1194638879

Moim zamiarem było ukazanie motywów, jakimi kierowały się mocarstwa zachodnie, którym przypadła rola arbitra w sporach politycznych związanych z istnieniem państwowości ukraińskiej, argumentacji stron uczestniczących w owych konfliktach, możliwości manewru i warunków działania dyplomacji państw zaangażowanych w zagadnienia ukraińskie oraz powiązań kwestii ukraińskiej z innymi problemami regionu srodkowo wschodnioeuropejskiego. których rozwiązania również podjęła się Konferencja Pokojowa.

Całość pracy została podzielona na cztery zasadnicze rozdziały. Pierwsze trzy wydzielone są na zasadzie probłemowo-terytoriałnej. Obejmują one zagadnienia związane z Ukrainą Naddnieprzańską i Galicją Wschodnią (rozdział I). Rusią Podkarpacką (rozdział II). Bukowiną i Besarabią (rozdział III). Jak łatwo się zorientować. ziemie te były zamieszkane przez ludność ukraińską, która stanowiła na nich absolutną lub względną większość mieszkańców, bądź tez znaczną mniejszość. Do wszystkich tych ziem rościły sobie pretensje powstające państwa ukraińskie. Za podstawę wyznaczenia zakresu terytorialnego moich badań przyjąłem wariant maksymalistyczny owych roszczeń¹⁰. Wyznacznikiem problemowym był zas podział według stref zainteresowań państw, którym w ostatecznym rozrachunku przypadły w udziale ziemie zamieszkane przez Ukraińców. Zagadnienia związane z Galicją Wschodnią i Ukrainą Naddnieprzańską rozpatruję łącznie, z uwagi na ich silne wzajemne powiązanie jako ośrodków krystalizowania się państwowości ukraińskiej. W obu tych sprawach głęboko zainteresowana była Połska. natomiast państwo rosyjskie nie posiadało na Konferencji Pokojowej uznanej przez aliantów własnej reprezentacji. Rozdział IV wykracza swoją problematyką poza okres trwania Konferencji Pokojowej, jednakże wobec pozostawienia przez nią kwestii ukraińskiej bez rozstrzygnięcia stanowi on logiczne dopełnienie całości zagadnienia i jako taki jest niezbędny dla ukazania ostatecznego rezultatu opisywanych zmagań dyplomatycznych i dokonania ich podsumowania. Tresc owego rozdziału dotyczy w zasadzie jedynie problemu Galicji Wschodniej i URL

10 Maksyma! istyczną wersję roszczeń URL przedstawił w roku 1918 Dmytro Doroszenko. minister spraw zagranicznych w rządzie hetmana Pawła Skoropadskoho. Zadał on włóczenia do Ukrainy, obok jej obszarów centralnych, również kresów ukraińskich - Kubania. Ponszczyzny. Krymu. Besarabii. południowej Białorusi. Podlasia i Chełmszczyzny. Sprawa granic URL nie była jednak rozpatrywana na Konferencji Pokojowej, stad tez w Paryżu, jako istotne problemy polityczne sposród wyżej wymienionych. ostały się jedynie zagadnienia związane z samym ist nieniem na Ukrainie Naddnieprzanskici odrębnego państwa ukraińskiego jako takiego oraz kwestia Besarabii. Pretensje wysuwane przez ZURL ogłoszone przez Ukraińską Radę Narodową (UNR Ukra jinska Nacionalna Rada) we l.wowie 13 XI1919 r. obejmowały natomiast Galicję Wschodnią. Rus Podkarpacką i Bukowinę Północną. Patrz: T Dąbkowski, Ukraiński ruch narodowy w Galicji Wschodniej 19121923. Warszawa 1985.s. 108: R. Torzecki. Kwestia ukraińska w polityce III Rzeszy 193319-15. Warszawa 1972. s. 22.

co związane jest z faktem, ze sprawy ziem zamieszkanych przez Ukraińców, które przypadły Czechosłowacji i Rumunii, rozstrzygnięte zostały na ogół wcześniej i opisane są w odnośnych rozdziałach.

Ramy chronologiczne niniejszej pracy obejmują okres od schyłku roku 1918 (klęski mocarstw centralnych i wejścia państw ukraińskich w orbitę powstającego porządku wersalskiego) do 15 III 1923 r. (decyzji Rady Ambasadorów w sprawie wschodniej granicy Polski, będącej zamknięciem problemu państwowości ukra ińskiej na forum międzynarodowym).

Bazą źródłową mojej pracy są drukowane zbiory dokumentów dotyczących obrad Paryskiej Konferencji Pokojowej. Najważniejszym z nich jest trzynastoto-mowe wydawnictwo amerykańskie - „Papers Relating to the Foreign Relations of the United States. The Paris Peace Conference 1919". Obejmuje ono protokoły z posiedzeń ciał zwierzchnich Konferencji oraz przedkładane im raporty poszczególnych komisji, jak również częsc związanej z tym zagadnieniem korespondencji dyplomatycznej. Odrębne tomy zawierają tez dokumenty wewnętrzne delegacji USA oraz materiały związane z pracami przygotowawczymi do Konferencji Pokojowej, prowadzonymi przez dyplomację amerykańską. Wydawnictwo to obejmuje również tekst podpisanych na Konferencji traktatów pokojowych. Całość nie stwarza więc zagrożenia spostrzegania zagadnień związanych z Konferencją Pokojową wyłącznie z punktu widzenia USA. Wyjątek stanowią tu dokumenty delegacji Stanów Zjednoczonych noszące charakter wewnątrzamerykański. Podawane w owym wydawnictwie protokoły z posiedzeń Rady Najwyższej i innych ciał zwierzchnich Konferencji mają charakter relacji z obrad, a nie ich dokładnego stenogramu, stąd cennym uzupełnieniem owego źródła są opublikowane przez P. Mantoux dokumenty francuskie, dokładniejsze od amerykańskich, acz dotyczące jedynie krótkiego okresu (24II1-28 VI1919). Spośród polskich wydawnictw źródłowych wiele materiałów odnoszących się do omawianego tematu zawiera .Archiwum Polityczne Ignacego Paderewskiego". Dokumenty w nim zawarte są tym bardziej cenne, gdyż odkrywają niektóre z tajników dotyczących dyplomacji polskiej, motywów nią kierujących oraz pożądanego przez nią obrazu sytuacji. Ich dodatkowym walorem jest fakt. ze drukowane są w języku oryginału. Nie można tego powiedzieć o zbiorze pt. Sprawy polskie na Konferencji Pokojowej w Paryżu w 1919 r. Dokumenty i materiały, pod red. R. Bierzanka i J. Kukułki. Drukowane tam dokumenty są bez wyjątku tłumaczone na język polski. Ich zgrupowanie według problemów ułatwia korzystanie z owego wydawnictwa. Zbiór ten traktowałem jedynie pomocniczo, wykorzystując tylko te dokumenty, które nie były publikowane w innych dostępnych mi wydawnictwach źródłowych. Pozostałe drukowane dokumenty podane w bibliografii na końcu pracy miały dla przedsta-

19