223428119

154

Recenzje

W ostatnim rozdziale części pierwszej, poświęconym geologii dna morskiego, na uwagę zasługują przede wszystkim ustępy o nowych przyrządach i metodach, stosowanych obecnie w morskich badaniach geologicznych. Poza sondą rdzeniową K u 1-lenberga i jej modyfikacją amerykańską, zaopatrzoną w tzw. Bali Breaker (urządzenie pozwalające na ustalenie — za pomocą aparatu podsłuchowego umieszczonego na statku — dokładnego momentu zetknięcia się sondy z dnem i tym samym na natychmiastowe zatrzymanie dalszego opadania linki z przyrządem), omówione zostały zasady stosowania we wspomnianych badaniach metod sejsmicznych (w szczególności do wyznaczania miąższości osadów dennych) oraz izotopów (przede wszystkim radioaktywnego izotopu węgla ¹⁴C do wyznaczania wieku osadów). Kilka słów poświęcono tu również użyciu specjalnych termometrów geotermicznych (o długości aż 11 m!) do badania zmian gradientu temperatury wewnątrz osadów dennych; wiadomo, że gradient ten w omawianym przypadku jest znacznie większy niż na kontynencie.

W czterech rozdziałach części drugiej wymienionej pracy (L^feau de mer) autor przytacza szereg nowych danych, nie uwzględnionych w Traite, a dotyczących temperatury i zasolenia wody morskiej, zawartych w niej gazów, a także zjawisk optycznych i lodów morskich. Z licznych tu poruszonych zagadnień warto by może wspomnieć przykładowo następujące:

1.    Opis batytermografu, przyrządu służącego do ciągłej rejestracji temperatury wody (w warstwie powierzchniowej do 200 m), jako funkcji głębokości (niestety autor nie wspomina ani słowem o nowszym i doskonalszym przyrządzie tego rodzaju, a mianowicie o „batytermografie z batometrami”, pozwalającym na pobieranie próbek wody z różnych, z góry ustalonych głębokości jednocześnie z ciągłą rejestracją temperatury wody).

2.    Metoda wyznaczania różnicy temperatur powietrza i wody na podstawie określenia „wielkości obniżenia horyzontu’’ na morzu (metoda ta daje dokładniejsze wyniki, niż bezpośrednie pomiary wspomnianych elementów za pomocą termometrów) oraz znaczenie tej różnicy dla charakterystyki i przewidywania rozwoju procesów atmosferycznych odbywających się nad powierzchnią oceanów.

3.    Zagadnienie parowania z powierzchni oceanów i mórz oraz rachunkowe wyznaczanie jego wielkości (np. na podstawie wzoru G. W ii s t a z roku 1954); niestety autor i w tym przypadku pomija milczeniem nowsze metody pomiarowe wyznaczania wielkości parowania z powierzchni oceanów (np. za pomocą ewapory-metrów okrętowych, w których wielkość parowania wyznacza się ze zmian temperatury lub zasolenia znajdującej się w nich wody).

4.    Nowe dane o stosunkach klimatologicznych w rejonie .,końskich szerokości” na podstawie głównie wyników badań amerykańskich.

5.    Nowa międzynarodowa nomenklatura lodów morskich (wraz z opisami) w języku angielskim i francuskim (z 1956 r.).

Część ostatnia omawianej książki poświęcona jest morskim procesom dynamicznym (falowaniu, pływom i prądom morskim). Jest ona pod względem objętości najobszerniejsza ze wszystkich trzech części, a zarazem co do treści najmniej udana,, chociaż problemy dynamiki morza należą we współczesnej oceanografii do czołowych. Poza krótkimi opisami kilku nowych metod i przyrządów do badań procesów dynamicznych (jak np. angielskiego falografu okrętowego Tuckera, brzegowego fa-lografu manometrycznego Valemboisa, metod pomiarów prądów morskich za pomocą prądomierzy elektromagnetycznych, radaru, tzw. butelki Carruthersa, przy użyciu izotopów radioaktywnych itd.) autor ogranicza się w tej części w większości przypadków do uzupełnień odpowiednich rozdziałów Traite przez przytoczenie wyników obserwacji, uzyskanych nie zawsze nawet w ostatnich latach (np. na s. 188—192 podaje wyniki obserwacji wykonanych w latach 1763—1908). Z nowszych