7540037597

Wyposażenie. W okresie wczesnego średniowiecza panowało przekonanie o czekającym zmarłych życiu pozagrobowym, dlatego na ostatnią drogę zmarłemu przygotowywano dary. W literaturze przedmiotu pojęcie wyposażenia grobowego pojawia się bardzo często. Niestety w wielu publikacjach ilość lub rodzaj wyposażenia jest jedyną informacją, jaką się interesują badacze cmentarzysk. Podawana jest liczba odkrytych kabłączków skroniowych, obrączek, paciorków, badacze na łamach czasopism, sprawozdań z badań, wręcz przelicytowywują się liczbą znalezionych monet, srebrnych, brązowych, jednakże tylko w nielicznych pracach można odnaleźć wzmianki o tym, co najistotniejsze, czyli o kontekście występowania wspominanych wyżej przedmiotów. Czym jest, zatem wyposażenie grobowe? Czy jest tylko materialne odbicie dawnego statusu społecznego zmarłego, jego funkcji pełnionych w życiu danej społeczności, czy raczej wyrazem pewnego rodzaju więzi pomiędzy osobą obdarowującą a osobą obdarowywaną.Jaka jest zależność pomiędzy dającym a osobą, która nie będzie mogła odwzajemnić daru, czyli osobą zmarłą? Jakie w takim wypadku jest pojęcie daru? W zależności od kontekstu, w jakim został znaleziony dar można starać się wyjaśnić celowość jego złożenia. Jakiego rodzaju przedmioty znajdowane są w grobach i jak jest ich lokalizacja? Czy przedmioty znajdowane pr/.y pochówku, w jamie grobowej, w otoczeniu grobu i pr/y samym szkielecie, dotychczas uważane za przedmioty codziennego użytku, osobiste i dary, tak można interpretować? Czy były to przedmioty, które należały do zmarłego czy też ktoś chciał, aby zmarły został wyposażony w ostatnią drogę w potrzebne przedmioty? Czy była to reguła, a może związane to było z tradycją określonej grupy? Jak odróżnić przedmioty rzeczywiście należące do zmarłego od tych podarowanych?³⁰.

Za przedmioty osobiste, które towarzyszyły zmarłemu przed śmiercią w jego w życiu codziennym uważano dotychczas na ogół ubiór, ozdoby, przybory toaletowe, nóż³¹ przy pasie itd. Na cmentarzysku w Byczynie najliczniej, spośród tej grupy przedmiotów odkryto noże żelazne, krzesiwka, haftki, sprzączki do pasa z brązu i żelaza oraz szpileczki z brązu, służące do mocowania tkaniny na zmarłym. Badacze starają się pogrupować artefakty i tworzyć grupy zabytków przynależne do płci lub wykonywanego zawodu. Tymczasem wiele z nich może stanowić pewien rodzaj „spuścizny” lub „wiano”, które przypadało zmarłemu z powodu śmierci. Szczególną rolę przypisywano monetom towarzyszącym pochówkom. Moneta, najczęściej interpretowana, jako „obol zmarłych”, uważana była za pewien rodzaj zapłaty za przeprawę do świata zmarłych. W źródłach pojawia się wzmianka z XVIII wieku, dotycząca umieszczania przedmiotów w ustach zmarłego, w celach zabezpieczających: „antywampirycznych”, które mają przeciwdziałać niepokojeniu społeczności żywej przez zmarłego. Umieszczana na cmentarzyskach śląskich była zazwyczaj w prawej dłoni, między palcami, w ustach lub w woreczku na klatce piersiowej, po prawej stronie klatki piersiowej. Podczas badań na cmentarzysku w Byczynie, potwierdzono, iż monetę wkładano w prawą dłoń zmarłego. Jedynie w 3 przypadkach odkryto ją w lewej dłoni zmarłego. Zwyczaj ten pojawia się jednak dopiero przy pochówkach datowanych na okres od XII wieku'².

Ozdoby stroju. Ozdoby głowy. W literaturze pojawia się bardzo często stwierdzenie, iż ozdoby i ogólnie wyposażenie jest zależne od wieku i płci zmarłego. Po analizie stanowisk nekropolicznych z terenu Śląska, mogę stwierdzić, iż ani wiek, ani płeć nie są właściwymi kryteriami. Przedmioty, które wcześniej kwalifikowano, jako elementy wyposażenia kobiecego, do których zaliczano kabłącz-ki skroniowe i paciorki, po analizie materiału, występowały również przy pochówkach męskich³³.

30    IX Minta-Tworzowska IX Archeologia i jej źródła wobec problematyki śmierci, Funeralna lednickie, Spotkanie II, 2009, s. 147-152.

31    A. Nadolski, Studia nad uzbrojeniem polskim w X. XI i XII wieku, 1954.

32    M. Miśkicwicz, Wczesnośredniowieczny obrządek pogrzebowy na płaskich cmentarzyskach szkieletowych w Polsce, Materiały Wczesnośredniowieczne, t. VI. 1969, s. 243 - 293.

33    K. Musianowicz K. Kabłączki skroniowe - próba typologii i chronologii, Światowit, t. XX, 19-18/1949, s. 115-229.

77