2795179543

lat jedenaście

30 lipca 1980

siódma czterdzieści pięć

tak zgasłeś nagle jak słoneczny promień

i tyle gołębi zostawiłeś na pastwę losu i tyle pytań

jakby brak odpowiedzi najlepszą był odpowiedzią

na wydany na ciebie przez tajemnicę

którą on jasno widział

kiedy chciał tchnąć w ciebie życie

komputerowym obrazem myląc moje oczy

na które kwiaty białoczerwone jak sztandar

tak nagle dostojnie się schyliły w wieczór uroczysty

z żółtej gliny uszyto ci gronostajowy płaszcz

czyniąc twoje niebo na ziemi pośród lamentu kobiet

wydłużonego w noc kolbami świec płonących

zapatrzonych w twe ostatnie łoże

kołysane girlandami gdzie śmieją się róże

i liście nienasycone w środku życia wybuchają srebrem

pod skrzydłami krucyfiksu chroniącego wole oczy

lecz z obojętnością ludzkich noży od spiżowych serc

patrzącego w żal mój który jak wiosło uderza o świt

gdy pyta niebo życiodajne teraz zagniewane

mój chłopcze niebieski

kto ci uczynił matkę z ziemi

i jak dotąd mam prowadzić przez dni zegar

falujący nieznanych żywiołów fakturą

w pejzażach ostatecznych

Zbigniew Lentowicz

GRZEGORZ LESZCZYŃSKI

Ilziei ińsluo - za

zamkniętymi drzwiami?

Wśród wielu niechlubnych cech naszej kultury szczególnie trwale miejsce zajmuje totalny uniformizm. Jakby w dziedzictwie wieków poprzednich dają się zauważyć postawy dużego ry- * goryzmu wobec ludzi uznawanych za ..nienormalnych", „niecywilizowanych", „dzikich". Wobec ludzi, którzy przekraczają umowne granice „poprawności", stylów, zachowań, itd. Niechęć do wszystkiego, co inne. nieznane, wynika nie tylko z obrony własnych terenów kulturowych, co dziś ma zresztą mniejsze znaczenie, ale przede wszystkim z samozadowolenia, trwania w przekonaniu o wyższości własnej kultury nad innymi, nawet tymi podziwianymi z pozycji miękkiego fotela.

Współczesna cywilizacja jest kulturą Bardzo Poważnych Pozytywistów. Stąd właśnie tak głęboki racjonalizm, apodyktyczny stosunek do „dzikich", stąd wreszcie generalna opozycja między dzieckiem a człowiekiem dorosłym. Opozycja ta* była w wieku XIX (i nie tylko) na tyle silna, że do worka z napisem „dziecko" wpadały także te elementy myślenia kulturowego, których za „pozytywistyczne", czyli racjonalistyczne i pełne słusznej godności, nie można było uznać — na przykład poezja. Zasada obrazowej ekwiwalencji pojęć i myśli, burzenie skostniałych struktur poznawczych, odkrywanie ukrytych przestrzeni językowych, zdziwienie światem, fantazja, brutalne gwałcenie obszarów sacrum i profanum — wszystko to tworzy wspólne poecie i dziecku obszary myślowe, tereny, których w żaden sposób zestawić z pozytywizjnem nie sposób.

Trudno się więc dziwić, że dziecko znalazło się w niełasce naszej kultury, a dziecięca literatura — na pozycjach jakby z góry skazanych na „maluczkość". Jest to zjawisko tyleż typowo polskie, co i europejskie, u nas wzmocnione rozbuchanym dydaktyzmem wieku XIX, dydaktyzmem, który i do dziś — już w charakterze „dydaktycznego smrodka", jak go nazwał Wańkowicz — wlecze się za literaturą kierowaną do młodych odbiorców. Trzeba jednak pamiętać, że w wieku XIX dydaktyzm był „naturalny" i potrzebny: wynikał z sytuacji, w jakiej znajdowała się Polska, z postulatów całej literatury, która przecież w ogromnej swojej części była dydaktyczna. To. co dziś uważamy za arcydzieła pozytywizmu, a więc twórczość Prusa » Sienkiewicza, było w swoim dojrzałym kształtcie... protestem przeciwko dydaktycznym ograniczeniom piśmiennictwa tej epoki. Literatura dla dzieci i młodzieży — jako dział piśmiennictwa popularnego i z natury rzeczy nakierowanego na oddziaływanie na czytelnika, na działalność „usługową" — z tych dydaktycznych wiraży wybrnąć nie potrafiła.

Skoro dydaktyzm tamtej epoki był zrozumiały, wynikał ^z ogólniejszych prądów w twórczości i z zadań, jakie przed piś-

/

U — Akrem

145