cmentarzyskach śląskich spotykane są pochówki, gdzie kamienie umieszczano na ustach lub oczach zmarłego, w okolicach klatki piersiowej, kończyn dolnych, związane jest to z obrzędem zabezpieczania zwłok przed powrotem. Prawdopodobnie umieszczanie kamieni pod żuchwami wiąże się w pewien sposób z obrzędem ochronnym, jednak w Byczynie jest zbyt dużo takich przykładów, żeby interpretować go jednoznacznie. Należy pamiętać, że przy każdej próbie omówienia elementów tak trudnych do interpretacji, jak obrządek pogrzebowy, mimowolnie patrzymy na problem przez pryzmat bagażu własnych doświadczeń, toteż nigdy nie będziemy w stanie zrekonstruować całości czynności związanych z dawną kulturą czy społecznością. Podobnie, gdyby udało się spojrzeć na Żyjącą kulturę dawną przez badania kultury, w której zmiany i wpływ cywilizacji jest stosunkowo mały, to i tak nasza interpretacja badacza prawdopodobnie będzie tylko częścią prawdziwej historii. Siedząc elementy wierzeń i obrzędów, przenikających się w okresie wczesnego średniowiecza, obserwuje się zaadoptowanie pewnych tradycji, mocno zakorzenionych w obrzędowości w postaci niezmienionej lub przetworzonych na takie, które można było na trwałe zapisać w wierzeniach chrześcijańskich²⁹.

27    J. Piontek, Biologia populacji pradziejowych, 1985.

28    M. Dzik, Co nam powiedzą kamienic? Rzecz o grobowych konstrukcjach na cmentarzyskach wczesnośredniowiecznych, Metody. Źródła. Dokumentacja. Funeralna Lednickie. Spotkanie 11,2009, s. 257 - 261.

29    1.1 lodder, Czytanie przeszłości, 1995, s. 60.

76