8748916445

/

i społecznych - staje się dzisiaj kształcenie językowe. Ściślej rzecz ujmując, rodzi się na gruncie owych koncepcji potrzeba komunikacyjnego modelu nauczania⁶⁶. Jeżeli punktem wyjścia ma być tu uczeń-podmiot, który myśli, mówi w danym czasie i środowisku⁶⁷, to fundamentem działań nauczyciela musi być również wiedza z zakresu soq'o- i psycholingwistyki oraz pragmalingwistyki. Sprzyjać ona będzie podniesieniu polonistycznej świadomości, że „ludzkie bycie w świecie ma charakter językowy - w trakcie rozwijania kompetenqi kulturowej rozumianej jako odkrywanie i nadawanie znaczeń różnorakim tekstom kultury, włączaniu ich w różnorakie konteksty, przy czym decydujące jest czytanie w kontekście własnego życia f...]"⁶⁸. Młody człowiek, otoczony wielością różnych znaków i tekstów kultury, nie tylko musi się w nich odnaleźć, ale powinien je również rozumieć, w związku z tym umieć nazywać rozpoznane problemy oraz dyskutować na ich temat i posiąść umiejętności tworzenia własnych wypowiedzi. Działa on bowiem w określonej społeczności, która wymaga od niego odpowiednich zachowań komunikacyjnych. Dlatego musi stać się człowiekiem sprawnym komunikacyjnie i świadomym, że każda sytuacja mówienia, w której udział biorą określony komunikat, jego nadawca i odbiorca, składa się z różnych rodzajów aktów wypowiedzi⁶⁹. Takie rozumienie problemu wymusza na poloniście dobrą znajomość zagadnień filozofii języka, zwłaszcza zaś teorii aktów mowy.

Na szczególną uwagę zasługuje tu stanowisko Johna L. Austina. Wprowadził on do filozofii języka przekonanie, że wszelkie zachowania językowe mają charakter społeczny. Człowiek mówiąc, wykonuje szereg działań⁷⁰. Austin nazywa je kolejno: działaniem lokucyjnym - oznaczającym wypowiadanie ciągu fonicznego, informującego o czymś; działaniem illokucyjnym - gdy nadawca przekazuje komunikat z zawartą w nim intencją; a wreszcie działaniem perlo-kucyjnym - gdy chodzi o wywołanie u odbiorcy jakiegoś skutku (przekonanie go do czegoś). Z tej koncepcji wynika, iż sytuacja mówienia może stworzyć nowe stany w rzeczywistości pozajęzykowej. Zwraca to uwagę na język jako

⁶⁶    Zob. H. Mrazek, Zęby uczeń odkrywał własny styl wypowiedzi, [w:] Drogi i ścieżki polonistyki gimnazjalnej, pod red. Z. Urygi i Z. Budrewicz, Kraków 2001; H. Mrazek, Komunikacyjny model nauczania, „Nowa Polszczyzna" 1998, nr 1, s. 4; A. Dyduchowa, B. Dyduch, M. Jędrychowska, W stronę kompetencji. Zagadnienia języka polskiego w szkole podstawowej, „Polonistyka" 1991, nr 10.

⁶⁷    K. Bakuła, Kształcenie językowe w szkole a współczesne językoznawstwo, [w:] Zjazd Polonistów 1995. Zagadnienia edukacyjne, red. B. Chrząstowska i Z. Uryga, Kraków 1995, s. 135.

⁶⁸    Z.A. Kłakówna, op. rit., s. 56.

^w J.R. Searle, Czym jest akt mowy?, „Pamiętnik Literacki" LXXI, 1980, z. 2, s. 1-241.

⁷⁰ R. Grzegorczykowa, Wprowadzenie do semantyki językoznawczej, Warszawa 1990, s. 27.

28