1629290475

się tutaj jako „coś, przez co migrant zaledwie przejeżdża”¹, nie jest ono „zredukowane do niezmiennego stanu opresyjnej jednogłosowości pochodzenia lub wykorzenienia”¹², ale jest znaczące i ważne - nawet w czasach ciągłych zmian, przemieszczeń, mobilności i wykorzenienia. Stąd też widoczny nie tylko w tekstach krytycznych czy badawczych, ale też literackich „renesans lokalności, małych ojczyzn, etnicznych korzeni, okolic i krajobrazów”¹³, ma on ogromne znaczenie nie tylko kulturowe, ale i polityczne, niesie ze sobą odbudowę podstawowych relacji społecznych, pozwala na identyfikację z miejscem. Ten szeroko rozumiany powrót do miejsca (jako przestrzeni bliskiej), do związków człowieka z miejscem jest jedną z najważniejszych lekcji, jakie daje ożywienie badań nad przestrzenią. Jak pisze Erie Prieto, bez względu na punkt wyjścia interpretacji przestrzeni, nie można zapominać o tym, że ludzka tożsamość jest „nierozerwalnie związaną z miejscami, w których się znajdujemy i które przemierzamy”¹⁴.

Wspólne dla badaczy zarówno poprzedzających zwrot przestrzenny, jak tych do niego zaliczanych, jest odrzucenie euklidiańsko-kartezjańskich definicji przestrzeni i miejsca¹⁵. Przestrzeń nie jest już „pustym zbiornikiem” ani tłem wydarzeń historycznych, zmian kulturowych i działań społecznych, ale „staje się kategorią mentalną, a więc taką, która uzyskuje kształt czy znaczenie w zależności od tego, jakie myślowe wyobrażenia ją konfigurują i jakie konotacje semantyczne towarzyszą tej konfiguracji”¹⁶, rozumiana jest bardziej jako produkt praktyki społecznej -

1

   Oryg.: "something the migrant hero merely passes through". S.P. Moslund. The Presencing of Place in Literaturę: Toward an Embodied Topopoetic Modę of Reading, in: Geocritical Explorations..., s. 29. Tłumaczenia zjęz. angielskiego i czeskiego, jeśli nie zaznaczono inaczej, są mojego autorstwa.

¹²    Oryg.: "reduced to the stasis of an oppressive monoglossia of orgin and rootedness”. Tamże, s. 30.

¹³    T. Szkudlarek, Miejsce, przemieszczenie, tożsamość, „Magazyn Sztuki" 1998. nr 19. tekst on-line: http://magazynsztuki.eu/old/archiwum/iu-_ 19/archiwum_nr 19_tekst_3. htm [20.12. 2013].

¹⁴    Oryg.: ”is inextricably bound up with the places in w-hich we find ourselves and through which we move”. E. Prieto, Geocriticism, Geopoetics, Geophilosphy and Beyond..., s. 18.

¹⁵    Jest to spostrzeżenie ogólne i generalizujące, nie wszyscy bezpośrednio odwoływali się do takich koncepcji przestrzeni i miejsca, jednakże charakterystyka tych pojęć u większości autorów stoi w opozycji do definicji arystotelesowskich. euklidiańskich i kartezjańskich. Zob. np. Y.-F. Tuan. Przestrzeń i miejsce, przel. A. Morawińska. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1987. zwłaszcza s. 13-17, 29-31: M. Foucault. Inne przestrzenie...'. R.T. Taiły. Spatiality...: B. Westphal. Geocriticism... i in. E. Rybicka dokładnie opisuje tendencje we współczesnych teoriach przestrzeni w artykule Zwrot topograficzny w badaniach literackich (s. 327).

¹⁶    Oryg.: „[Prostor se] stava kategorii mentalni, tedy kategorii, ktera nabywa na tvaru avyznamu v zavisloti na tom. jake myślenkove predstavy ji konfiguruji a jake semanticke konotace tuto konfiguraci provazeji”. L. Reznikova, Prostor versus mapa. „Selhanl mapy" jako topos a metafora v textech Terezy