8748915448

Lud, t. 94. 2010

V. RECENZJE I NOTY RECENZYJNE

Janusz Barański, Świat rzeczy. Zarys antropologiczny, seria Anthro-pos, Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego 2007, ss. 376, ISBN: 83-23322-93-1.

Książka wpisuje się w przywracane zainteresowanie studiami nad rzeczami kulturą materialną¹. Dlatego też, a również ze względu na swoją wartość, jest recenzowana i cytowana². W trakcie lektury książki postanowiłem znaleźć odpowiedź głównie na trzy pytania: jakie cele przyświecały autorowi i co to jest za książka; w jaki sposób i w jakim zakresie odnosi się on do sytuacji w polskiej ctnologii/antropologii kulturowej; jaki jest zawarty w książce projekt antropologicznych studiów nad rzeczami i jak się on ma do od dawna prowadzonych badań nad kulturą materialną?

Niektóre z celów książki formułowane są wprost. Autor stwierdza, że praca jest „próbą przywrócenia rangi i znaczenia dziedziny kultury, która zasługuje na więcej uwagi" (s. 8). Podkreśla równocześnie, że kultura materialna to ważny przedmiot badawczy etnologii/antropologii kulturowej, i że dyscyplina ta posiada kompetencje w badaniu tej dziedziny kultury. Przypomina o odejściu od tej problematyki za sprawą funkcjonalizmu i strukturalizmu - „Świat rzeczy przestał być głównym zasobnikiem służącym ilustracji nowych teorii" (s. 13) - i powrotem do niej na fali zainteresowania kulturą konsumpcyjną. Nic pragnie jednakże przywrócenia dawnego sposobu badania rzeczy, skoncentrowanego na taksonomiach i technologiach ich wytwarzania oraz użyteczności tcchniczno-adaptacyjncj, który powodował, że dawna etnografia przekształciła się w „historię bardzo specjalnych wycinków kultury człowieka" (s. 7). Przyjmując, że etnologia dotąd koncentrowała się na zbiorowym i historycznym aspekcie kultury, rozwija „antropologię subiektywności", jednocześnie zdając sobie sprawę z konieczności przezwyciężenia w badaniach kultury antynomii tego, co obiektywne (struktura), i tego, co subiektywne (jednostkowe działania sprawcze). Konkluduje, uzasadniając swoje zajęcie się kulturą materialną i jej wybranymi aspektami: „W końcu do specyfiki antropologii zawsze należało badanie całości kultury w rozumieniu sposobów życia człowieka" (s. 16).

Autor nie stawia przed sobązadania stworzenia ogólnej, pragmatycznej teorii kultury. Uznaje, że na jej przedstawienie jest jeszcze za wcześnie. Praca przynosi „jedy-

1

Podejmują je m.in. socjologowie, np. artykuł M. Krajewskiego (2008) i praca zbiorowa pod redakcją tego samego badacza (2005).

2

^; Por. A. Klonder (2008); powołanie się na książkę m.in. w artykułach umieszczonych w nowym (nr 1, 2009), interesującym czasopiśmie „Etnografia Nowa", wydawanym przez Państwowe Muzeum Etnograficzne w Warszawie.