1899518946

4

BIOLOGIA — METODY, PROBLEMY, OSIĄGNIĘCIA

Bez względu na stosowane w różnych gałęziach biologii metody, można by wyróżnić dwa typy podejścia do badania zjawiska życia: jeden można by nazwać porównawczym, drugi — badaniem organizmu jako całości. Podejście porównawcze występuje wyraźnie przy badaniu historii współcześnie żyjących organizmów. Prześledzenie historii powstania jakiejś struktury często pomaga zrozumieć istotę jej budowy i funkcje. Tu w grę wchodzi cała paleontologia ze swymi wykopaliskami, skamielinami, odciekami itp. Oczywiście, dane paleontologiczne nie stanowią ciągłej informacji. Przeważnie są fragmentami olbrzymiego drzewa filogenetycznego, którego kształt i rozmiary możemy lepiej lub gorzej na podstawie tych fragmentów wydedukować. To spojrzenie mówiąc obrazowo umiejscawia nam drzewo filogenetyczne danego gatunku w lesie złożonym z analogicznych drzew innych gatunków. Ciekawe i dużo dające jest również rozejrzenie się po wierzchołkach tych drzew. Te wierzchołki to żyjące współcześnie organizmy w przekroju od wirusa do człowieka. Obserwujemy je, badamy ich budowę i funkcje, porównujemy to wszystko ze sobą, co nam pomaga zrozumieć specyfikę określonych układów fizjologicznych i mechanizm ich działania. Poznajemy przebieg jakiegoś procesu u jednego organizmu, szukamy podobieństwa u innych organizmów. Czasami prowadzi to do zrozumienia istoty różnic funkcjonalnych lub podobieństw oraz stopnia komplikacji funkcji u różnych organizmów. Podobnie jednak jak nie możemy odtworzyć pełnej historii życia sięgając w dół drzewa filogenetycznego, tak i wśród współczesnych form żywych nie obserwujemy ciągłości złożoności form i funkcji — obraz jest tu też porwany. Tak więc i w tym przypadku metoda porównawcza do pewnego tylko stopnia może ułatwiać poznawanie życia. Wydaje się, że najlepiej byłoby poznawać życie przez całkowitą analizę jednego układu, w którym wszystkie procesy składające się na zjawisko życia występują jednocześnie. Układem takim jest pojedynczy organizm.

Badanie organizmu jako całości jest rzeczą niezwykle skomplikowaną. Im lepiej chcemy poznać daną funkcję organizmu, tym bardziej musimy ją izolować z całego układu, jaki organizm stanowi. Im izolacja ta jest dalej posunięta, tym bardziej jesteśmy narażeni na to, że badamy zjawiska różne od tych, które zachodzą w nietkniętym organizmie, a przecież o ich poznanie nam chodzi. Organizm jest układem dynamicznym, w którym nie można wyróżnić żadnej funkcji niezależnej. Ma więc on charakter układu cybernetycznego. W związku z tym izolując z niego jakąś funkcję, badamy ją nie uwzględniając wszystkich parametrów, od których ona zależy. Nie znaczy to, oczywiście, że ta metoda nie ma .znaczenia poznawczego, chodzi tylko o zwrócenie uwagi na jej