8748916436

wieku w Finlandii nauka przez pracę oraz szwedzka idea prac ręcznych, zwana slójdem. Przeniknęły one do całej Europy, w tym także do Polski. W naszym kraju zasługiwały na uwagę dwa kierunki. Wyraźnie zaznaczyły się one w działalności szkoły pracy.

Pierwszy z nich to „szkoła twórcza", której głównym reprezentantem był Henryk Rowid. Jak sama nazwa wskazuje, centralnym punktem tej koncepcji było zdobywanie wiedzy poprzez aktywny i twórczy wysiłek. H. Rowid proponował jednak, by odejść od nadawania pracom ręcznym dominującego znaczenia. Główny cel miał stanowić samorozwój i samorządność dziecka. Realizowało się ono poprzez samodzielne działanie wyzwalające twórczą energię³⁰. Uczeń stawał się ośrodkiem pracy, zadanie zaś nauczyciela polegało jedynie na budzeniu w nim inicjatywy i kreatywności. Wzajemny szacunek między uczniem i nauczycielem miał służyć rozwojowi idei demokracji. Założeniom szkoły, o której mowa, towarzyszył odpowiedni dobór treści programu i metod³¹. Te ostatnie były uzależnione od przedmiotu i zrywały ze szkolnym „uwstecznieniem" i biernym przyswajaniem wiedzy.

Drugi kierunek w działalności szkoły pracy stanowi „żywa szkoła", którą postulował Jerzy Ostrowski. Tu wyraźnie zaznaczało się dążenie do ścisłego połączenia życia z nauką. Każda nowa informacja, nowa wiadomość, miała wychodzić od życia i doń powracać³². Wychowanie bowiem, zdaniem J. Ostrowskiego, polega na wszechstronnym przygotowaniu człowieka do życia. Szkoła wobec tego powinna umożliwiać uczniom zdobywanie doświadczeń w wyniku samodzielnego dochodzenia do wiedzy o życiu. Takie obcowanie ze światem wytwarza czynną postawę wobec niego. A zatem przygotowanie do uczestnictwa w życiu powinno się opierać, według powyższej koncepcji, na metodzie życiowej. Podstawowym środkiem wychowania w „żywej szkole" byłoby oddziaływanie nauczyciela. Zaś celem pracy pedagogicznej - rozbudowanie samo-wychowawczej i twórczej postawy dziecka. Na uwagę w tego typu placówce zasługuje także preferowany przez J. Ostrowskiego model narodowo-obywatel-skiego wychowania³³.

Przedstawione wyżej postulaty na temat konieczności społecznego wychowania uwzględniającego podmiotowość ucznia wpłynęły także na poglądy dydaktyków literatury i języka polskiego. Lata 1918-1939 to gorący okres rodzenia się koncepcji kształcenia literackiego i językowego. W toku różnych polonistycz-

³⁰    H. Rowid, Szkoła twórcza, 1.1, Warszawa 1911, s. 147-151.

³¹    H. Rowid, op. cit., t. II, s. 305-324.

³²    J. Ostrowski, Żywa szkoła. Zarys organizacyjny i metodyczny przyszłej szkoły średniej,

Warszawa-Kraków 1927, s. 139-146.

³³    F. Bereziński, Innowacje pedagogiczne w Polsce 1918-1939, Szczecin 1984, s. 14.

20