2711905685

178 Piotr Eberhardt

do 30%o\ We wszystkich krajach europejskich (z wyjątkiem Francji) przyrost naturalny byl wysoki, z tym że w miarę przesuwania się na wschód wskaźniki urodzeń były wyższe. Następstwem takiej sytuacji byl wzrost liczby ludności Francji między 1850 a 1910 r. z 36,5 do 41,5 min, Wielkiej Brytanii z 20,8 do 40,8 min, Niemiec z 35,9 do 64,9 min, zaś europejskiej Rosji z 60,7 do 130,8 min. Przyniosło to poważne konsekwencje polityczne - prężne demograficznie Niemcy zaczęły dominować nad

Francją. Równoczesne obniżanie się umieralności przy zachowaniu wysokiej rodności wywołało wzrost zaludnienia wszystkich krajów słowiańskich.

Momentem przełomowym w rozwoju demograficznym dużej części zachodniej Europy, w tym głównie Niemiec, była I wojna światowa. Pewne znaczenie miały tu wysokie straty wojenne, które dotknęły szczególnie młodych mężczyzn, ale zdecydowanie większą rolę odegra! spadek urodzeń wywołany upowszechnianiem się malodzietności. Rozpowszechniło się to zwłaszcza w ośrodkach miejskich. W wyniku nowych uwarunkowań społecznych zachodnia Europa weszła w okresie międzywojennym w nową fazę rozwoju demograficznego, której cechą znamienną był znaczny spadek rodności. Model małodzietnej rodziny zaczął się stopniowo rozprzestrzeniać, ale objął przede wszystkim zurbanizowane i uprzemysłowione kraje zachodniej Europy. Kraje środkowej i wschodniej Europy znajdowały się wówczas we wcześniejszej fazie ewolucji ruchu naturalnego^{1 2}: nadal występował wysoki przyrost naturalny. Miał on niewielką tendencję spadkową, niemniej gwarantował szybki wzrost zaludnienia. Przyniosło to poważne konsekwencje demograficzne - liczba ludności w Polsce czy Rumunii zwiększała się dużo szybciej niż w Niemczech, Wielkiej Brytanii, a zwłaszcza Francji. Zaludnienie Polski w okresie 1920-1938 wzrosło z 26,7 do 35 min, Rumunii z 15,5 do 19,9 min, Niemiec z 59,2 do 68,0 min, Anglii z 42,8 do 46,2 min, zaś Francji zaledwie z 39,2 do 41,9 min.

Wydarzenia związane z II wojną światową przyniosły straty demograficzne, ale nie wpłynęły w poważniejszym stopniu na ewolucję ruchu naturalnego ludności Europy. W rezultacie powojennej kompensacji urodzeń (1945-1950) stosunkowo szybko został przywrócony przedwojenny stan ludności.

Kontynent europejski został po II wojnie światowej podzielony politycznie na dwie części. Po obu stronach rozgraniczenia znalazły się kraje będące w innej fazie

Na przykład w 1891 r. średni wskaźnik urodzin na 1000 mieszkańców wynosił we Francji 22,9%c. w Wielkiej Brytanii 31,4%*, w Niemczech 37,0%o. w europejskiej Rosji 46%c. Równocześnie wskaźnik zgonów w tymże roku we Francji osiągnął poziom 22,6%o, w Wielkiej Brytanii 20,3%*, w Niemczech 23,4%<\ zaś w europejskiej Rosji 33,2%o. W ostatecznym wyniku przyrost naturalny wyniósł we Francji zaledwie 0,3%*, w Wielkiej Brytanii 11,1 %o, w Niemczech 13,6%*, zaś w europejskiej Rosji l3,7%o (Zalęski, 1900, s. 24, 35).

' Można to przedstawić na podstawie danych z lat 1926-1930. W tym okresie stopa urodzeń we Francji wynosiła 18,2%c_% w Niemczech 18.4 %c i w Anglii 16,5^c/cc. W tym samym czasie odnotowano na Węgrzech 26.0w Polsce 32,3%<? i w Rumunii 32,5%o. Przeciętnie w ciągu tych pięciu lat wskaźnik zgonów wynosił we Francji 16,8%o. w Niemczech 1 \_%8%o i w Anglii 12,1 %c, na Węgrzech 17,0%c, w Polsce 16,8%c i w Rumunii 21.2%0. Przyniosło to w efekcie przyrost naturalny w wysokości: we Francji 1,4%*, w Niemczech 6.6%c_% w Anglii 4,4%c, zaś na Węgrzech 9.0%o, w Polsce 15,5%o i w Rumunii 14,0%c (Maty rocznik..., 1939, s. 45).