242074405

POLITOLOGIA TRADYCYJNA A POLITOLOGIA TEORETYCZNA 105

ogólnej teorii: ekonomicznej, prawnej, nauki, religii, polityki itp. Ta ostatnia interesuje nas tutaj najbardziej.

2.    Na niższym poziomie ogólności plasują się teorie poszczególnych typów

społeczeństw oraz elementów, z których są zbudowane. Będą to np.: teoria społeczeństwa feudalnego bądź też teorie gospodarki czy państwa feudalnego. Teorie powstałe na tym poziomie stanowią uogólniony opis dający całościowy obraz określonego odcinka chronologicznego dziejów politycznych danego typu społeczeństwa; ukazują indywidualne cechy struktur władzy. Dlatego składają się one tylko z praw historycznych (w sensie tu przyjętym) oraz z generalizacji historycznych, np. tych, które informują, że dziedziczenie urzędów czy służba wojskowa obciążająca dobra ziemskie — to charakterystyczne cechy ustroju państwa feudalnego.    ^

3.    Na jeszcze niższym poziomie znajdują się syntezy historyczne. Ich przedmiotem mogą być dzieje poszczególnych wspólnot narodowych zorganizowanych politycznie, a także synteza lub syntezy globalnego procesu dziejowego. Ich osią jest najczęściej proces wzajemnego uzależniania się ludzi i regionów, przede wszystkim proces powstawania rynku światowego. Ważną częścią syntez jest rekonstrukcja warstwy wydarzeniowej dziejów politycznych.

4.    U podstaw tej piramidy (z wcześniejszym zastrzeżeniem) znajdują się wyniki badań faktograficznych, empirycznych, konkretno-historycznych odnoszących się do zjawisk politycznych. Dostarczają one materiału analitycznego do syntez. Wyróżniają się osobliwą metodologią i statusem poznawczym badania bieżących faktów i procesów politycznych. Dla politologa jest to miejsce poznawczego kontaktu z szybko zmieniającą się rzeczywistością polityczną.

Związek między najwyższym a najniższym poziomem wiedzy politologicznej jest dość oczywisty: bez (ogólnej) teorii polityki badania faktograficzne politologa byłyby zawieszone w próżni, bez badań faktograficznych wszelka refleksja teoretyczna o świecie polityki byłaby pusta. Ten związek musi się odzwierciedlać w strategii badawczej politologa, w jego dążeniu do teoretycznego opanowania świata polityki.

Kiedy poznanie politologiczne jest skuteczne? W postępowaniu badawczym politologa przeplatają się, niczym słoje drzewa, teoria i empiria. Teorie ogólne stanowią konieczny składnik strategii badania, są bowiem punktem wyjścia (strukturą konceptualną) konkretnych badań, jednostkowych zdarzeń. Służą ponadto do hipotetycznej selekcji i hierarchizacji czynników wyjaśniających. Są zatem punktami orientacyjnymi dla zagubionych w scjentyzmie i nie umiejących przekroczyć perspektywy potocznego doświadczenia społecznego. Jednak, jak wiemy, teorie ogólne mają charakter ramowy, są zaledwie szkicami, programami badań, skoro składają się z formuł nomologicznych i praw historycznych, skoro często opisują struktury władzy, które odeszły w przeszłość. Z powodu tej szkicowości i ramowości mają charakter „ruchomy”, wymagają rozwinięcia, konkretyzacji. W związku z tym nie miałoby większego sensu systematyzowanie wiedzy ogólnej o świecie polityki. W tej sytuacji dążenia do aksjomatyzacji twierdzeń ogólnych, formułowanych przez politologów — na wzór teorii fizycznych — byłyby „wyrazem jałowej pasji do konstrukcji”.²⁸ W procesie badawczym teoria polityki funkcjonuje więc jako „wiedza milcząca”, istniejąca w świadomości metodologicznej politologów.

9

²⁸ D. Berliński, On System Analisis: An Essay Concerning the Limitations of Mathematical Methods in the Social, Political and Biological Sciences, Cambridge — London 1976, s. 5; por. też uwagi J. H. Turnera w pracy Analitical Theorizing, w: A. G i d d e n s, J. H. T u r n e r (eds.), Social ..., s. 158.