2705150434

26 Aleksandra Cur

cechów. W innych dziedzinach rola kobiet była jednak duża, zależało to zresztą od pozycji społecznej. Kobiety z plebsu miejskiego, ubogie szlachcianki musiały pracować zawodowo, zajmowały się prowadzeniem gospodarstwa, uprawą roli, handlem itd.

Jeśli chodzi o patrycjat, możną szlachtę, to kobiety w zasadzie odsunięte były od kierowania majątkiem, od wszelkich operacji kupieckich, zepchnięte były na pozycje mniej czy bardziej wytwornych pań zamkniętych w kręgu gospodarstwa domowego lub też w komnatach swych rezydencji. Tylko nielicznym udało się zdobyć samodzielność.

„Kresowe wilczyce” „Hic mulier” „Herod-baby”

Niespokojne czasy w XVII wieku, kiedy duża ilość kobiet traciła swych mężczyzn, powodowały, że zmuszone one były samotnie borykać się z przeciwnościami, co sprzyjało wytworzeniu się także pośród szlachty typu kobiety energicznej, potrafiącej znosić trudy podróży, zahartowanej, rezolutnej. Zdarzały się nawet niewiasty, które same stawały na czele zajazdów, brały osobiście udział w krwawych rozprawach. Szczególnie dużo takich energicznych kobiet spotykało się na południowych czy wschodnich terenach Rzeczypospolitej, stąd też nazwa „kresowe wilczyce”. Nie brakowało ich także i w centrum kraju, gdzie spotykało się często panie w typie „hic mulier”, „herod-baby”, co trzęsły swymi zahukanymi mężami lub same prowadziły gospodarstwo, rządziły wszechwładnie domem, służbą, dokonywały zajazdów, procesowały się, fundowały klasztory i kościoły, czy też okazywały dziwną obojętność w sprawach wiary.

Nic jednak bardziej nie dowodzi władzy kobiety nad mężczyzną, jak to ciągłe zwracanie uwagi na niebezpieczeństwo jej wpływów, jak ta ciągła dążność do ograniczeń jej wolności osobistej, swobody ruchów i odwagi własnego zdania. (Łucja Charewiczowa)

Stosunkowo najwięcej swobody, niezależności posiadały kobiety kół wielkopa-ńskich. Już w XVI wieku istniały u nas dwory możnych, światłych pań, jak np. królowej Bony czy później Anny Wazówny, które pozytywnie oddziaływały na pewne kręgi społeczeństwa. Niezależność niewiast spośród arystokracji wzrasta na przestrzeni XVII a następnie XVIII wieku. Możne panie tej doby biorą już czynny udział w rozmaitych dziedzinach ówczesnego życia społecznego, oddają się nie tylko małżeńskiej i macierzyńskiej, a czasem i mniej uświęconej miłości, lecz także dewocji, interesom, polityce. Ambitne, próżne, wyniosłe, wzorem mężczyzn awanturują się, dopuszczają się gwałtów i nadużyć. Trudno było w ryzach konserwatywnej tradycji trzymać piękne i rwące się do życia wojewodzianki czy księżniczki. Niektóre z nich zamykano w klasztorach, lecz tam zamiast pokory okazywały swą magnacką pychę, buntowały się, wywoływały zgorszenie.

Spotykało się oczywiście bardziej pokorne, dopuszczające się wyrzeczeń, umierające w aurze świętości. Niemniej jednak pobyt w klasztorze czy nabożne gesty nie oznaczały zerwania z namiętnościami świata. Pojawiają się wreszcie arystokratki wykształcone, posiadające większe aspiracje, parające się piórem jak np. Anna Stanisławska.

Te tendencje emancypacyjne pośród niewiast wielkopańskich nasiliły się jeszcze w XVIII wieku. W tym czasie otrzymywały one staranniejsze wykształcenie, co pozwoliło im na wydostanie się spod kurateli męskiej i rozpoczęcie szerszej działalności. Należy podkreślić, że w porównaniu do mężczyzn, niewiasty tych kręgów prowadziły