8748915486

Recenzje i noty recenzyjne 417

systemy semiologiczne Ferdynanda de Saussure’a i Charlesa Sandersa Peirce‘a, tego ostatniego wyrażone w triadzie: symbol, znak ikoniczny i indeks, oraz wyróżnione przez Stanlcya J. Tambiaha podejścia do świata, jedno związane z przyczynowością, w którym człowiek przeciwstawia się światu i jest mu przeciwstawiany, odpowiadające nastawieniu naukowemu, oraz drugie, określane mianem partycypacji, w którym człowiek uczestniczy w święcie, ma poczucie magicznej współobccności i kosmicznej jedności. Dobrym przykładem krytycznego podejścia autora i twórczego wykorzystania zastanych koncepcji jest tu choćby dyskusja z Grantem Mc Crackenem, który stwierdza, że kultura materialna jest ograniczona jako środek komunikacji przekazujący znaczenia, w odróżnieniu do języka naturalnego (s. 190). Janusz Barański, przeciwstawiając się temu stwierdzeniu, tworzy sugestywny obraz wnętrza domu wymienionej przez Mc Crackena ciotki z Winnipeg, który poprzez stan znajdujących się w nim przedmiotów formułuje komunikat informujący o kondycji zamieszkałej w nim i przewiezionej do szpitala osoby. Jest to także przeciwstawienie się modelom ujmowania rzeczywistości traktowanym jako zamknięte, takim jak podział okresów i kultur na przcdnowoczesnc, nowoczesne i ponowoczesnc oraz relatywizowanie kategorii traktowanych jako dychotomiczne i opozycyjne, na przykład daru i towaru. Badacz jest zwolennikiem tezy, że kultura jest w znacznej mierze odtwarzaniem, przetwarzaniem i dostosowywaniem się, i opiera się raczej na kontynuacji niż radykalnej zmianie. Tego rodzaju stanowisko, z którym się zgadzam, nie powoduje odrzucenia wartości ujęć modelowych. Pisząc o dychotomicznym potraktowaniu zjawisk, wskazuje na to, że pomija ono sytuacje i wartości pośrednie. Godne uwagi jest ponadto podkreślenie wartości i dobra prezentacja faktów kulturowych, szczegółów etnograficznych, wyłowionych z literatury i wziętych z własnych doświadczeń badacza, żyjącego w dwóch epokach o wyraziście różnym nasyceniu rzeczami i stosunkiem do nich: socjalistycznego, chronicznego niedostatku rzeczy i konsumpcyjnej kultury gospodarki rynkowej. Dobór tych faktów i sposób ich opisu sprawiły, że przestały być one jedynie ilustracją dla tw ierdzeń ogólnych, przejętych z literatury lub formułowanych na jej podstawcie, ale uzyskały autonomiczną wartość w ramach pisanej, w części w' przypisach, „etnografii" rzeczy.

Tworzony w książce projekt studiów nad współczesną kulturą materialną został oparty na pragmatycznej koncepcji interakcjonizmu symbolicznego i antropologii interpretacyjnej. Skoncentrowany jest on na poszukiwaniu znaczeń subiektywnych, dotąd niedocenianych; książka dotyczy bowiem niematerialnych aspektów kultury materialnej, co jednak nic oznacza pominięcia zobiektywizowanych znaczeń zbiorowych. Ważną cechą opracowywanego projektu, wskazującą na jego powiązania z pragmatyzmem, jest przyjęte przez autora założenie, że rzeczy podlegają kulturowej konstrukcji raczej za pośrednictwem praktyki kulturowej, a nic poprzez konccp-tualizację języków'ą, i że praktyka ta wymusza dostrzeżenie równowagi i dokonywanie syntezy tego, co subiektywne i obiektywne.

Książka jest wartościowym studium teoretycznym i metodologicznym, rekonstruującym, porządkującym i oceniającym przyjmowane w literaturze światowej założenia badań nad współczesną kulturą materialną i przedstawiającym własną propozycję takich badań. Jest równocześnie interesującym opisem etnograficznym wy-