9773562671

16

zawarte w księgach radzieckich kazimierskich z XIV i XV w.²⁹ Zachowały się też rachunki (lub fragmenty rachunków) niektórych budowli śląskich³⁰. Ponadto w rachunkach miejskich z tego czasu znaleźć można pozycje dotyczące różnych prac budowlanych, a także w rozmaitych rejestrach rachunkowych spotyka się bądź jednostkowe wydatki, bądź osobne składki wyodrębnione tytułem Libri laborum, a odnoszące się do budownictwa (np. w rachunkach królewskich, por. Rachunki dworu króla Władysława Jagiełły i królowej Jadwigi z lat 1388 do 1420, wyd. F. Pie-kosiński, Kraków 1896, lub niedawno wydane przez S. Gawędę, Z. Perzanowskiego i A. Strzelecką Rachunki królewskie z lat 1471—1472 i 1476— 1478, Wrocław—Kraków 1960)³¹.

Ten zestaw źródeł dla okresu do końca XV w. jest niewielki. Przestrzec też trzeba przed traktowaniem rachunków budowy jako jedynego i wyłącznego czy choćby tylko głównego źródła do historii budownictwa. Mimo wszystkich zalet, wielostronności i dokładności źródła te nie obejmują wszystkich spraw związanych z budownictwem. Z natury rzeczy w rachunkach notowano tylko to, co wiązało się z wydatkami lub wpływami pieniężnymi. Nie znajdziemy więc tam bezpośrednich informacji ani o wyzyskaniu własnego, nie kupowanego surowca, ani o zatrudnieniu bezpłatnych robotników (czy to będą mnisi budujący sobie klasztor, czy osoby z pobożności pomagające przy budowie kościoła, czy też- chłopi odrabiający pańszczyznę)³². Dla uzyskania pełnego obrazu rozwoju budownictwa konieczne więc jest wyzyskanie wielu innych źródeł.

Księgi uposażeń, wizytacje, lustracje, inwentarze dóbr ziemskich podają opisy stanu zabudowy, wykazy budynków murowanych, ich rozmieszczenie, niekiedy także historię budowy, datę powstania, koszty i aktualną wartość budowy. Ponadto w inwentarzach znajdują się czasem spisy narzędzi, wśród których są i narzędzia używane w budownictwie. Przy opisywaniu majątków ziemskich wymienia się także obowiązki poddanych wobec dworu i kościoła, m. in. obowiązującą ich robociznę, co umożliwia orientację, w jakim stopniu mogli oni brać udział w pracach budowlanych w charakterze przymusowych robotników. Wreszcie wszystkie tego rodzaju księgi pozwalają

²⁵ Acta Consularia Casimiriensia 1369—1381, 1385—1402, wyd. A. Chmiel, Kraków 1932.

Baurechnungen des ehemaligen Dominikaner-Convents za St. Adalbert in Breslau, wyd. H. Luchs, „Zeitschrift des Vereins fur Geschichte und Alterthum Schlesiens" II, 1859, nr 2, s. 209—330.

⁸¹ Por. wstęp J. KarwasiAskiej do Rachunków budowy zamku w N. Korczynie, s. III.

³² Por. tamże, s. V.