2181686951

#

Świadczy o zakorzenieniu teraźniejszości religijnej w kulturowym bogactwie przeszłości, a także o znacznym oddziaływaniu rodziny w zakresie kształtowania praktyk religijnych. W polskim społeczeństwie zwyczaje religijne stały się integralnym elementem kultury rodzinnej i wraz z nią są przekazywane, niezależnie do pewnego stopnia od tego, czy członkowie rodziny są wierzącymi czy niewierzącymi. Zakres i intensywność zwyczajów religijnych zależy od stosunków panujących w rodzinie, od poziomu religijności konkretnej rodziny i od typu rodziny*. W przeciwieństwie do Europy Zachodniej, gdzie zanik folkloru stał się jedną z przyczyn upadku tradycyjnej religijności, w Polsce funkcje praktyk religijnych przejawiają swoją żywotność, pomimo że folklor przestaje być składnikiem kultury mieszkańców wsi^s.

Wydaje się, że rytuały, praktyki i zwyczaje religijne ulegają powoli - mimo ich upowszechniania -postępującej sekularyzacji. Tracą na znaczeniu funkcje ściśle religijne związane z ich odniesieniem do świata wartości sacrum. Zachowuje się schemat rytuału, a zmienia się jego znaczenie i funkcje, co wiąże się z zagubieniem wartości nadrzędnych. Równolegle dokonuje się prywatyzacja rytuałów religijnych polegająca nic tylko na przemieszczaniu się ich z życia publicznego do środowiska rodzinnego (tzw. udomowienie rytuałów), ale także na zmianie podstawowych orientacji zdarzeń rytualnych - z Kościoła na członków rodziny*.

3. Między przesądem a religijnością

Stosunek do tradycyjnych zwyczajów kształtuje się rozmaicie w poszczególnych regionach kraju, a nawet w jioszczególnych wsiach. Ogólnie jednak "tam, gdzie zwyczaje mają podbudowę magiczną, giną one prędzej niż w miejscach, gdzie te same zwyczaje posiadają inną motywację, na przykład natury religijnej, czy związaną z kultem zmarłych. Niektóre z nich zachowały się jednak wraz z pamięcią o ich pierwotnym znaczeniu magicznym i są podtrzymywane, z tym, żc dawne magiczne uzasadnienie traktuje się w sposób żartobliwy, świadczący przecież o pewnym sentymencie dla dawnego sposobu myślenia"⁷. We współczesnym święcie słabną zwyczaje o charakterze folklorystycznym i kul-turowo-magicznym. Równocześnie pojawiają się inne zwyczaje, często o charakterze para religijnym, uznane za przydatne w rozwiązaniu różnorodnych problemów życiowych. Tabela ukazuje stosunek ludności wiejskiej do kilku wybranych praktyk i zwyczajów, zarówno w sensie wiary ("coś się w tym kryje"), jak i realizacji ("próbowałem", "praktykuję systematycznie").

Najwięcej mieszkańców wsi wierzy w uzdrowienie przez osoby o szczególnych predyspozycjach, w terapię przy pomocy praktyk fizycznych (np. bioenergetyka) i w psychoterapię. Znacznie mniej wyraża aprobujące przekonanie w stosunku do pozostałych środków pomagających człowiekowi. Jeszcze mniej mieszkańców w'si spełnia sporadycznie lub systematycznie to praktyki (najwyższy wskaźnik 8,1% dotyczy korzystania z posług uzdrowicieli). Jest rzeczą znamienną, że stosunek ludności wiejskiej do omawianych praktyk i zwyczajów pararcligijnych nie różni się istotnie od analogicznego wskaźnika odnoszącego się do ludności miejskiej.

Przeciętny wskaźnik niewiary ("nie wierzę w to") w praktyki i środki o charakterze parareligijnym wynosi 45,0%, niewiedzy ("nie znam tego") -18,2% i niezdecydowania ("nic mam zdania") - 13,8%; 15,1% badanych nic- praktykuje ale wyraża przekonanie, że w tych praktykach coś się kryje, 3,7% - praktykowało kiedyś i wyraża przekonanie, że coś jest w tym z prawdy i 0,3% praktykuje systematycznie. Można by ogólnie powiedzieć, żc wierzenia i praktyki parareligijne są słabo upowszechnione w środowiskach wiejskich. Ludność wiejska odnosi się najczęściej do nich sceptycznie i tylko sporadycznie się do nich ucieka. Być może ujawniają się one bardziej w sytuacjach krańcowych, ale nie są przeżywane jako sprzeczne z wyznawaną religią.

4. Wnioski końcowe

Religijność ludowa we współczesnych środowiskach wiejskich nic jest wielkością niezmienną, wręcz przeciwnie - podlega ustawicznym przekształceniom. Niektóre elementy tej religijności wykazują tendencję do stałości, inne podlegają nieznacznej modyfikacji, jeszcze inne ulegają redukcji. Dokonujące się przemiany obejmują w jednym przypadku ty lko część społeczeństwa wiejskiego, w innych nabierają charakteru powszechnego. W świetle przeprową-

Stosunęk ludności wiejskiej do praktyk pararcligijnych (dane w %)

Rodzaj praktyki	A	B	C	D	E	F	G	Riizem
łioroskopy i astrologia	03,1	12,9	9.8	8.8	3,7	0.7	1.1	100.0
zdrowotny wpływ przc-tliniolów	54,2	20.1	11.3	10.5	2.8	0.2	1.2	100,0
wróżby i jasnowidzenie	63.9	9.8	11.8	10,2	3.2	0.1	1.1	100,0
terapia fizyczna	37,1	19.8	15.8	21.1	4.6	0.2	1.3	100.0
psychoterapia	34,5	22,2	16.4	21,6	3.4	0.2	1.8	100,0
wahadełko	40.7	24,0	15.2	14.6	3.7	0.0	1.9	100.0
uzdrowiciele	33,4	9.9	16.9	29.9	7.7	0,4	1.7	100,0
inne, np. joga	32,9	26.6	13,2	4.1	0.7	2.2	22.5	100,0

Uwaga: Syinlx»l "A' wskazuje na odpowiedź - nie wierzę w to, "B" - nic znam tego, "C" - nic mam o tym zdania, "D" - nic praktykuję ale coś w tym się kryyc. "E“ - próbowałem i jest w tyrn coś z prawdy, T - stosuję systematycznie, "G" - brak danych.

18