1148441943

14

Magdalena Wojarska

EWOLUCJA SYSTEMU POLITYKI REGIONALNEJ W POLSCE (1990-2012) WPROWADZENIE

Początki współczesnej polityki regionalnej w krajach o gospodarce rynkowej wiążą się z wielkim kryzysem z lat 1929-1933 i nasileniem się na jego tle interwencjonizmu państwowego ukierunkowanego na ograniczenie zróżnicowanego przestrzenie bezrobocia i walkę z recesją (por. Borowiec 1992). Pogłębianie się dysproporcji regionalnych, mające miejsce w latach późniejszych, wyraźnie unaoczniło, że automatyzm regulacji rynkowej nie jest w stanie samoistnie zrównoważyć nierównomiernego tempa rozwoju społeczno-gospodarczego poszczególnych terytoriów (por. Winiarski 1992). Nierówności regionalne rodzą, w efekcie, skomplikowane problemy społeczne i polityczne, wewnątrzkrajowe i międzynarodowe, na które nie mogą nie reagować rządy krajów demokratycznych i organizacje międzynarodowe (Winiarski 1994). Ponadto, gospodarowanie dobrami typu specyficznego, jak stojące do dyspozycji poszczególnych narodów terytorium, środowisko naturalne, zasoby przyrodnicze, krajobraz, nie może być pozostawione swobodnej grze sił rynkowych, gdyż w wielu dziedzinach prowadziłaby ona do naruszenia dobra wspólnego (Winiarski 1992). Wszystko to powoduje, że polityka regionalna (definiowana jako całokształt czynności władz publicznych w zakresie świadomego oddziaływania na rozwój społeczno-ekonomiczny poszczególnych regionów) stała się jedną z podstawowych dziedzin oddziaływań rządów krajów europejskich, a także organów ponadnarodowych ugrupowań integracyjnych, takich jak np. Unia Europejska (UE) (por. Winiarski 1992; Zawadzki 1992).

Początkowo zadania podejmowane w ramach polityki regionalnej sprowadzały się do działań mających na celu wyrównywanie dysproporcji w rozwoju przestrzennym kraju za pośrednictwem redystrybucji środków budżetowych w przekroju międzyregionalnym (tzw. scentralizowany paradygmat rozwoju regionalnego). Najważniejszymi narzędziami realizacyjnymi polityki regionalnej przez 30 lat po drugiej wojnie światowej były dotacje i subwencje przyznawane inwestorom z budżetu państwa, ulgi fiskalne oraz wydatki państwa na tzw. infrastrukturę ciężką lub też bezpośrednio podejmowane przezeń inwestycje produkcyjne w regionach zacofanych. Jednak niska skuteczność realizowanych działań, kryzys strukturalny lat siedemdziesiątych oraz efekty postępu naukowo-technicznego przesądziły o tym, że w latach osiemdziesiątych doszło do gruntownej reorientacji polityki regionalnej i głębokich zmian zarówno odnośnie jej podmiotów, jak i celów oraz narzędzi. Najbardziej charakterystyczną zmianą była utrata monopolu przez państwo, które w polityce regionalnej stało się jednym z partnerów, obok samorządów terytorialnych, podmiotów gospodarczych, społecznych i innych oraz instytucji ponadnarodowych.

Kolejne modyfikacje w zakresie celów polityki regionalnej spowodowane zostały spadkiem tempa wzrostu, umasowieniem bezrobocia i zaostrzeniem konkurencji w skali globalnej. Obecnie lansowany paradygmat polityki regionalnej kładzie nacisk na godzenie redukowania dysproporcji przestrzennych rozwoju z promocją wzrostu i zwiększaniem konkurencyjności regionów (por. Pietrzyk 2004).