8748916721

146 Rafał T. Prinke

dziejów chrześcijaństwa, obszerny (1250 kolumn) Słownik literatury chrześcijańskiej, ponownie wydany dziesięć lat później jako siódmy z 53 tomów Nowej encyklopedii teologicznej⁴⁸. Nie widać w nim jeszcze ani śladu zainteresowań ezoterycznych autora. W haśle poświęconym Heinrichowi Corneliusowi Agrippie z Nettesheim (1486-1535) nie wspomina nawet o jego dziele De occulta philosophia (1533), jednym z podstawowych źródeł jego późniejszej twórczości magicznej, a omawia szeroko „feministyczną” publikację renesansowego myśliciela Declamatio de nobilitate et praecellentia foeminei sexus (1529) i jego poglądy na małżeństwo⁴⁹.

Ponieważ owa magiczna metamorfoza Constanta w Leviego nastąpiła zaraz po jego fascynacji Hoene-Wrońskim i po śmierci polskiego filozofa, dotychczasowi biografowie francuskiego maga zgodnie utrzymywali, że to właśnie on „wtajemniczył” niedoszłego księdza w tajniki kabały i skierował na ścieżkę ezoteryczną, której Levi poświęcił resztę życia⁵⁰. Również w literaturze okultystycznej od końca XIX w. przedstawiany jest jako „uczeń Wrońskiego”, a jego polski mistrz jako głęboki ezoteryk, choć on sam wielokrotnie dystansował się od wszelkich tego rodzaju związków⁵¹. Co więcej, sam Levi zamieścił jedynie enigmatyczną wzmiankę o Wrońskim w Dogmacie wysokiej magii i w Przypowieściach i symbolach (1862), a w Historii magii (1861) wykpił wręcz Wrońskiego, opisując w rozdziale zatytułowanym Groteskowi fałszywi bogowie aferę z Pierrem Josephem Arsonem, któremu to „głupcowi” polski filozof miał sprzedać tajemnicę absolutu za 150 tysięcy franków. Owo wyraźne odcięcie się od niedawnego mistrza Paul Chacornac wyjaśnia mitycznym (ponoć orfickim) nakazem zabicia wtajemniczającego przez wtajemniczonego, utrwalając tym samym legendę⁵². Jej głównym twórcą był jednak Gerard Encausse (1865-1916), najważniejszy okultysta z pokolenia francuskich następców Leviego.

Piszący pod pseudonimem „Dr Papus”, Encausse założył Zakon Martyni-stów i był bardzo płodnym (a także poczytnym) autorem. Jego pierwsza książka Współczesny okultyzm (1887) była prezentacją pięciu postaci: Louisa Lucasa (1816-1863, przyjaciela Leviego, który wraz z nim kontaktował się z Wrońskim), Hoene-Wrońskiego, Eliphasa Leviego oraz żyjących wówczas jeszcze Saint-Yve-

⁴⁸    Alphonse-Louis Constant, Dictionnaire de litterature chretienne, Paris 1851 (=Nouvelle encyclo-pedie theologiąue, t. 7, Paris 1861).

⁴⁹    Ibid., kol. 52-54.

⁵⁰    P. Chacornac, Śłiphas Levi..., s. 131 -141; J. Webb, The occult underground..., s. 257; C. Mclntosh, Eliphas Levi..„ s. 96-100.

⁵¹    Odnośne fragmenty z różnych pism wydał J. Braun, Wroński o masonerii, mistycyzmie i związkach tajnych, Warszawa 1938.

⁵²    P. Chacornac, Eliphas Levi..„ s. 139: A. Constant w swych ostatnich dziełach mało chwali Wrońskiego i nader często niesłusznie go krytykuje, wprowadzając w życie słynne adagium: „wtajemniczony uśmierci tego, który go wtajemniczył [1’initie tuera 1’initiateur]” (tłumaczenie za: L. ł.ukomski, Twórca..., s. 439).