2904666236

16 Wprowadzenie

bachy, L. Witkowskiego, J. Gniteckiego, M.S. Szymańskiego, M. Malewskiego, A. Krause, D. Klus-Stańskiej i wielu innych badaczy. Z powodzeniem funkcjonuje także w literaturze niemieckiej zarówno w odniesieniu do dydaktyki ogólnej, jak i dydaktyki szkoły wyższej. W rozdziale I pracy zatytułowanym Dydaktyka na mapie teoretycznych porządków pedagogicznych dokonuję zatem rekonstrukcji myśli na temat kategorii paradygmatów, paradygmatów w pedagogice, wzorców i typów myślenia oraz ideologii edukacyjnych. Kategoria paradygmatu zaistniała w nauce za sprawą zasadniczej tezy T.S. Kuhna przedstawionej w głośnej książce Struktura rewolucji naukowych. W swych źródłach paradygmat pozwalał opisać autorowi dynamikę rewolucyjnej zmiany dokonywanej w naukach przyrodniczych, a polegającej na zastąpieniu jednej struktury teoretycznej przez inną, całkowicie odmienną. Poglądy T.S. Kuhna na przestrzeni lat oraz wskutek konfrontacji z problemami w aplikacji teorii paradygmatycznej zmiany w obszar nauk humanistycznych i społecznych zmieniały się. Kategoria paradygmatu pozostała ciągle jednak niedookreślona (sam autor używał jej w swoich pracach, definiując ją na 23 różne sposoby). Najczęściej jednak rozumiana jest dwojako: po pierwsze, jako konstelacja podzielanych w ramach danej wspólnoty naukowej przekonań tworzących consensus co do sposobu widzenia świata, opisywania go i badania oraz po drugie, jako pewnego typu wzorzec — przykład, model stanowiący podstawę do rozwiązywania konkretnych problemów w nauce. W pedagogice — przy zastrzeżeniu, iż nie jest nauką paradygmatyczną w klasycznym rozumieniu prezentowanym przez T.S. Kuhna (jako ponastępujących po sobie na drodze rewolucji kolejnych paradygmatów), lecz wieloparadygmatyczną (poliparadygmatyczną, multipara-dygmatyczną), a zatem umożliwiającą jednoczesne funkcjonowanie w przestrzeni teorii, badań i myślenia o edukacji wielu paradygmatów - paradygmat najczęściej rozumiany jest za Z. Kwiecińskim jako „(...) zbiór ogólnych i ostatecznych przesłanek w wyjaśnianiu jakiegoś obszaru rzeczywistości, przyjętych w społeczności uczonych - przedstawicieli danej dyscypliny naukowej, a następnie upowszechniony jako wzór myślenia w normalnych zbiorowościach użytkowników nauki”¹⁴. W 2009 roku Z. Kwieciński, dokonując swego rodzaju analizy funkcjonowania kategorii paradygmatu w pedagogice, skonstatował, iż pojęcie to najczęściej jest stosowane w trzech znaczeniach"⁵: jako główne nurty myśli pedagogicznej, czyli uogólnione wzory myślenia w naukach pedagogicznych bądź ich wydzielonych

14    Z. Kwieciński, Mimikra czy sternik? Dramat pedagogiki w sytuacji przesileniaformacyjnego, [w:] Spory o edukację, red. Z. Kwieciński, L. Witkowski, Warszawa-Toruń 1993, s. 18; także [w:] Z. Kwieciński, Tropy — ślady — próby. Studia i szkice z pedagogiki pogranicza. Wydawnictwo Edytor, Poznań-Olsztyn 2000, s. 53.

15    Patrz Z. Kwieciński, Spory o paradygmat w pedagogice, wykład inauguracyjny w Elbląskiej Uczelni Humanistyczno-Ekonomicznej, 3 października 2009, publikowany w: Z. Kwieciński, Cztery i pół. Preliminaria — liminaria — varia. Wydawnictwo Naukowe Dolnośląskiej Szkoły Wyższej, Wrocław 2011, s. 370-375.