1531834795

40

Idee. Komentarze

I Dwa wstrząsy*

Peter Singer¹

Przez tysiące lat swego panowania tradycja antropocentryczna Zachodu nie spotkała się z poważniejszą opozycją. [...] W XIX wieku nad tradycją tą zawisło śmiertelne niebezpieczeństwo. Zwięźle podsumowuje je zapisek, jaki w roku 1838 zrobił w swym notatniku Darwin: „Człowiek w swej aro-5 gancji uważa się za wielkie, boskie dzieło. Skromniej i, jestem przekonany, prawdziwiej byłoby sądzić, że pochodzi od zwierząt”. [...] Dwadzieścia jeden lat upłynęło od owego wpisu do notatnika, nim uznał, że nadszedł czas, by opublikować w dziele O powstawaniu gatunków teorię, iż różne gatunki zwierząt i roślin powstały w wyniku ewolucji rządzonej przez na-10 turalną selekcję przypadkowych mutacji. Lecz nawet Darwin nie ośmielił się wyraźnie powiedzieć, że ewolucja doprowadziła także do powstania człowieka. Uczynił jedynie przejrzystą aluzję, mówiąc, że jego praca mogłaby „rzucić pewne światło na pochodzenie człowieka i jego historię”. Postanowił nie publikować niczego więcej o naszym gatunku, aby „nie potę-15 gować jeszcze uprzedzeń co do moich poglądów”. Czekał więc następne dwanaście lat, aż jego teoria ewolucji ugruntuje swoją pozycję w świecie naukowym, nim w roku 1871 opublikował O pochodzeniu człowieka.

Zawarta w tych dwu wielkich dziełach teoria Darwina podkopała fundamenty całego zachodniego sposobu myślenia o miejscu naszego gatun-20 ku we wszechświecie. Darwin nauczył nas, że także my jesteśmy zwierzętami, a nasze pochodzenie jest równie naturalne jak innych zwierząt. [...]

Następnym wstrząsem było pojawienie się w latach siedemdziesiątych ruchu wyzwolenia zwierząt czy ruchu na rzecz praw zwierząt, twardo domagającego się położenia kresu „gatunkowizmowi” (speciesismr). Termin ten, 25 ukuty w roku 1970 przez oksfordzkiego psychologa Richarda Rydera³, trafił już do Oxford English Dictionary’, gdzie jest zdefiniowany jako „dyskryminacja lub wyzysk pewnych gatunków zwierzęcych, oparta na przekonaniu o wyższości gatunku ludzkiego”. Pojęcie to sugeruje, że nasz stosunek do zwierząt jest analogiczny do postawy rasistowskiej wobec ludzi uważanych za rasę 30 niższą. W obydwu wypadkach jakaś grupa uzasadnia eksploatację innej grupy istnieniem pewnej różnicy, która w rzeczywistości nie ma znaczenia moralnego. Przyznając, że akceptacja zasady równości wszystkich istot ludzkich oznacza postęp, obrońcy praw zwierząt zwracają jednak uwagę, że większość istot czujących nadal pozostaje poza tym zaczarowanym kręgiem. Jeśli 35 już dostrzegamy, że przynależność człowieka do innej rasy nie powinna być powodem dyskryminowania jego interesów, to dlaczego, pytają zwolennicy wyzwolenia zwierząt, ma nim być przynależność do innego gatunku? Ruch wyzwolenia zwierząt żąda, byśmy odrzucili moralność szowinizmu gatunkowego i z równym poszanowaniem traktowali interesy wszystkich istot zdol-40 nych do odczuwania przyjemności i bólu, niezależnie od gatunku tych istot.

0 życiu i Śmierci. Upadek etyki tradycyjnej, 1994, fragmenty "przełożyły Anna Alichniewicz

• Tytuł fragmentu pochodzi od autorów podręcznika. ¹ Peter Singer ang. piter s-inger ¹ speciesism ang, spiszisyzm ³ Richard Ryder ang, riczerd rajder ⁴ Oxford English Dictionary ang. Oksford inglisz dykszonry

Dokument pochodzi ze strony www.gwo.pl

Witold Gombrowicz:

[...] zwierzę nie rodzi się po to, aby dźwigać na sobie inne zwierzę. Człowiek na koniu jest równie dziwaczny, jak szczur na kogucie, kura na wielbłądzie, małpa na krowie, pies na bawole. Człowiek na koniu to skandal, zakłócenie naturalnego porządku, gwałcąca sztuczność, dysonans, brzydota.

Witold Gombrowicz 11904-1969) pro-

Fotografia Witolda Gombrowicza z lat dziecięcych, około 1910

Peter Singer

australijski filozof i bioetyk

Czytanie ze zrozumieniem

1.    Wymień zdarzenia, które zachwiały tradycją antropo-centryczną Zachodu.

2.    Na podstawie tekstu scharakteryzuj nowy stosunek do zwierząt, wynikający z odrzucenia tradycyjnych poglądów na miejsce człowieka w świecie i przekonania o jego wyższości nad innymi istotami żywymi.