223428129

160

Recenzje

wiły odpowiednio przycięte mapy doskonałego w swoim czasie, ale już w roku 1932 nieco przestarzałego atlasu D e b e s a; tylko ogólne mapy świata i kontynentów, oraz mapy tematyczne — zajmujące 89 stron — zostały tu opracowane oryginalnie, i te dość jednak ogólnikowo i raczej szablonowo.

Wydany obecnie w tym samym formacie i charakterze atlas stanowi opracowanie całkowicie nowe i oryginalne. Zasługuje on na szczególną uwagę, bowiem konkurencyjne wydawnictwo Brockhausa wydanie swego analogicznego, świetnego w swoim czasie atlasu odwlokło, atlas Meyera, o węższym zakresie, mimo że w drugim swym powojennym wydaniu stanowi niewątpliwie udane osiągnięcie¹ — odpowiada raczej skromniejszym wymaganiom, a z dawnych wielkich atlasów niemieckich ukazał się po wojnie, i to w mocno zredukowanym, wiele pozostawiającym do życzenia i już dziś mocno przestarzałym wydaniu, jedynie atlas D e b e s a ². Nowy atlas Herdera, opracowany pod naczelną redakcją czołowego dzisiaj geografa niemieckiego prof. Trolla, obejmuje 222 strony map, do których dochodzą 3 strony tablic astronomicznych, dalej 212 stron skorowidza z 60 tysiącami nazw geograficznych, oraz 311 stron tekstu, obejmującego krótkie opisy wszystkich krajów świata, niektórych ich zespołów (Wspólnota Brytyjska) i części świata, oraz charakterystyki typowych dla poszczególnych stref kuli ziemskiej krajobrazów, z objaśnieniem roli czynników, które je różniczkują Tekst ten ilustrowany jest przez 440 zdjęć fotograficznych — szczególnie pięknie dobrane są te, które przedstawiają rozpatrywane typowe krajobrazy — oraz przez kilkadziesiąt wykresów i mapek tekstowych (przekrój znajdujemy tam tylko jeden). Z uwagi na to, że nie tylko ten tekst, ale i wszystkie mapy atlasu oraz ich układ — są nowe i kompletnie różne od dawnych, atlas nie nadaje się już do porównywania z dawnym „Herderem’’; koncepcja jego znacznie jest bliższa koncepcji wydanego w roku 1937 atlasu Brockhausa, z tą tylko różnicą, że tamten nie obejmował tekstu opisowego, a za to zawierał nieco większą ilość map.

Ujmując zawartość obu atlasów w liczbach, stwierdzić możemy, że format Brockhausa był nieco mniejszy (16 X 24^2 cm), Herdera jest większy (18 X 25V2 cm); że skorowidz Brockhausa obejmował 176 stron i 52 000 nazw, Herdera zaś ma 212 stron i 61 000 nazw; że mapy ogólnogeograficzne zajmowały u Brockhausa 195 stron, a u Herdera zajmują 134 strony; że map historycznych u Brockhausa — gdzie stanowiły osobny dział — było 86 stron, u Herdera — jest 17; inne mapy tematyczne u Brockhausa zajmują 171 stron, u Herdera 71 stron. Mniejsza ilość map ogólnogeo-graficznych u Herdera pochodzi przede wszystkim stąd, że zamieszcza on znacznie mniej szczegółowych map małych wycinków terenu ważnych z rozmaitych względów, licznych u Brockhausa, a tutaj zredukowanych do czterech stron tylko (Zagłębie Ruhry, Hamburg, Berlin, Wiedeń, Tokyo, atol Midway, Honolulu z Pearl Harbor oraz kanały Panamski i Sueski); mapy natomiast całych poszczególnych krajów wykazują w obu atlasach w znacznej części ujęcie podobne. Brockhaus dawał tylko w dużej ilości przypadków dodatkowe mapy ważniejszych obszarów w większych skalach: tak np. całe Czechy i Morawy były tam przedstawione w rozmiarze 1:1V4M, tj. tak samo jak Niemcy i Austria; Dania — w skali 1:2V2 M, w dwukrotnym więc prawie powiększeniu w stosunku do mapy Skandynawii; wyspa Jawa — tak samo w dwukrotnym rozmiarze w stosunku do ogólnej mapy Indonezji itd. Herder daje w istocie w większej skali tylko całość Indonezji z Filipinami (1:12 M wobec 1:18 M u Brockhausa), Japonię (1:6 M) oraz północno-wschodnią Francję (1:2 M, razem z Belgią).

1

   Weltatlas: Die Staaten der Erde und ihre Wirtsęhaft. Verlag Enzyklopadie, Leipzig 1957.

2

   Columbus-Atlas (E. Debes Handatlas), neubearbeitet von Dr. K. H. Wagner. Berlin—Stuttgart, Karl Oestergaard, 1950 (rec. w „Przeglądzie Geogr.” XXX, 1958, z. 3, s. 518—520).