2181686946

stępu społeczno-gospodarczego i modernizacji. W wyniku ich działania zaczęły odżywać więzi solidarnościowe, wciągając coraz więcej jednostek i realizując coraz bardziej złożone wspólne cele. W nowych strukturach i ruchach organizacyjnych szczególnie chętnie i masowo uczestniczyła młodzież, która wymagała jednak umiejętnego kierownictwa. W charakterze patronów i organizatorów ruchów młodzieżowych wystąpiło głównie duchowieństwo, nauczyciele oraz niektóre organizacje i partie |»olitycz-ne. Z czasem wyłonili się liderzy spośród samej młodzieży. Patronat polityczny nad nią wiązał się raczej 7 aspiracjami migracyjnymi jednostek, a system przywilejów budził wiele kontrowersji. Na tle sporów powstały silne tendencje do autonomizacji ruchu młodowiejskiego. Jedną zjego istotnych cech było sięganie do wartości ogólnospołecznych i narodowych oraz propagowanie ich we własnym środowisku.

W okresie po II wojnie światowej przeważyły wśród młodzieży tendencje pozarolnicze, a ziemia i wartości lokalne zeszły na dalszy' plan. Odsunęło to na dalszą przyszłość procesy reintegracji społeczności wiejskiej na płaszczyźnie ponadlokalncj. Płaszczyzna gminna stwarza wprawdzie poczucie wspólnoty interesów oraz wyznacza społeczne ramy ich realizacji, do wspólnoty na płaszczyźnie systemu wartości nie stwarza jednak wystarczających przesłanek.

Wieś polska odeszła od zwartego, homogenicznego i zamkniętego systemu społeczno-kulturowego. Przeobraziła się w zbiorowość hardziej zindywidualizowaną i zdezintegrowaną. luźniej niż w przeszłości powiązaną więziami społecznymi. Stała się bardziej pluralistyczna pod względem systemu wartości i przypomina przekrój globalnego społeczeństwa polskiego.

Wartości ponadlokalne można rozpatrywać na trzech poziomach: udziału w życiu ponadlokalnym; wartości klasowo-zawodowych oraz wartości narodowo-państwowych. Dzięwiętnastowieczne reformy uwłaszczeniowe, przeprowadzone w różnym czasie dla poszczególnych zaborów, zniesienie poddaństwa i nadanie chłopom podstawowych praw stworzyło ramy umożliwiające partycypację w życiu narodu. Brak własnego państwa stwarzał konieczność ścisłego nieraz rozgraniczenia interesu społecznego i narodowego od państwowego.

Udział w życiu ponadlokalnym dokonywał się początkowo poprzez wychodźstwo wiejskie. W ślad za nim poszły działania "oświeconych" warstw społeczeństwa, zmierzające do podniesienia wsi na wyższy poziom i włączenia jej w życic narodu. W tworzeniu ponadlokalnych struktur organizacyjnych odwoływano się do zasady solidarności, dobrze chłopu znanej z własnej wsi i okolicy. Szersza społeczność była dlań aglomeracją grup pierwotnych, ale sama taką grupą być nic mogła. Należało cłiłopów wiązać w celowe grupy ponadlokalne. Do lego jednak byli niezbędni propagatorzy środowiskowi. Włączanie wsi w szersze układy społeczne w wymiarze instytucjonalnym dokonywało się głównie poprzez organizowanie kół młodzieży wiejskiej oraz przynależność do partii politycznych. Płaszczyzny te stawały się ośrodkami przeobrażeń wsi i chłopa, zespalały go z narodem i przyczyniały się do jej odrodzenia. Ujęcie własnej wsi w szerszym kontekście kulimy narodowej nabierało w oczach młodzieży istotnego znaczenia.

Wieś w okresie międzywojennym była bardzo aktywna społecznie zarówno na płaszczyźnie lokalnej, jak i ponadlokalncj. Przedmiotem aspiracji chłopów stały się wartości narodowe i wartości warstwy. W pierwszych latach powojennych rozwijała się nadal ożywiona działalność organizacji i instytucji obejmujących swoim zasięgiem wieś. Spadek tego ożywienia nastąpił w lalach 1948-1949, po ujednoliceniu politycznego ruchu chłopskiego i młodzieżowego oraz po rozpoczęciu kolektywizacji rolnictwa. Odrodzenie chłopskiego ruchu młodzieżowego po Październiku było zbyt krótko-trwałc, aby mogło przynieść istouie zmiany.

Współcześnie bardzo nisko ocenia się na wsi wartości działania społecznego, zwłaszcza na szczeblu ponadlokalnym. Dla większości młodego pokolenia, a również dla starszych, stanowią one wartość peryferyjną w stosunku do orientacji prorodzinnej i zawodowej koncepcji życia. Działacze społeczni i przywódcy lokalni rekrutują się głównie spośród inteligencji wiejskiej. Działanie społeczne natomiast jest traktowane jako wartość instrumentalna w stosunku do osobistych i rodzinnych interesów i preferencji, dającą możliwość szerszych kontaktów społecznych, w tym również ułatwiających zdobycie wartości materialnych.

Sytuację klasowo-zawodową chłopa polskiego można w omawianym okresie rozważać na płaszczyźnie profesjonalizacji pracy i przechodzenia od kategorii klasowej do zawodowej. Społeczny i gospodarczy status chłopa, związany z posiadaniem ziemi w takich rozmiarach, aby z jx>mocą rodziny mógł ją obrobić i by ona zapewniała mu utrzymanie, wyznaczał dystanse w stosunku do innych klas i

4

zawodów. Chłopa cechowała niechęć i wrogość w stosunku do innych klas, szczególnie w odniesieniu do ziemiaństwa. Jego świat pracy fizycznej powodował brak zrozumienia dla wysiłków innego rodza-

j“-

Poczuciu dystansu społecznego w stosunku do innych klas i zawodów

4

towarzyszyło poczucie własnej wartości, które rosło wraz ze wzrostem świadomości społecznej i narodowej. Na przełomie wieków chłopi już posiadają skrystalizowaną wizję swej roli i znaczenia w narodzie. W świadomości chłopa jego miejsce społeczne wyznaczała antynomia wsi i dworu (lokalnej kultury ustnej i uniwersalnej kultury symbolicznej). Z czasem ta antynomia została zastąpiona przez opozycję wieś --miasto, która bardziej jest związana z zawodową koncepcją życia.

W wyniku spłaszczenia struktury społecznej po 11 wojnie światowej ostatecznie została rozstrzygnięta antynomia chłop - pan. Ale w to miejsce coraz silniej była odczuwana sprzeczność między miastem a wsią. Chłop wraz ze swoim inikroko-smoscin znalazł się w- bezpośrednich relacjach z resztą struktury społecznej i został poddany intensywnym zabiegom inżynieryjnym zc strony państwa. Najpierw otrzymał ziemię z reformy rolnej, a w kilka lat później chciano go pozbawić nie tylko tej ziemi, lecz również własnej, pochodzącej jeszcze z reform uwłaszczeniowych. Konieczność obrony rodzinnego władania ziemią stała się przyczyną wzrostu świadomości własnej klasy. Skuteczność tej obrony oraz szok kolektywizacyj-ny uświadomiły chłopom konieczność silnych więzi klasowych w ramach społeczeństwa globalnego. Poczucie stałego pokrzywdzenia i niepewności jutra spowodowało integrację chłopstwa jako klasy oraz

13