23 (352)

ińo

Nu lym kończymy rozpatrzenie ostatniego z rozdziałów Zaryśu. Możemy w tym miejscu dać odpowiedź na postawione na początku nuszej recenzji pytanie: czy opracowanie kancelarii ostatnich dwóch Piastów przez prof. M. wypełniło lukę jaką dotychczas na tym polu odczuwano. Odpowiedź nasza nie może wypaść niestety zupełnie pozytywnie. Nieuwzględnienie szeregu źródeł, niezupełne uwzględnienie nowszej literatury i stawianie hipotez w wielu wypadkach wątpliwych zaciążyło ujemnie na ostatnim rozdziale Zarysu.

Najpoważniejszy jednak błąd w opracowaniu VI rozdziału Zarysu tkwi, naszym zdaniem, w jednostronnym ujęciu zagadnienia. Autor poi rat. to wal dzieje kancelarii Władysława Łokietka i Kazi-miei.-.i Wlclkleja. w oderwaniu od szerszego podłoża, zacieśniając mi; Jc<Ivnli' d<> omawiania problemów o charakterze wyłącznie dy-plomal yr/.nym, nic zwracając prawie żadnej uwagi na zasadniczy " pływ czynników społeczno-ekonomicznych, politycznych i ustrojowych na rozwój badanej przez siebie kancelarii królewskiej XIV w.

Szczególnie zasadniczą rzeczą byłoby tu omówienie zagadnienia w jakim stopniu „rosnące tempo życia ekonomicznego, nowe Osadnictwo, stosunki handlowe^{1 2 3} przyczyniały się do rozwoju instytucji dokumentu a tym samym i kancelarii w XIV w., zwłaszcza za. czasów Kazimierza Wielkiego.

Wspominaliśmy już w innym miejscu, że reorganizacji kancelarii ostatniego z Piastów, przeprowadzonej w ostatnich latach jego panowania nie sposób wytłumaczyć jedynie wielkimi ambicjami niewątpliwie wybitnego tej kancelarii przedstawiciela, Janka z Czarnkowa. Reorganizacja ta staje się natomiast zupełnie zrozumiałą na tle dokonanego w XIV w. zjednoczenia państwa polskiego, na tle jego centralistycznych dążności, objawiających się również w szeregu innych często istotniejszych dziedzinach życia państwowego.

Autor słusznie zajął się dość szczegółowo zestawieniem składu osobowego kancelarii ostatnich dwóch Piastów, zapominając jednak przy tym, iż zestawienie takie nie jest celem samym w^T sobie, lecz służy dopiero za podstawę do dalszych wniosków. Mamy tu na myśli głównie wnioski dotyczące składu społecznego odnośnych kancelarii. Jest rzeczą charakterystyczną, że o ile w kancelarii Władysława Łokietka znajdujemy prawie wyłącznie przedstawicieli klasy feudalnej¹¹⁶, o tyle w kancelarii Kazimierza Wielkiego obok feudałów

spotykamy dosyć *liczną grupę osób pochodzenia mieszczańskiego, żeby wymienić tylko przykładowo notariuszy: Henryka Cropelina, Henryka i Szymona z Ruszkowa, Jakuba Pegzę z Bochni, kanclerzy dzielnicowych: Wojciecha dobrzyńskiego i Hermana kujawskiego a przede wszystkim podkanclerzego krakowskiego Janka z Czarnkowa. Zjawisko to nie jest bynajmniej rzeczą przypadku, ale jest ono wyrazem roli i znaczenia jakie odgrywa w tym czasie mieszczaństwo w Polsce¹¹⁷.

Niewątpliwie autor może się wykazać pozytywnymi osiągnięciami, nie równoważą one jednak minusów ostatniego z rozdziału Zarysu. W końcowym zdaniu podkreślamy raz jeszcze, że powyższa ocena dotyczy tylko ostatniego rozdziału Zarysu dyplomatyki polskiej wieków średnich.

WYKAZ SKRÓTÓW

KDKK — Kodeks dyplomatyczny katedry krakowskiej. KDMK — Kodeks dyplomatyczny miasta Krakowa.

KDM — Kodeks dyplomatyczny Małopolski.

KDP — Kodeks dyplomatyczny Polski.

KDW —Kodeks dyplomatyczny Wielkopolski.

MPH — Monumenta Poloniae Historica.

Theiner, MP. — Theiner, Monumenta Poloniae et Lithuaniae. Perlbach — Perlbach, Pommerellisches Urkundenbuch.

^11T Dąbrowski J., Zjednoczenie państwa polskiego w XIV w. Pierwsza konferencja metodologiczna historyków polskich I 420-421.

1

Gieysztor A., Zarys nauk pomocniczych historii wyd. III cz. I. 82.

2

¹¹⁶ W kancelarii. Łokietka z wybitniejszych urzędników kancelarii jedynie

3

kanclerz krakowski Franciszek był pochodzenia mieszczańskiego.