888559912

108

Dyskusja

roda reprodukuje się sama. Jednym z istotnych następstw współczesnej rewolucji naukowo-technicznej jest fakt, że reprodukcji zasobów naturalnych nie można już traktować jako naturalnego procesu samoodtwarzania.

Obecnie nawet krótkotrwałe oddziaływanie człowieka na otaczające środowisko jest takie, że można je porównać z następstwami globalnych procesów geologicznych, geochemicznych i innych, które trwały miliony lat! W rezultacie działalności, głównie gospodarczej, dosłownie w oczach zmienia się stan zasobów powietrznych i wodnych planety, szaty roślinnej i świata zwierzęcego, jako że te komponenty biosfery stały się zasobami intensywnie eksploatowanymi. Przy takiej skali zapotrzebowania na nie człowiek zmuszony jest w coraz większym stopniu brać na siebie staranie o uzupełnienie ich zapasów. Nawet tak zwane zasoby niewyczerpalne—powietrze i woda — poddawane są w coraz częstszych przypadkach przeróbce przemysłowej dla ich reprodukcji.

Ponad sto lat temu Marks wydzielił cztery wielkie sfery produkcji materialnej: przemysł wydobywczy, rolnictwo, przemysł przetwórczy, transport. Obecnie należy mówić o formowaniu się piątej sfery produkcji — «reprodukcji zasobów naturalnych».

O rozmachu działalności człowieka w tej sferze mówią na przykład następujące liczby: w 1970 r. nakłady na reprodukcję zasobów naturalnych w naszym kraju przewyższały, według orientacyjnych obliczeń, jedenaście miliardów rubli, zwiększywszy się w przybliżeniu dwu i półkrotnie w porównaniu z poziomem r. 1960. Tak więc nakłady na reprodukcję zasobów naturalnych rosną szybciej niż nakłady inwestycyjne i dochód narodowy, odciągają coraz większą część potencjału ekonomicznego kraju.

Nie sposób, nawiasem mówiąc, nie zauważyć, że analogiczne zjawiska obserwuje się i w innych krajach rozwiniętych. Nawet w państwach kapitalistycznych, gdzie proces ten utrudnia istnienie prywatnej własności, rządy i firmy kapitalistyczne są zmuszone przeznaczać coraz więcej środków na walkę z zanieczyszczeniem wód, powietrza itd.

W ten sposób na reprodukcję — prostą, a także rozszerzoną — zasobów naturalnych przeznaczona jest stale rosnąca *zęść pracy społecznej.

Niekiedy słyszy się, jakoby było to zło konieczne, jakieś dodatkowe obciążenie gospodarki, jak gdyby nasza zapłata przyrodzie za szkodę, jaką jej wyrządziliśmy.

Taki pogląd jest głęboko błędny. Wydając coraz większe środki na odtwarzanie i pomnażanie bogactw przyrody, ludzkość przyśpiesza swój rozwój. Odkrywając nowe miejsca wydobycia użytecznych kopalin, oczyszczając wodę i powietrze, podwyższając urodzajność gleby itp., człowiek stwarza warunki dla przyśpieszonego wzrostu gospodarki. Ogólnogospodarcze znaczenie racjonalnego wykorzystania przyrody szybko wzrasta, bynajmniej nie tylko z punktu widzenia nakładów na ten cel, ale i z punktu widzenia użytecznego zwrotu tych nakładów dla całego społeczeństwa.

Koncepcja piątej sfery jest próbą nowego spojrzenia na środowisko przyrodnicze w systemie nauk społecznych. Akademik N. Fiedorenko przedstawił również propozycje związane z systemem rachunkowości społecznej. W dalszej części cytowanego już artykułu znajdujemy następujące stwierdzenie ⁴:

„Do ostatnich czasów środki ochrony otaczającego środowiska w zasadzie miały charakter administracyjny. Bynajmniej nie umniejszając ich znaczenia, tak samo jak i znaczenia pracy wychowawczej, uważam mimo wszystko, że dla racjonalnego wykorzystania zasobów naturalnych niezbędny jest taki mechanizm ekonomiczny, przy którym każde ogniwo, gospodarki narodowej, każda jej komórka będą ekonomicznie zainteresowane w optymalnej eksploatacji bogactw naturalnych. Wynika stąd skomplikowany problem opłat za wykorzystanie zasobów. Skomplikowany i daleki jeszcze od rozwiązania przez ekonomistów. Trudność w tym, że w literaturze nierzadko miesza się problemy ekonomicznej wyceny zasobów przyrodniczych z problemem opłat, a ten ostatni częstokroć utożsamia się z kup-nem-sprzedażą bogactw naturalnych. Takie myślenie jest głęboko błędne. Prowadzi ono do bardzo szkodliwych wywodów praktycznych. Samej ekonomicznej wy-

4

N. Fiedorenko, op. cit.