2091575851

40

BEATA OCIEPKA

bardzo popularnym i przenoszonym obecnie do badań nad transformacją mediów w Europie Środkowo-Wschodniej.

Jednym z ciekawych przykładów zastosowania tej teorii jest dobrze znana w Polsce książka Johna Keana Media i demokracja, będąca głosem w dyskusji nad konkurencją między liberalnym a publicznym modelem mediów w państwach demokratycznych. Koncepcje sfery publicznej i społeczeństwa obywatelskiego zwracają uwagę na związek między demokracją a rozwojem mediów oraz znaczeniem podstawowych praw, jak prawo do wolności wypowiedzi, swobody poszukiwania informacji dla kształtowania się debaty publicznej. Keane podkreśla także racjonalność nieodłącznie związaną z rozwojem debaty publicznej. Bliższa analiza rozwoju debat w Europie Środkowej wskazuje jednak, ze strefa publiczna kształtuje się także w żywej dyskusji z argumentami nieracjonalnymi.

W okresie obalania komunizmu opozycja często posługiwała się hasłem „budowania społeczeństwa obywatelskiego” jako jednym z najważniejszych celów do osiągnięcia. Reformatorzy mediów w Europie Środkowej byli wyraźnie pod wpływem tej koncepcji. Poprzez „społeczeństwo obywatelskie” rozumiano powstanie i wzmocnienie silnych organizacji obywateli, które mogłyby działać jako siły niezależne od głównych ośrodków władzy, a zwłaszcza od władzy państwowej. Trzeba stwierdzić, że idea ta odpowiadała na zapotrzebowanie ówczesnych ruchów politycznych opozycji, gdyż zakładała upodmiotowienie społeczeństwa w mediach i poprzez media. Tuby propagandowe rządów partii komunistycznych miały stać się dzięki tej koncepcji przede wszystkim reprezentacją gustów i potrzeb społecznych. Zwłaszcza w konfrontacji z wolnym rynkiem media publiczne miały zgodnie z tą koncepcją stać się podstawą równości, innowacji i różnorodności, a wartości te w założeniu były podważane przez wolne siły rynkowe. Colin Sparks trafnie zauważa jednak, że gdy byli opozycjoniści opanowali już powołane do uniezależnienia od rządu organy regulujące działanie mediów, wówczas przestali przejmować się ideą społeczeństwa obywatelskiego. Budowa niezależnych instytucji regulujących działanie mediów, w tym publicznych, doprowadziła do konfliktów z elitami. W Czechach parlament użył w 1994 r. swych kompetencji, aby zmienić skład rady radiofonii i telewizji, w 2000 r. odwołał radę nadzorującą działalność publicznej telewizji. Mechanizm odwołania przewodniczącego Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji oraz próby odwołania całego ciała regulującego są także dobrze znane w Polsce. Kształtujące się systemy nie były jeszcze przygotowane na istnienie niezależnych ciał regulujących¹.

W toku rozwoju mediów publicznych w Europie Zachodniej, instytucje tych środków przekazu uniezależniały się od rządów, sposoby ich finansowania oparte zostały na abonamencie, a członków władz zarządzających mediami powoływano spośród reprezentantów społeczeństwa obywatelskiego. Jak wskazuje jednak J. Curran, mając przy tym na myśli BBC, najbardziej popularne media publiczne odeszły od kulturowego paternalizmu, charakterystycznego dla pionierskiego okresu monopolu mediów publicznych. Obecnie przyjmują one formę organizacji mieszanych, bazujących zarówno na formach publicznych jak i prywatnych².

Brytyjski system mediów publicznych narodził się z przekonania, że instytucje społeczne, jak radio i telewizja, mogą kierować się wartościami i zasadami etycznymi, bez podporządkowania ich interesom poszczególnych partii i osób, natury politycznej i gospodarczej.

1

   C. Sparks, ls There an Emerging European Media Model? W: Media 95. Experience and Expectations. Five Years After, Pragnę, October 5-6, 1995, Prague 1996, s. 71.

2

   J. Curran, Welfare Vs. Free Market: Rival Media Models in the Postcommunist Era. W: Media ’95 .... s. 15-30.