242074410

POLITOLOGIA TRADYCYJNA A POLITOLOGIA TEORETYCZNA 99

wyodrębni zaś posiadanie jednego kompleksu twierdzeń, wyjaśniających wszystkie zjawiska polityczne. Ten nowy program badań dla politologów zrodził potrzebę usystematyzowania wiedzy politologicznej, rozsianej w pracach autorów reprezentujących różne specjalności z dziedziny nauk społecznych, a jednocześnie różne orientacje teoretyczne. W konsekwencji rozwinęły się rozważania metodologiczne nad pojmowaniem teorii naukowej i strategią jej budowy.

Idea usystematyzowania wiedzy politologicznej — tak faktograficznej, jak ogólnej — zaczęła przenikać coraz więcej przedsięwzięć badawczych polskich politologów. Zakres systematyzacji oraz rodzaj związków między twierdzeniami pozwalają wyodrębnić różne struktury teoretyczne, jedne o bardziej, inne o mniej luźnych związkach między elementami tych struktur: założeniami teoretycznymi, twierdzeniami ogólnymi, generalizacjami czy wiedzą opisową. Z jednej strony są to szkice teoretyczne, w których teoria polityki tworzy mozaikę węższych przedmiotowo elementów składowych. Teoria polityki rozpada się wówczas np. na składające się na nią teorie: biurokracji politycznej, zbiorowych zachowań politycznych, kultury (świadomości) politycznej, stosunków międzynarodowych czy władzy lokalnej. Teorie składowe tworzą zbiory praw, generalizacji oraz bardziej lub mniej uporządkowanych uogólnień. Łączą je związki przedmiotowe (treściowe), a nie logiczne. Owe systematyzacje zawierają nie tylko wiedzę opisową zgromadzoną dzięki współczesnym badaniom empirycznym. Często też uwzględniają wiedzę ogólną rozproszoną w pismach prekursorów tej nowej-starej dyscypliny: Thomasa Hobbesa, Johna Locke'a, Niccoló Machiavellego i wielu innych. (Franciszek Ryszka, Jerzy J. Wiatr, Stanisław Ehrlich, M. Sobolewski, Jerzy Kowalski, Wojciech Lamentowicz, Piotr Winczorek)¹¹.. Przy czym w największym stopniu sumę politologiczną zawiera — moim zdaniem — książka Ryszki.

Z drugiej strony pojawiły się systematyzacje wiedzy politologicznej dotyczące węższych zakresów zjawisk, a zarazem bardziej jednorodnych. Dotyczą one: międzynarodowych stosunków politycznych (Jacek Z. Pietraś)¹² decyzji politycznych (Artur Bodnar, Jacek Z. Pietraś)¹³ oraz struktur motywacyjnych działań politycznych .i czynników, które je kształtują¹⁴.

W centrum uwagi politologii teoretycznej znajduje się wyjaśnienie zdarzeń i procesów politycznych. Żeby zaś wyjaśnić dany fakt — jednostkowy czy ogólny, prosty czy złożony — politolog musi się odwoływać do praw nauki. A więc powinien się odwoływać do wiedzy ogólnej, wiedzy o zależnościach między klasami - zjawisk. Jeśli jednak twierdzenia, które formułuje politolog, mają odnosić się do całej klasy zjawisk — musi ona spełniać pewne warunki. Przede wszystkim powinna tworzyć klasę zjawisk jednorodnych. Ponadto, powinna być wyodrębniona na podstawie cech istotnych, tzn. takich cech, od jakich zależą liczne inne własności przedmiotów. Cechy istotne tworzą treść znaczeniową głównych pojęć i kategorii* badawczych teorii. Tylko wówczas teoria, czyli ogół prawd o danej dziedzinie badania, będzie adekwatna. Teoria jest zaś adekwatna, jeśli charakteryzuje ową dziedzinę w sposób jednoznaczny, tj. charakteryzuje całą tę dziedzinę

¹¹F. Ryszka, Nauka o polityce. Rozważania metodologiczne, Warszawa 1984; J. J. Wiatr, Socjologia stosunków politycznych, Warszawa 1977; S. E h r 1 i c h, Wstęp do nauki o państwie i prawie, Warszawa 1979; M. Sobolewski, Podstawy teorii państwa, Kraków 1987; J. K o w a 1 s k i, W. Lamentowicz, P. Wionczek, Teoria państwa i prawa, Warszawa 1981.

¹²    J. Z. Pietraś, Podstawy teorii stosunków międzynarodowych, Lublin 1986.

¹³    A. Bodnar, Decyzje polityczne. Elementy teorii, Warszawa 1985; J. Z. Pietraś, Teoria decyzji politycznych, Lublin 1990.

¹⁴    K. Opałek (red.), Elementy teorii polityki, Warszawa 1989.