przestrzenią, trzeba sięgnąć po pewne uogólnienia. Zwrot przestrzenny nie jest zjawiskiem nowym - sam termin obecny jest, zwłaszcza w tekstach i wystąpieniach anglojęzycznych badaczy od kilkunastu lat - jednakże wciąż się rozwija i rośnie, wciąż jest „płynną materią”, która nie mieści się w jasno wyznaczonych granicach.
Oczywiście, zainteresowanie przestrzenią i miejscem towarzyszy człowiekowi od zarania dziejów, jednakże tak silny, na tak wielu polach zwrot zdarza się po raz pierwszy. Wybranie formy continuum nie jest błędem - proces „zdarzania się” wciąż trwa, codziennie niemal pojawiają się nowe teksty dotyczące przestrzeni w kulturze, literaturze, pracach badawczych, powstają nowe interpretacje starszych teorii i dzieł. Próbując szukać korzeni współczesnego, datowanego mniej więcej na połowę lat 90. minionego wieku1, zainteresowania przestrzennością, można by sięgnąć do modernistycznego namysłu nad miastem, jednakże odpowiedniejszą cezurą wydaje się być druga wojna światowa2 3. To właśnie po niej przestrzeń zaczęła być przedmiotem zainteresowania badaczy i teoretyków co najmniej na równi z czasem. Zmiany te zauważa jako jeden z pierwszych Michel Foucault w swoim wykładzie O innych przestrzeniach^. Zjawisko to było związane nie tylko z reakcją na dotychczasową „przewagę” czasu / temporalności, ale też z tworzącą się po traumach wojennych nową wrażliwością estetyczną4, przejawiającą się i jednoczenie mającą korzenie w wielu nurtach (po)nowoczesności: postmodernizmie, globalizacji, przekształceniach struktur
9
Zob. np. E. Rybicka, Zwrot topograficzny w badaniach literackich. Od poetyki przestrzeni do polityki miejsca, w: Kulturowa teoria literatury 2. Poetyki, problematyki, interpretacje, red. R. Nycz, T. Walas, Kraków: Universitas, 2012, s. 311-316.
Tak podają m.in. Westphal (B. Westphal, Geocriticism: Real and Fictional Spaces, trans. R.T. Taiły, New York: Palgrave Macmillan, 2011, s. 14), Prieto (E. Prieto, Geocriticism, Geopoetics, Geophilosphy and Beyond, in: Geocritical Explorations. Space, Place, and Mapping in Literary and Cultural Studies, ed. R.T. Taiły. New York: Palgrave Macmillan, 2011, s. 14-15), Taiły (Spatiality.... s. 3), najwidoczniejszym jednak przejawem początków zainteresowania przestrzenią w innym niż dotychczas wymiarze było powstanie geografii humanistycznej w latach 70. minionego wieku, na co zwraca uwagę Elżbieta Rybicka (E. Rybicka, Zwrot topograficzny w badaniach literackich..., s. 322).
M. Foucault. Inne przestrzenie, przel. A. Rejniak-Majewska, „Teksty Drugie” 2005, nr 6, s. 117-125. Wykład był wygłoszony już w 1967 roku (jako O innych przestrzeniach), ale został opublikowany dopiero w roku 1984 jako Des espaces autres, angielski przekład ukazał się w 1986 roku, a polski w 2005 w „Tekstach Drugich” (Zob. R.T. Taiły, Spatiality..., s. 119; por. M. Olszewska, O przestrzeni: na progu doświadczenia, „Anthropos?" 2010. nr 14-15, s. 12). Foucault, co znamienne, mówi o powstającej, nowej epoce: „Obecna epoka będzie przypuszczalnie w większym stopniu epoką przestrzeni. Znajdujemy się w czasach symultaniczności, w epoce zestawiania, w epoce rzeczy bliskich i dalekich, jednego obok drugiego, rozproszonego. Znajdujemy się w momencie, kiedy, jak sądzę, świat wydaje się nie tyle długą historią rozwijającą się w czasie, co siecią łączącą punkty i przecinającą własne poplątane odnogi". M. Foucault, Inne przestrzenie..., s. 117.
Por. R.T. Taiły. Spatiality.... s. 3, 11-12; B. Westphal, Geocriticism..., s. 14, 25.