1492316525

założyć, że potrzebna jest znacząca rewizja koncepcji homo oeconomicus (...) i powinienem zasugerować kierunki, w których ta rewizja mogłaby podążać”¹⁶.

Rozwój w latach sześćdziesiątych XX w. psychologii kognitywnej - zwanej także psychologią poznawczą, a będącą dziedziną psychologii badającą procesy poznawcze - stał się jednym z impulsów dla rozwoju odmiennych koncepcji finansów. Psychologia kognitywna zmieniła behawiorystyczne postrzeganie mózgu jedynie jako „urządzenia” reagującego na bodźce, nadając mu rolę narządu stale przetwarzającego informacje. To pozwoliło na studiowanie zaniechanych wcześniej zagadnień związanych z ludzką pamięcią, rozwiązywaniem problemów i podejmowaniem decyzji. Jak ujmuje to Anna Cieślak: „(...) z upływem czasu dojrzewało (...) pokolenie młodych ekonomistów, którzy chcieli odciąć się od schedy po propagatorach racjonalności. Standardowa teoria finansów przestała być dla nich satysfakcjonującym wyjaśnieniem obserwowanych ruchów cen giełdowych. Zjawiska te - niewytłumaczalne na gruncie tradycyjnych modeli równowagi rynkowej - nazwane zostały anomaliami. Stały się one motywacją do rozważań nad wpływem kognitywnych błędów popełnianych przez inwestorów na kształtowanie się cen aktywów”¹⁷.

Tacy psychologowie jak Ward Edwards, Duncan Luce, Amos Tversky i Daniel Kahneman¹⁸ zaczęli wykorzystywać ekonomiczne modele racjonalnych zachowań jako punkt odniesienia dla kognitywnych modeli podejmowania decyzji w warunkach ryzyka i niepewności. Prawdopodobnie najważniejszym i najbardziej wpływowym artykułem z dziedziny finansów behawioralnych był opublikowany w 1979 roku przez Amosa Tversky’ego i Daniela Kahnemana „Prospect Theory: decision making under risk”, dla którego punktem wyjścia stał się model oczekiwanej użyteczności von Neumanna-Morgensterna. Według Piotra Zielonki teoria perspektywy opisuje „rzeczywiste zachowania ludzi w obliczu ryzyka. (...) Uwzględnia ona dane empiryczne na temat podejmowania

¹⁶    H. A. Simon: A Bcharioral Model of Rational Choice. The Quarterly Journal of Economics. Vol. 69, 1955

¹⁷    A. Cieślak: Behawioralna ekonomia finansowa.... op. cit., s. 7

¹⁸    Daniel Kahneman. jedna z kilku najbardziej zasłużonych dla wprowadzenia psychologii w obręb finansów osób w ciekawy sposób opisuje źródła swojego zainteresowania psychologią: „To musiał być koniec 1941 lub początek 1942 roku. Żydów [rodzice Kahnemana byli osiadłymi we Francji Żydami litewskimi, a on sam urodził się w 1934 roku w Tel Avivie] obowiązywał nakaz noszenia Gwiazdy Dawida i godzina policyjna od 18. Poszedłem grać w piłkę z moim kolegą - Chrześcijaninem - i zostałem zbyt długo. Odwróciłem swój brązowy sweter na lewą stronę, aby przejść kilka kwartałów ulic do domu. Kiedy szedłem pustą ulicą zauważyłem zbliżającego się niemieckiego żołnierza. Ubrany był w czarny płaszcz, o którym mówiono mi, że powinienem się go bardzo bać. gdyż taki właśnie przyznawany jest specjalnie zrekrutowanym żołnierzom SS. Kiedy podszedłem bliżej, próbując przyspieszyć kroku zauważyłem, że bacznie mi się przygląda. Wtedy schylił się ku mnie. podniósł i uścisnął. Byłem przerażony, że wyczuje Gwiazdę pod swetrem. Pełen emocji mówił do mnie po niemiecku. Kiedy postawił mnie na ziemi, otworzył portfel, pokazał zdjęcie chłopca i dal pieniądze. Poszedłem do domu jeszcze bardziej pewny niż kiedykolwiek wcześniej, że moja matka miała rację mów iąc, że ludzie są nieskończenie skomplikowani i interesujący". Cytat za autobiografią Daniela Kahnemana pochodzącą z oficjalnej strony Nagrody Nobla:

http://nobelprize.org/nobel_prizes/economics/laureates/2002/kahneman-autobio.html

10