223428117

153

Recenzje

na morzu, prowadzonych przez Japończyków, Duńczyków, Belgów i Francuzów. W końcowych ustępach omawia badania oceanograficzne przy użyciu skafandrów i batyskafów, wymienia warunki, którym powinien odpowiadać współczesny statek hydrograficzny (zaznaczając, że zdaniem H. Petterssona koszty minimalne budowy takiego statku wynoszą obecnie 2 000 000 8), oraz informuje o obecnie istniejących międzynarodowych organizacjach oceanograficznych.

Z dość obszernego materiału informacyjnego, zawartego we „Wstępie”, pozwalamy sobie na tym miejscu przytoczyć parę drobnych, jednak — naszym zdaniem — charakterystycznych i ciekawych faktów. Otóż J. R o u c h mówiąc o wyprawach podkreśla, że do prowadzenia badań oceanograficznych Amerykanie „mobilisent de nombreux navires qui partent a 1’assaut des secrets de la naturę, qu’ils traitent un peu comme un ennemi qu’il faut vaincre en mettant le prix...”. Zamiast ogólnie przyjętego terminu „wyprawa (l’expedition)” używają oni obecnie „operacja (ope-ration)” z dodaniem kryptonimu, a więc np.: „operation Capricorn”, „operation Schellback”, „operation Skijump”... Wyniki badań, przeprowadzanych podczas tych „operacji”, jako mające charakter wojskowy, często pozostają tajnymi („restricted”).

Opisując badania radzieckie zaznacza, że „nous ne savons que peu de choses des expeditions russes. Toutesfois... ces expeditions ont ete et sont toujours tres im-portantes. On estimait en 1957 que la Russie armait en meme temps 30 navires ocea-nographiques”. Być może, że wspomniane okoliczności spowodowały wkradnięcie się do treści tego ustępu paru nieścisłości, jak np.: mówiąc o głębokości, wyznaczonej przez wyprawę «Witiaź» w Rowie Mariańskim R o u c h podaje „10 960 m”, gdy według najnowszych źródeł radzieckich głębokość ta wynosi 11 034 m. Największym okrętem oceanograficznym radzieckim (i świata) jest obecnie już nie «Witiaź», lecz «Michaił Łomonosow», przekazany do eksploatacji w roku 1957. Nazwisko kierownika naukowego jednej z wypraw na okręcie „Ob'” na Antarktydę brzmi „Kort”, a nie „Korb” itd.

Czytanie „Wstępu” byłoby znacznie ułatwione, gdyby był on zaopatrzony w mapę, przynajmniej schematyczną, z trasami, wzdłuż których prowadzono opisane w tekście badania.

Pierwszą część pracy (Sondages) poświęca autor omówieniu trzech zagadnień, a mianowicie: pomiarów głębokości, zmian zaszłych w ostatnich latach na mapach batymetrycznych oraz geologii dna morskiego. Przytaczając dane o pomiarach głębokości za pomocą metod akustycznych J. R o u c h uzupełnię wiadomości, podane w 1 tomie wspomnianego Traite, opisem tzw. „detektorów” (franc. — deiecteur) typów, zwanych w Anglii Asdic, a w USA — Sonar i służących m. in. do wykrywania ławic ryb. W związku z tym autor krótko omawia również „głębinowe warstwy rozpraszające (franc. — Couche diffusante profonde, ang. — Deep Scattering Layer).

W rozdziale następnym, obok szeregu danych o największych głębokościach oceanicznych, wykrytych w ostatnich czasach, oraz nowych danych o urzeźbieniu dna Północnego Morza Lodowatego (przede wszystkim na podstawie wyników badań radzieckich), podana została klasyfikacja form urzeźbienia dna morskiego, ustalona przez specjalną komisję Międzynarodowej Asocjacji Oceanografii Fizycznej. Oficjalna terminologia tych form, ustalona w języku angielskim, została przytoczona w książce obok własnego tłumaczenia autora tych terminów na język francuski. Według tej klasyfikacji wyróżnia się obecnie 22 formy urzeźbienia dna morskiego, w tym 5 odnosi się do strefy przybrzeżnej, 5 obejmuje zagłębienia, pozostałe zaś 12 — wzniesienia. Podana została również klasyfikacja brzegów morskich według M. A. Guilchera (1951), o zasługujących na szczególną uwagę pracach w tym zakresie W. P. Zienkiewicza i jego szkoły nie ma w książce nawet wzmianki.