KAROLINA BORKOWSKA
Laureatka III nagrody w konkursie na najlepszą pracę magisterską, organizowanym
przez Helsińską Fundację Praw Człowieka (2011), nagrodzona wyróżnieniem
przez Rzecznika Praw Dziecka w konkursie na prace poświęcone prawom dziecka (2011)
Prawo dziecka do wypowiedzi a jego udział
w postępowaniu cywilnym w sprawach
rodzinnych i opiekuńczych
Artykuł traktuje o prawnych aspektach realizacji prawa dziecka do wypowiedzi w kontekście jego
udziału w postępowaniu sądowym w ramach procedury cywilnej. Omówione zostały: podstawy
prawne takiej wypowiedzi, zdolność procesowa małoletniego, instytucja wysłuchania i reprezentacji
małoletniego w postępowaniu cywilnym.
otychczasowa nauka i praktyka ba- stępowaniu cywilnym. Strony postępowa-
dawcza, dotycząca udziału dzie- nia mają możliwość wyrażania swojego sta-
D
Dcka w procedurach sądowych, kon- nowiska w pismach procesowych, w ramach
centruje się na jego prawnej ochronie jako wysłuchania informacyjnego bądz
przesłu-
ofiary bądz
świadka przestępstwa. Jednak- chania w charakterze strony/uczestnika. Tak
że podmiotowość dziecka i przynależne mu określone uprawnienia doznają jednak zna-
prawa powinny być realizowane w ramach czących ograniczeń w przypadku małolet-
wszystkich procedur sądowych, także w po- nich.
1. y
ródła prawa dziecka do wypowiedzi
Prawo do wypowiedzi jest jedną z gwa- i przekazywania informacji. Prawo to, jako
rancji procesowych przyznanych stronom przynależne także dzieciom, znajduje swoje
i uczestnikom postępowania sądowego. Jest podstawy w Konwencji o prawach dziecka,
to prawo do wyrażania własnych poglądów, przyjętej przez Zgromadzenie Ogólne Naro-
do zabierania głosu, do podejmowania decy- dów Zjednoczonych dnia 20 listopada 1989 r.1
zji, prawo do poszukiwania, otrzymywania (ratyfikowanej przez Polskę w 1991 r.).
1
Dz. U. z 1991 r. Nr 120, poz. 526, ze zm.
Dziecko krzywdzone " nr 2 (35) 2011 27
KAROLINA BORKOWSKA " PRAWO DZIECKA DO WYPOWIEDZI A JEGO UDZIAA
W POST
POWANIU...
1. Państwa Strony zapewniają dziecku, które jest zdolne do kształtowania swych własnych poglą-
dów, prawo do swobodnego wyrażania własnych poglądów we wszystkich sprawach dotyczą-
cych dziecka, przyjmując je z należytą wagą, stosownie do wieku oraz dojrzałości dziecka.
2. W tym celu dziecko będzie miało w szczególności zapewnioną możliwość wypowiadania się
w każdym postępowaniu sądowym i administracyjnym, dotyczącym dziecka, bezpośrednio lub
za pośrednictwem przedstawiciela bądz
odpowiedniego organu, zgodnie z zasadami procedural-
nymi prawa wewnętrznego.
Aktem prawnym o szczególnym znacze- " dostarczać dziecku wyjaśnień doty-
niu dla omawianego zagadnienia jest Euro- czących ewentualnych skutków jego
pejska konwencja o wykonywaniu praw dzie- stanowiska i czynności dokonywa-
ci, sporządzona w Strasburgu dnia 25 stycz- nych przez przedstawiciela, jeżeli jest
nia 1996 r.2 (ratyfikowana przez Polskę w 1997 ono uznane według prawa wewnętrz-
r.). Konwencja ta zapewnia dzieciom: nego za mające wystarczające roze-
" prawo do informacji o toczącym się, a do- znanie,
tyczącym ich postępowaniu, " określić stanowisko dziecka i przed-
" możliwość wyrażenia własnej opinii, stawić je organowi sądowemu,
" prawo do żądania wyznaczenia niezależ- " dostarczać dziecku wszystkich istot-
nego przedstawiciela ich interesów, nych informacji, jeżeli jest ono uzna-
" prawo do żądania obecności wybranych ne według prawa wewnętrznego za
osób w postępowaniach przed sądem, mające wystarczające rozeznanie.
" prawo do bycia informowanym o ewen-
tualnych skutkach jego stanowiska oraz Przedstawione powyżej przepisy
o ewentualnych skutkach każdej decyzji. konwencyjne powinny znalez
ć swoje
odzwierciedlenie w polskiej procedurze
Zgodnie z powyższą konwencją, w sy- cywilnej. Realizacja postanowień kon-
tuacji powołania dla dziecka przedstawi- wencyjnych napotyka jednak ogranicze-
ciela, powinien on: nia.
2. Dziecko jako strona/uczestnik postępowania
Faktyczne wysłuchanie dziecka przez sąd także małoletni. Natomiast biorąc pod uwagę
w dużej mierze uzależnione jest od udziału zdolność procesową (zdolność do czynności
małoletniego w postępowaniu cywilnym. prawnych), warunkującą możliwość skuteczne-
Na możliwość udziału i podejmowanie go podejmowania czynności w postępowaniu
czynności w postępowaniu przez dany pod- sądowym, możemy wyróżnić trzy kategorie
miot mają wpływ posiadanie zdolności sądo- prawnego funkcjonowania osoby fizycznej4:
wej oraz zdolności procesowej3. Zdolność sądo- " do 13. r.ż.  brak zdolności do czynności
wą posiadają wszystkie osoby fizyczne, a więc prawnych/brak zdolności procesowej,
2
Dz. U. z 2000 r. Nr 107, poz. 1128.
3
Zdolność sądowa to możliwość występowania osoby w postępowaniu cywilnym w charakterze strony lub uczest-
nika. Podobnie jak zdolność prawna, przynależy ona wszystkim osobom fi
zycznym. Zdolność procesowa to zdol-
ność do podejmowania czynności procesowych. W procesie zdolność ta została przyznana osobom posiadającym
pełną zdolność do czynności prawnych.
4
W klasyfi
kacji pominięto przypadki częściowego i całkowitego ubezwłasnowolnienia.
28 Dziecko krzywdzone " nr 2 (35) 2011
Art. 12
dziecka
o prawach
Konwencji
t e o r i a
KAROLINA BORKOWSKA " PRAWO DZIECKA DO WYPOWIEDZI A JEGO UDZIAA
W POST
POWANIU...
" od 13. r.ż. do 18. r.ż.  ograniczona zdol- W przypadku małoletnich po ukończeniu
ność do czynności prawnych5/ograniczo- 13. r.ż., a przed osiągnięciem pełnoletniości,
na zdolność procesowa, ograniczona zdolność procesowa oznacza, iż
" powyżej 18. r.ż.  pełna zdolność do posiadają ją tylko w sprawach dotyczących
czynności prawnych/pełna zdolność pro- czynności prawnych, których mogą dokony-
cesowa. wać samodzielnie (art. 65 ż 2 k.p.c).
ż 2. Osoba fizyczna ograniczona w zdolności do czynności prawnych ma zdolność procesową w spra-
wach wynikających z czynności prawnych, których może dokonywać samodzielnie.
Tym samym małoletni może m.in. zawie- nych bieżących sprawach życia codziennego
rać umowy powszechnie zawierane w drob- czy rozporządzać zarobkiem.
Art. 20 k.c. Osoba ograniczona w zdolności do czynności prawnych może bez zgody przedstawiciela
ustawowego zawierać umowy należące do umów powszechnie zawieranych w drobnych bieżących
sprawach życia codziennego.
Art. 21 k.c. Osoba ograniczona w zdolności do czynności prawnych może bez zgody przedstawicie-
la ustawowego rozporządzać swoim zarobkiem, chyba że sąd opiekuńczy z ważnych powodów ina-
czej postanowi.
W stosunku do niektórych czynności przedstawiciela ustawowego (Jodłowski, Re-
prawnych dokonywanych przez osoby ogra- sich, Lapierre 2009, s. 209 210).
niczone w zdolności do czynności prawnych W stosunku do postępowania procesowe-
konieczne jest uzyskanie zgody przedsta- go, w którym osoby małoletnie reprezentują
wicieli ustawowych, a niekiedy wymagane rodzice lub opiekunowie prawni, w postępo-
jest zezwolenie sądu. W pozostałych spra- waniu przed sądem opiekuńczym w postę-
wach małoletni (choćby ukończyli lat 13) powaniu nieprocesowym zdolność proceso-
i osoby ubezwłasnowolnione mogą podejmo- wa została poszerzona na rzecz małoletnich,
wać czynności procesowe tylko przez swego którzy ukończyli 13 lat (art. 573 k.p.c.).
ż 1. Osoba pozostająca pod władzą rodzicielską, opieką albo kuratelą ma zdolność do podejmowa-
nia czynności w postępowaniu dotyczącym jej osoby, chyba że nie ma zdolności do czynności praw-
nych.
ż 2. Sąd może ograniczyć lub wyłączyć osobisty udział małoletniego w postępowaniu, jeżeli przema-
wiają za tym względy wychowawcze.
Uprawnienie do samodzielnego podej- uwarunkowaną względami wychowawczy-
mowania przez małoletniego czynności mi6. W doktrynie postuluje się, by względy
w postępowaniu dotyczącym jego osoby wychowawcze utożsamiać z szeroko rozu-
może zostać ograniczone mocą decyzji sądu mianym dobrem małoletniego (Stojanow-
5
Wyjątek dotyczy małoletnich, którym sąd wydaje zgodę na zawarcie związku małżeńskiego po ukończeniu 16. r.ż.,
które tym samym uzyskują pełną zdolność do czynności prawnych.
6
Uprawnianie małoletnich przez sąd do wykonywania czynności w swoim imieniu jest generalnie w Polsce bardzo
rzadką praktyką.
Dziecko krzywdzone " nr 2 (35) 2011 29
t e o r i a
k.p.c.
Art. 65
Art. 20 k.c.
Art. 21 k.c.
k.p.c.
Art. 573
KAROLINA BORKOWSKA " PRAWO DZIECKA DO WYPOWIEDZI A JEGO UDZIAA
W POST
POWANIU...
ska 1979). Jeżeli osobisty udział małoletnie- nien zapoznać się ze stanowiskiem małolet-
go zostanie wyłączony, może on podejmo- niego, mając na względzie jego dobro, kieru-
wać czynności procesowe tylko przez swego jąc się celowością, przy uwzględnieniu stop-
przedstawiciela ustawowego (art. 66 k.p.c.). nia dojrzałości małoletniego oraz charakteru
 W każdym wypadku ograniczenia osobi- sprawy opiekuńczej. Nie oznacza to jednak
stego udziału małoletniego w postępowaniu, przyznania mu statusu uczestnika postępo-
sąd powinien ocenić, czy zachodzi potrzeba wania. Uwagę zwraca fakt, iż poza sprawa-
ustanowienia dla tego małoletniego kurato- mi o ograniczenie, pozbawienie władzy ro-
ra w celu reprezentowania go w danym po- dzicielskiej, o których wypowiadał się SN,
stępowaniu (Haak 2002, s. 216). Ocena taka pozostają jeszcze inne sprawy opiekuń-
powinna być dokonana dla każdej sprawy cze, w których dziecko mogłoby realizować
indywidualnie, gdyż podstawy do wyłącze- uprawnienia procesowe, np.: rozstrzygniecie
nia mogą wynikać nie z samej natury spra- o istotnych sprawach rodziny, przysposobie-
wy, ale także z konkretnych okoliczności. nie, osobista styczność z dzieckiem.
Uprawnienie przewidziane w art. 573 W doktrynie prawa uważa się powyższe
k.p.c. doznaje ograniczeń ze względu na stanowisko SN za nietrafne, uznając, iż dzie-
praktykę orzeczniczą sądów rodzinnych, jak cko jest uczestnikiem postępowania w spra-
również Sądu Najwyższego. W najnowszych wach dotyczących jego osoby, a z chwilą
uchwałach wydawanych w tym przedmio- ukończenia lat 13 jest uprawnione do oso-
cie, SN opowiedział się przeciwko potrze- bistego udziału w postępowaniu sądowym
bie przyznania dziecku statusu uczestnika (Zieliński 2002, s. 995 996). Postulowane jest
postępowania w sprawach o pozbawienie, przyznawanie dziecku możliwości samo-
ograniczenie władzy rodzicielskiej i odebra- dzielnego podejmowania czynności zgod-
nie dziecka8. nie z art. 573 ż 1 k.p.c. i przyznanie mu jed-
W postanowieniu Sądu Najwyższego nocześnie statusu uczestnika postępowania
z 15 grudnia 1998 r.9 orzeczono, iż sąd powi- (Zegadło 2011, s. 61).
3. Wysłuchanie dziecka w prawie polskim
W prawie polskim podstawową zasadę do- sądowym wyznacza art. 72 ust. 3 Konstytucji
tyczącą wysłuchania dziecka w postępowaniu Rzeczpospolitej Polskiej z 2 kwietnia 1997 r.10
W toku ustalania praw dziecka organy władzy publicznej oraz osoby odpowiedzialne za dziecko są
obowiązane do wysłuchania i w miarę możliwości uwzględnienia zdania dziecka.
8
Orz. SN z 26 stycznia 1973 r., III CZP 101/71, OSNCP 1973, nr 7, poz. 118; orz. SN z 16 grudnia 1997, III CZP 63/97,
OSNIC 1998, nr 6, poz. 108; por. orz. SN z 12 maja 1969 r., III CZP 24/69, OSNCP 1969, nr 12, poz. 213.
9
Orz. SN z 15 grudnia 1998 r., I CKN 1122/98 101/71, OSN 1999, nr 6, poz. 119, s. 68.
10
Dz. U. z 1997 r. Nr 78, poz. 483, ze zm.
30 Dziecko krzywdzone " nr 2 (35) 2011
t e o r i a
Art. 72 ust. 3
Konstytucji RP
KAROLINA BORKOWSKA " PRAWO DZIECKA DO WYPOWIEDZI A JEGO UDZIAA
W POST
POWANIU...
Obowiązek wysłuchania dziecka zek wysłuchania dziecka w postępowaniu
w procesie cywilnym został wprowadzony procesowym w sprawach cywilnych doty-
Ustawą z dnia 5 grudnia 2008 r. o zmianie czących osoby małoletniego dziecka (art.
ustawy  Kodeks rodzinny i opiekuńczy 216ą k.p.c.) oraz w postępowaniu nieproce-
oraz niektórych innych ustaw, która weszła sowym w sprawach dotyczących zarówno
w życie 13 czerwca 2009 r.11 Powyższą no- osoby, jak i majątku małoletniego (576 ż 2
welizacją m.in. nałożono na sąd obowią- k.p.c.).
ż 1. Sąd w sprawach dotyczących osoby małoletniego dziecka wysłucha je, jeżeli jego rozwój umy-
słowy, stan zdrowia i stopień dojrzałości na to pozwala. Wysłuchanie odbywa się poza salą posie-
dzeń sądowych.
ż 2. Sąd stosownie do okoliczności, rozwoju umysłowego, stanu zdrowia i stopnia dojrzałości dziecka
uwzględni jego zdanie i rozsądne życzenia.
ż 2. Sąd w sprawach dotyczących osoby lub majątku dziecka wysłucha je, jeżeli jego rozwój umysło-
wy, stan zdrowia i stopień dojrzałości na to pozwala, uwzględniając w miarę możliwości jego rozsąd-
ne życzenia. Wysłuchanie odbywa się poza salą posiedzeń sądowych.
Powyższe przepisy, niezwykle cenne Zgodnie z powyższymi przepisami oraz
z punktu widzenia realizacji wyżej omówio- ż 222 regulaminu wewnętrznego urzędo-
nych gwarancji konwencyjnych, są przepi- wania sądów powszechnych, wysłuchanie
sami stosunkowo nowymi. Niemniej stano- dziecka odbywa się poza salą posiedzeń są-
wią bardzo ważny krok na drodze do reali- dowych, z zapewnieniem małoletniemu peł-
zacji interesów dziecka w procesie sądowym. nej swobody wypowiedzi12.
Uwagę zwraca fakt, iż przed podjęciem de- W ustawie z 25 lutego 1964 roku  Kodeks
cyzji o wysłuchaniu dziecka należy doko- rodzinny i opiekuńczy13, a także ustawie z 17
nać oceny stanu zdrowia, stanu umysłowego listopada 1964 r.  Kodeks postępowania cy-
i stopnia dojrzałości dziecka. Głównym z
ród- wilnego14 znajdują się także przepisy nakłada-
łem wiedzy dla sądu w tym zakresie po- jące na sąd wprost obowiązek uzyskania zgody
winny być opinie psychologów z Rodzin- dziecka na dokonanie konkretnej czynności.
nego Ośrodka Diagnostyczno Konsulta- Przepisy te w większości dotyczą małoletnich,
cyjnego. Niemniej można przypuszczać, iż po ukończeniu przez nich 13. r.ż., a więc posia-
głównym wyznacznikiem pozostaje nadal wiek dających już ograniczoną zdolność do czynno-
dziecka. ści prawnych, która wynika z art. 573 k.p.c.
11
Dz. U. z 2008 r. Nr 220, poz. 1431.
12
Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z 23 lutego 2007 r., Dz. U. Nr 38, poz. 249.
13
Dz. U. z 1964 r. Nr 9, poz. 59, ze zm.
14
Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.
Dziecko krzywdzone " nr 2 (35) 2011 31
t e o r i a
Art. 576 k.p.c.
Art. 216ą k.p.c.
KAROLINA BORKOWSKA " PRAWO DZIECKA DO WYPOWIEDZI A JEGO UDZIAA
W POST
POWANIU...
(& ) Do zmiany nazwiska dziecka, które w chwili uznania ukończyło 13 lat potrzebna jest jego
zgoda.
Do przysposobienia potrzebna jego zgoda przysposabianego, który ukończył lat trzynaście (& ).
Na wniosek przysposabiającego sąd opiekuńczy może w orzeczeniu o przysposobieniu zmienić imię
lub imiona przysposobionego. Jeżeli przysposobiony ukończył lat trzynaście, może to nastąpić tylko
za jego zgodą (& ).
Na podstawie wyżej omówionych prze- Obowiązek wysłuchania dziecka sfor-
pisów można stwierdzić, iż małoletni po mułowany w art. 216 k.r.o. nie jest jasny ze
ukończeniu 13. r.ż. mają zapewnioną moż- względu na nieprecyzyjne kryterium zapro-
liwość wypowiedzi i bycia wysłuchanym ponowane przez ustawodawcę jakim jest
w postępowaniu cywilnym (art. 576 ż 2  rozwój umysłowy, stan zdrowia i stopień
w zw. z art. 573 k.p.c.). Brak przyznania dojrzałości dziecka. Brak twardych kryte-
dziecku statusu uczestnika nie wyklucza riów  jakim jest np. wiek oraz brak informa-
obowiązku realizacji wysłuchania dziecka. cji, kto (sąd czy biegły) określa, czy dziecko
Taki obowiązek może być realizowany tak- jest wystarczająco dojrzałe do wysłuchania
że pośrednio, przez wysłuchanie dziecka go i uwzględnienia jego zdania  powoduje
przez organy pomocnicze, takie jak Rodzin- trudności w stosowaniu tego przepisu, tym
ny Ośrodek Diagnostyczno Konsultacyjny samym ograniczając prawo dziecka do bycia
czy kuratorzy sądowi. podmiotem postępowania cywilnego.
4. Reprezentacja dziecka w postępowaniu cywilnym
Realizacja prawa dziecka do wypowie- z tego, iż sprawy, w których mają ograniczo-
dzi i tym samym uznanie jego podmioto- ną zdolność procesową i mogliby reprezen-
wości w postępowaniu cywilnym następu- tować się sami, rzadko rozstrzygane są przed
je również w drodze reprezentacji jego inte- sądem. Z kolei w postępowaniu nieproce-
resów. Małoletni może być reprezentowany sowym, w przypadku odmowy przyznania
przez przedstawiciela ustawowego  rodzi- dzieciom statusu uczestnika postępowania,
ca, opiekuna, profesjonalnego pełnomoc- w pierwszej kolejności są oni reprezentowa-
nika bądz
przez kuratora. Osoby reprezen- ni przez rodziców. Również art. 573 ż 1 k.p.c.
tujące dziecko mogą ułatwić mu wyrażenie nie wyklucza możliwości reprezentacji da-
jego stanowiska, a przede wszystkim ich za- nej osoby przez jej przedstawiciela ustawo-
daniem jest podjęcie wysiłku w celu ustale- wego.
nia tegoż stanowiska dziecka i rzetelne jego Zasada powyższa doznaje pewnych
przedstawienie. ograniczeń uwarunkowanych konfliktem
W większości spraw rozpoznawanych interesów przewidzianych w art. 98 ż 2 k.r.o.
w postępowaniu procesowym małoletni są Rodzice nie mogą reprezentować dziecka
reprezentowani przez rodziców. Wynika to w sprawach, w których drugą stroną jest
32 Dziecko krzywdzone " nr 2 (35) 2011
k.r.o.
k.r.o.
k.r.o.
Art. 122
Art. 118
Art. 89
t e o r i a
KAROLINA BORKOWSKA " PRAWO DZIECKA DO WYPOWIEDZI A JEGO UDZIAA
W POST
POWANIU...
inne ich dziecko lub oni sami. Konflikt in- rodziców, uprawnionym do wniesienia za-
teresów może zachodzić w szczególności skarżenia pozostaje w obecnym stanie praw-
w sprawach o ograniczenie, pozbawienie nym jedynie prokurator (art. 9 k.p.c.). Nie jest
władzy rodzicielskiej czy o ustalenie kontak- on jednak informowany o każdej sprawie
tów z małoletnim. w przedmiocie władzy rodzicielskiej. Może
Jeżeli żadne z rodziców nie może repre- on zaskarżyć orzeczenie, tylko gdy zna jego
zentować dziecka pozostającego pod władzą treść w terminie przewidzianym dla stron.
rodzicielską, sąd opiekuńczy powinien usta- Dziecko pozbawione statusu uczestnika oraz
nowić w tym celu kuratora (art. 99 k.r.o.). Na- należytej reprezentacji nie ma prawnej moż-
tomiast w sprawach, w których może wystę- liwości zaskarżenia wydanego w jego spra-
pować osobiście, małoletni może ustanowić wie orzeczenia.
swojego pełnomocnika (Zegadło 2011). Powyższe rozważania skłaniają do nastę-
Polskie sądy wciąż zbyt małą wagę przy- pujących wniosków:
wiązują do przestrzegania prawa dziecka, " Pełna realizacja praw dziecka wynikają-
takich jak: prawo do uczestniczenia w po- cych z Europejskiej konwencji o wykony-
stępowaniu czy prawo do wypowiedzi, ale waniu praw dzieci w polskiej procedurze
również prawo do dostępu do informacji, cywilnej nie jest zagwarantowana.
prywatności, ochrony przed poniżającym " Brak jednoznacznego przyznania dzie-
traktowaniem, równości. Nagminną prakty- cku statusu uczestnika postępowania cy-
ką jest reprezentowanie małoletniego przez wilnego skutkuje faktycznym pozbawia-
jednego z rodziców w sprawach o: uregulo- niem go udziału w dotyczących go spra-
wanie kontaktów, zakazanie osobistej stycz- wach rodzinnych i opiekuńczych. Nie
ności z dzieckiem, pozbawienie, ogranicze- wyklucza to jednak obowiązku wysłu-
nie czy zawieszenie władzy rodzicielskiej chania dziecka.
nad dzieckiem. Rodzic reprezentuje w tych " Stopniowe zmiany stanowisk przedsta-
postępowaniach jednocześnie samego sie- wicieli doktryny pozwalają wierzyć w ry-
bie, zatem zachodzi tu oczywisty konflikt in- chłą zmianę przepisów i praktyki w za-
teresów, na którym traci dziecko. Jego udział kresie zapewnienia dziecku należytej re-
w takich sprawach jest realizowany poprzez prezentacji jego interesów (Zieliński 2011,
badanie w Rodzinnym Ośrodku Diagno- s. 995 996; Zegadło 2011, s. 61). Perspek-
styczno Konsultacyjnym lub poprzez ewen- tywa zmian prawnych rodzi problemy
tualnie wysłuchanie. W każdej z powyż- nie tylko natury legislacyjnej, ale także
szych sytuacji procesowych dziecko winno finansowej, związanej z zapewnieniem
być reprezentowane przez kuratora, jeżeli dziecku reprezentacji, np. w osobie kura-
nie ma możliwości być uczestnikiem postę- tora opłacanego ze środków Skarbu Pań-
powania ze względu na ograniczoną zdol- stwa (RPD 2010).
ność procesową lub jej brak. " Do czasu zmian legislacyjnych, w ge-
W sytuacji reprezentacji dziecka przez stii sądu i organów pomocniczych (kura-
rodziców kwestią nieuregulowaną pozo- tor sądowy, RODK) pozostaje gotowość
staje także zagadnienie zaskarżania wyda- do wysłuchania i w miarę możliwości
wanych orzeczeń sądowych w przedmiocie uwzględnienia zdania, a także życzeń
władzy rodzicielskiej. W przypadku wyda- dziecka w postępowaniu sądowym
nia orzeczenia zgodnego z oczekiwaniami w sprawach jego dotyczących.
Dziecko krzywdzone " nr 2 (35) 2011 33
t e o r i a
KAROLINA BORKOWSKA " PRAWO DZIECKA DO WYPOWIEDZI A JEGO UDZIAA
W POST
POWANIU...
The article discusses legal aspects of executing children s right to expression in the context of their par-
ticipation in civil procedure. The following topics are presented: legal basis for such expression of views,
minor s capacity to perform actions in court, the procedure of hearing and representation of a minor in ci-
vil procedure.
Literatura
Jodłowski J., Resich Z., Lapierre J. (2009), Postępowanie cywilne, Warszawa: Lexis Nexis, s. 209 210.
RPD (2011), List Rzecznika Praw Dziecka do Ministra Sprawiedliwości z 1 grudnia 2010 r., Odpowiedz

Ministra Sprawiedliwości z 24 marca 2011 r., www.brpd.gov.pl/wystapienia/wyst_2010_12_15_
ms.pdf
Stojanowska W. (1979), Rozwód a dobro dziecka, Warszawa: Wydawnictwo Prawnicze.
Zegadło R. (2011), Dziecko w postępowaniach sądowych i administracyjnych, Rodzina i Prawo, nr 19,
s. 61.
Zieliński A., Flaga Gieruszyńska K. (2011), Kodeks postępowania cywilnego, Komentarz, Warsza-
wa: CH Beck, s. 995 996.
O AUTORZE
KAROLINA BORKOWSKA  absolwentka Wydziału Pedagogicznego UW (2010) oraz Wydziału
Prawa na Uczelni A
azarskiego (2011). Autorka pracy magisterskiej pt. Prawo dziecka do wypowie-
dzi w sprawach rozpoznawanych przez sąd rodzinny. Laureatka III nagrody w konkursie na najlep-
szą pracę magisterską, organizowanym przez Helsińską Fundację Praw Człowieka (2011) oraz
nagrodzona wyróżnieniem przez Rzecznika Praw Dziecka w konkursie na prace poświęcone
prawom dziecka (2011). Interesuje się zagadnieniami z obszaru prawa i pedagogiki, m.in. te-
matem dziecka w procedurach sądowych oraz wpływem prawa na życie rodzinne.
34 Dziecko krzywdzone " nr 2 (35) 2011
t e o r i a