8748916447

wypowiedź publicystyczną, podejmuje dialog ze współrozmówcą i poprzez swą wypowiedź działa na odbiorcę. Może wobec tego pytać go, przepraszać, dziękować mu, bo przecież „wypowiadając jakieś zdanie, mówiący kieruje zwykle swą wypowiedź do kogoś i czyni to w jakimś celu"⁷⁴. Tworzony przez młodych ludzi tekst musi spełniać odpowiednią funkcję - zgodną z przekazywaną treścią i formą tej wypowiedzi.

Zarysowana wyżej problematyka pełni istotną rolę w nauczaniu języka polskiego: (1) zobowiązuje nauczyciela, by najpierw uświadomił sobie, jaką rolę spełnia teoria aktów mowy w edukaq'i polonistycznej, i tej świadomości podporządkował odpowiednie zabiegi dydaktyczne, (2) przed uczniem natomiast stawia wymaganie dojrzałego i kompetentnego tworzenia różnych wypowiedzi, w tym publicystycznych. Stać się może zadość tym wymaganiom za sprawą szeregu ćwiczeń, które będą doskonalić uczniowską umiejętność tworzenia i przekazywania treści oraz nauczą młodego człowieka dekodować i odpowiednio reagować na odbierane komunikaty. Raz bowiem dziecko bywa nadawcą, kiedy indziej odbiorcą.

W komunikacji społecznej akt mówienia jest uwarunkowany określonym kulturowo porządkiem. Wiemy już, że aby proces ten przebiegał zgodnie z przyjętymi normami i wymaganiami, młody człowiek musi mieć wyrobioną odpowiednią sprawność komunikacyjną. Nawet uczeń świadomy całego procesu komunikacyjnego, który wie, kogo, o czym i w jaki sposób poinformować oraz chce przekazać informację zgodnie z intencją, może natrafić na trudności. Zdarza się bowiem, że jego wypowiedź nie zostanie odebrana zgodnie z życzeniem lub wręcz będzie niezrozumiała. Jakie mogą być wobec tego przyczyny niepowodzeń uczniowskich w procesie komunikacji językowej?

Spróbujmy je podzielić na dwie grupy. Jedna zapewne dotyczy czynników wewnętrznych, związanych z możliwościami intelektualnymi dziecka. Druga wiąże się z przyczynami socjologicznymi, które wymagają tu szerszego omówienia. Należy więc odwołać się w tym miejscu do zagadnień z zakresu socjologii języka, konkretnie zaś do badań prowadzonych przez Basila Bernsteina, dotyczących społecznych funkcji języka oraz związku języka z procesami społecznymi i socjalnym zróżnicowaniem⁷⁷. Na szczególną uwagę zasługują badania Bernsteina nad teorią zróżnicowania kodów języka, zawierających w sobie informację na temat grupy społecznej, do jakiej należy mówiący. Wyodrębnił on dwa kody: ograniczony i rozwinięty⁷⁸. Można zilustrować to rozróżnienie przykładami zaczerpniętymi z wypowiedzi piętnastolatków⁷⁹.

⁷⁶    I. Kurcz, Język a reprezentacja świata w umyśle, Warszawa 1988, s. 24.

⁷⁷    Język i społeczeństwo, red. M. Głowiński, Warszawa 1980, s. 6.

⁷¹ Z. Bokszański i in., Zróżnicowanie językowe, Warszawa 1977, s. 111.

⁷⁹ Uczniowie redagowali, w dowolnej formie, pracę pisemną na temat: Moje osiedle jest

sypialnią Krakowa.

30