Spis treści:
II. Prawa autorskie i prawa pokrewne w polskim prawie
1. Zakres prawa autorskiego
2. Autorskie prawa osobiste
3. Ochrona autorskich praw osobistych
4. Autorskie prawa majÄ…tkowe
5. Przeniesienie majÄ…tkowych praw autorskich
6. Ochrona autorskich praw majÄ…tkowych
7. Ograniczenie ochrony majÄ…tkowego prawa autorskiego
8. Prawa pokrewne
9. Ochrona praw pokrewnych
Bibliografia
Netografia
Słowa kluczowe: przedmiot-podmiot, dzieło-utwór, indywidualny charakter,
uzewnętrznienie, prawa osobiste-majątkowe-pokrewne, nadzór autorski, zawinione-
niezawinione naruszenie, obrót-nabywca, pierwokup, ograniczenie praw twórcy,
wyczerpanie prawa, artystyczne wykonanie, wideogram-fonogram, okresy ochronne.
1
© Wy\
sza Szkoła Gospodarki w Bydgoszczy
II. Prawa autorskie i prawa pokrewne w polskim prawie
1. Zakres prawa autorskiego
Najistotniejszym elementem ka\
dej regulacji prawnej, w tym równie\
omawianej ustawy,
jest określenie zakresu (podmiotowego i przedmiotowego), jej obowiązywania oraz
wyjaśnienie terminów w niej u\
ywanych. w tym przypadku najpierw wyjaśnienia wymaga
przedmiot prawa. Ustawa w art. 1.1. określa, \
e  Przedmiotem prawa autorskiego
jest ka\
dy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony
w jakiejkolwiek postaci, niezale\
nie od wartości, przeznaczenia i sposobu
wyra\
enia dając tym samym definicje utworu, tj. pojęcia, którym posługuje się
w dalszej części.
Tak definiowany utwór musi spełniać określone warunki. Zdaniem ustawodawcy takie
warunki wypełniają dzieła: wyra\
one słowem, symbolami matematycznymi, znakami
graficznymi (literackie, publicystyczne, naukowe, kartograficzne oraz programy
komputerowe  do tych ostatnich nie stosuje się przepisów art. 16 pkt 3-5, art. 20,
art. 23, art. 231, art. 27, art. 28, art. 30, art. 331-335, art. 49 ust. 2, art. 56, art. 60
i art. 62., art. 77); plastyczne; fotograficzne; lutnicze; wzornictwa przemysłowego;
architektoniczne, architektoniczno-urbanistyczne i urbanistyczne; muzyczne i słowno-
muzyczne; sceniczne, sceniczno-muzyczne, choreograficzne i pantomimiczne;
audiowizualne (w tym filmowe).
Jest to jednak wyliczenie przykładowe, nie enumerycznie, co oznacza, \
e pojęcie utworu
nie zamyka się na podanych przykładach, lecz mo\
e być rozszerzone na inne, w ustawie
niewymienione, byleby spełniało kryteria art. 1.1 ustawy. Je\
eli byłyby wątpliwości, co do
uznania dzieła chronionego prawem autorskim za utwór definiowany w ustawie to
rozstrzygnięć dokona sąd.
Np. SÄ…d Najwy\
szy uznał za przedmiot prawa autorskiego m.in.: kolekcję afiszy lub
ogłoszeń, katalogi, rozkłady kolejowe, ksią\
ki kucharskie, wzory i formularze, informator
o porcie, instrukcję obsługiwania maszyny itp.
(wg Barta, Markiewicz, 2006: 19)
Określając zakres prawa autorskiego i praw pokrewnych ustawodawca uznał, \
e prawem
tym powinny być chronione utwory, które zostały opublikowane po raz pierwszy na
2
© Wy\
sza Szkoła Gospodarki w Bydgoszczy
terytorium Rzeczypospolitej Polskiej albo równocześnie na tym terytorium i za granicą,
lub które zostały opublikowane po raz pierwszy w języku polskim, lub które są chronione
na podstawie umów międzynarodowych, w zakresie, w jakim ich ochrona wynika z tych
umów (art. 5.2 4).
Ustawodawca dał du\
ą swobodę interpretacyjną uznania czegoś za utwór, aczkolwiek nie
oznacza to całkowitej dowolności. Mo\
e to być dzieło skończone, ale niekoniecznie. Mo\
e
to być np. fragment utworu (niekoniecznie skończonego), charakteryzujący się pewną
zamkniętą sekwencją i noszący znamiona indywidualizmu. Dzieło, je\
eli ma być
chronione prawem autorskim, musi spełniać jeszcze pewien dodatkowy warunek,
a mianowicie: mieć indywidualny charakter. Ustawodawca nie określa, co rozumie przez
 indywidualny charakter , uznajÄ…c, \
e określeniem tego terminu winna zająć się
praktyka. Nie chciał tego zrobić najprawdopodobniej dlatego, i\
ró\
norodność utworów
mo\
e być tak wielka, \
e a\
niemo\
liwa do zdefiniowania w ustawie.
Według R. Golata (2005: 30) przez  indywidualny charakter nale\
y rozumieć osobiste
piętno, jakie nadaje utworowi twórca, a ponadto utwór powinien cechować się
 niepowtarzalnością .
Natomiast zdaniem autora niniejszego b-wykładu o indywidualnym charakterze
utworu mo\
na mówić wówczas, gdy w nim (utworze) istnieje zauwa\
alny wkład
intelektualny charakteryzujący się odtworzeniem koncepcji twórcy. W tym ujęciu
wkład intelektualny, to nic innego jak nadanie jakiejś idei autora (czyli  zmaterializowanie
w utworze ) zmaterializowanej postaci, która wskazuje na odrębność czy oryginalność
zrealizowanego pomysłu. Tylko dokładne przeanalizowanie badanego utworu mo\
e dać
odpowiedz
na pytanie, czy utwór ma  indywidualny charakter i czy brak jest w nim
zapo\
yczeń wykluczających ową indywidualność. Jakby nie rozumieć i interpretować tego
pojęcia i tak ostatecznego rozstrzygnięcia, w sprawach spornych, dokona sąd.
Sama idea (pomysł?), procedury czy odkrycia, metody i zasady działania oraz koncepcje
matematyczne nie są objęte ochroną. Równie\
nie stanowiÄ… przedmiotu prawa
autorskiego:
- akty normatywne lub ich urzędowe projekty;
- urzędowe dokumenty, materiały, znaki i symbole;
- opublikowane opisy patentowe lub ochronne;
3
© Wy\
sza Szkoła Gospodarki w Bydgoszczy
- proste informacje prasowe. (art. 4)
Ustawa nie wprowadza ograniczenia podmiotowego, tj. co do osoby, którą mo\
na uznać
za twórcę utworu. Mo\
e nią być ka\
da osoba fizyczna, która nie musi na dodatek spełnić
jakichkolwiek wymogów formalnych, aby jej dzieło było chronione ustawą o prawach
autorskich. Oznacza to, \
e swojego dzieła nie musi zgłaszać w jakiejkolwiek instytucji ani
te\
uzyskiwać jakichkolwiek zaświadczeń. Do tworzenia dzieła nie są równie\
potrzebne
jakieś kwalifikacje wynikające z prawa. Oznacza to równie\
, \
e twórcą utworu
chronionego prawem mo\
e być niewykształcony, niepełnoletni czy ubezwłasnowolniony
człowiek, bez względu na wiek czy pochodzenie społeczne lub preferencje religijne itp.
Osoba np. pisząca poezję czy prozę, domorosły malarz bez wykształcenia plastycznego
lub te\
osoba, malująca obrazy odbiegające od kanonów malarstwa (tzw. prymitywista),
tworząc utwór, pomimo tego, i\
nie zastanawia się nad ochroną dzieła, to jednak
automatycznie z mocy prawa jÄ… ma.
Podobną jak twórca ochronę otrzymuje z mocy prawa współtwórca utworu. Wówczas
posiadają oni wspólne prawo do dzieła. w takiej sytuacji ka\
dy ze współtwórców mo\
e
wykonywać prawo autorskie do swojej części utworu mającej samodzielne znaczenie, ale
do wykonywania prawa autorskiego do całości utworu potrzebna jest zgoda wszystkich
współtwórców.
Domniemywa siÄ™, \
e twórcą (lub współtwórcą) jest osoba, której nazwisko w tym
charakterze uwidoczniono na egzemplarzach utworu, lub której autorstwo podano do
publicznej wiadomości w jakikolwiek inny sposób w związku z rozpowszechnianiem
utworu.
Utwór nie musi być ukończony, ale niezbędnym warunkiem zapewnienia ochrony jest
jakieś jego uzewnętrznienie (art. 1.2  Utwór jest przedmiotem prawa autorskiego od
chwili ustalenia, chocia\
by miał postać nieukończoną ). Musi być on w jakiś sposób
ukazany, \
e powstał. Pozostawienie utworu jako pomysłu  w głowie twórcy nie rodzi
\
adnego prawa do ochrony. Prawa autorskie powstają więc w momencie tzw.  ustalenia
dzieła (art. 1.3). Ustalenie dzieła to stworzenie mo\
liwości dowiedzenia się o nim przez
inne, ni\
twórca osoby. Mo\
e się to odbyć równie\
w formie jakiejkolwiek prezentacji
utworu.
4
© Wy\
sza Szkoła Gospodarki w Bydgoszczy
Ustawa określa te\
podmiotowy, jeśli chodzi o obywatelstwo twórcy, zakres
obowiązywania. Ogranicza go do: obywateli polskich, obywateli państwa członkowskiego
Unii Europejskiej lub państw członkowskich Europejskiego Porozumienia o Wolnym
Handlu (EFTA)  stron umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym (art. 5.1, 5.1 ze
zn.1).
W tym miejscu nale\
y dokonać pewnego rozró\
nienia, które ma istotne znaczenie przy
stosowaniu praw wynikających z ustawy. Zakresem praw autorskich objęte są: autorskie
prawa osobiste i autorskie prawa majÄ…tkowe.
2. Autorskie prawa osobiste
Autorskie prawa osobiste zawierajÄ… w sobie prawo do: autorstwa utworu;
oznaczenia utworu swoim nazwiskiem lub pseudonimem albo do udostępniania
go anonimowo; nienaruszalności treści i formy utworu oraz jego rzetelnego
wykorzystania; decydowania o pierwszym udostępnieniu utworu publiczności;
nadzoru nad sposobem korzystania z utworu.
Dotyczą one zawsze i wyłącznie twórcy. Nikt oprócz twórcy nie ma do nich prawa. Ich
czas trwania jest nieograniczony, co oznacza, \
e nawet po śmierci nale\
ą one do twórcy.
Twórca mo\
e na wypadek śmierci określić, kto ma go reprezentować w zakresie praw
autorskich. Je\
eli twórca nie wyraził swojej woli to mał\
onek, a w jego braku kolejno:
zstępni, rodzice, rodzeństwo. Zstępni rodzeństwa są te\
uprawnieni do wykonywania
autorskich praw osobistych zmarłego twórcy (zob. art. 78).
Prawo do autorstwa utworu to jedno z autorskich praw osobistych. Powstaje ono
w momencie jego uzewnętrznienia w jakikolwiek sposób. Jest to ochrona przed
twierdzeniem kogokolwiek, \
e jest autorem określonego utworu. Je\
eli ktoÅ›
nieuprawniony twierdzi, \
e jest twórcą utworu to dokonuje pewnego rodzaju kradzie\
y
prawa do autorstwa, określanego często słowem plagiat.
Plagiat to inaczej kradzie\
, dokonana w jakiejkolwiek formie, cudzego utworu
lub jego części i przedstawienie go pod własnym nazwiskiem.
5
© Wy\
sza Szkoła Gospodarki w Bydgoszczy
Z prawem do autorstwa wiÄ…\
e siÄ™ inne prawo osobiste tj. prawo do oznaczenia utworu
swoim nazwiskiem lub pseudonimem albo te\
udostępnienie go anonimowo.
Autor ma prawo do pokazania, \
e to właśnie on stworzył utwór natomiast nieznaczący
jest sposób tego pokazania, czyli oznaczenie. Oznacza to, \
e zawsze autorskie prawa
osobiste będą chronione bez względu na to, czy utwór był w jakikolwiek sposób
podpisany, czy te\
jest on anonimowy.
Prawo do autorstwa oraz do jego oznaczania chroni twórczość autora, jego dorobek
zawodowy oraz umo\
liwia uzyskanie odpowiedniego, poprzez identyfikację dzieł
(utworów), statusu społecznego. Wszystko to powoduje, \
e ochrona tego prawa ma
istotne znaczenie indywidualne i społeczne.
Z prawa do nienaruszalności treści i formy utworu wynika zakaz dokonywania
jakichkolwiek zmian w dziele bez zgody jego autora. Twórca dzieła, materializując
opracowanÄ… koncepcjÄ™, uznaje, \
e określona jego forma jest najlepsza, najbardziej
oryginalna i właściwa dla jego (twórcy) osobowości. Tak więc jakakolwiek zmiana dzieła
mo\
e być uznana przez twórcę za zmniejszenie artystycznej wartości, a przez to
i przyniesienie uszczerbku w ocenie dzieła. Dokonanie zmian jest oczywiście mo\
liwe, ale
tylko wówczas, gdy twórca zmiany takie zaakceptuje, uznając, \
e opinia o jego
twórczości nie zostanie owymi zmianami nadszarpnięta lub te\
, jak to bywa często,
akceptuje zmiany na skutek odpowiedniej gratyfikacji.
Jest jednak pewien wyjątek od tej zasady. a mianowicie dotyczy on następcy prawnego,
nabywcy autorskich praw majątkowych, który bez zgody twórcy mo\
e dopuścić zmiany,
je\
eli są one spowodowane oczywistą koniecznością, a twórca nie miałby słusznej
podstawy im się sprzeciwić. Dotyczy to równie\
utworów, których czas ochrony
autorskich praw majątkowych upłynął (art. 49.2). Jest to  krzy\
owanie siÄ™ osobistego
prawa poszanowania integralności dzieła oraz majątkowego prawa decydowania o
korzystaniu i rozpowszechnianiu dzieła zale\
nego (Barta, Markiewicz 2006: 45).
Istotne trudności powstają, przy interpretacji tego prawa, w przypadku ró\
nego rodzaju
zmian wynikających z inscenizacji, wykorzystania dzieła do scenariuszy filmowych itp.
przeróbek. Bywa bowiem i tak, \
e twórca, aczkolwiek zgodził się na pewnego rodzaju
zmiany czy dostosowanie utworu do potrzeb ekranizacji, po zobaczeniu efektu
końcowego jest zawiedziony i raczej nie chce uchodzić za jego twórcę. Powstało, w takim
6
© Wy\
sza Szkoła Gospodarki w Bydgoszczy
przypadku, pewne nowe dzieło, oparte na pierwotnym utworze, ale odbiegające od
oryginalnego w taki sposób, \
e autor oryginału nie chce, aby było z nim identyfikowane.
Nowe dzieło jednak powstało, poniesiono koszty, które nie powinny zostać utracone.
Rozwiązaniem w takiej sytuacji jest ugoda, z której wynika albo współautorstwo nowego
dzieła albo te\
stwierdzenie przed jego rozpowszechnieniem, i\
jest to nowe dzieło
stworzone na  motywach utworu, o podanym tytule i ze wskazaniem innego autora tego
nowego dzieła.
Prawo do rzetelnego wykorzystania utworu, to kolejne prawo wynikajÄ…ce z autorskich
praw osobistych. Rzetelne wykorzystania utworu to m.in. ukazywanie jego lub
dokonywanie dozwolonych zmian bez przekłamań, tj. w taki sposób, który uniemo\
liwi
wprowadzenie kogokolwiek w błąd, co do zamiaru twórcy. Z tego wynika, \
e nie mo\
e
być ono ani zniekształcone ani u\
yte w sposób odbiegający od intencji, która była
podstawą jego tworzenia, ani wykorzystane do celów niezgodnych z moralnością twórcy.
Prawo do decydowania o pierwszym udostępnieniu utworu publiczności równie\

wynika z autorskich praw osobistych. Twórca, po ukończeniu, utworu i jego podpisaniu
(lub te\
nie podpisaniu) mo\
e rozwa\
ać mo\
liwość udostępnieniu utworu publiczności. O
publicznym udostępnieniu mo\
na mówić dopiero wówczas, gdy utwór staje się mo\
liwy
do zobaczenia przez bli\
ej nieokreśloną grupę ludzi. To znaczy ka\
dy, nawet w sposób
przypadkowy (czyli niezamierzony), ale tak\
e po celowym zajęciu lub wykupieniu
miejsca, staje się świadkiem prezentacji utworu.
W rozumieniu ustawy: utworem opublikowanym jest utwór, który za zezwoleniem twórcy
został zwielokrotniony i którego egzemplarze zostały udostępnione publicznie (art. 6.1).
O publicznym udostępnieniu, biorąc pod uwagę poprzednie stwierdzenia, mo\
na mówić
w sytuacji udostępnienia utworu w Internecie.
Prezentacja utworu w miejscu dostępnym jedynie dla ściśle określonej grupy osób, nie
jest publicznym udostępnieniem utworu. Nie daje to jednak prawa innym osobom do
niepublicznego rozpowszechniania dzieła. Oznacza tylko tyle, \
e twórca, w ka\
dym czasie,
od stworzenia utworu, mo\
e uznać, i\
nadaje siÄ™ ono do publicznego rozpowszechnienia.
Ma on do tego prawo pierwszeństwa. Potem, po skorzystaniu z takiego prawa
pierwszeństwa, jest mo\
liwe dalsze upublicznianie, w ró\
ny sposób, dzieła przez innych,
oczywiście bez naruszenia jego (twórcy) innych praw osobistych oraz autorskich praw
majÄ…tkowych.
7
© Wy\
sza Szkoła Gospodarki w Bydgoszczy
Ostatnim z tej grupy autorskich praw jest mo\
liwość sprawowania nadzoru nad
sposobem korzystania z utworu. Nadzór nad sposobem korzystania z dzieła przez
twórcę mo\
e być realizowany jedynie w przypadku posiadania przez niego wiedzy o
wykorzystaniu jego dzieła (taką wiedzę ma twórca w przypadku przeniesienia
majątkowych praw autorskich lub w przypadku udzielenia licencji) oraz o udostępnianiu,
przez uprawnionych do korzystania z dzieła, efektów dopuszczalnych zmian
i wykorzystań. Aby posiadanie takiej wiedzy było realne ustawodawca nało\
ył na
korzystajÄ…cego z utworu obowiÄ…zek umo\
liwienia twórcy i to jeszcze przed
rozpowszechnieniem utworu, przeprowadzenie nadzoru autorskiego.
Je\
eli wniesione przez twórcę, w związku z nadzorem, zmiany w utworze są niezbędne
i wynikają z okoliczności od twórcy niezale\
nych, koszty ich wprowadzenia obciÄ…\
ajÄ…
nabywcę autorskich praw majątkowych lub licencjobiorcę. Gdyby twórca nie
przeprowadził nadzoru autorskiego w odpowiednim terminie, uwa\
a siÄ™, \
e wyraził zgodę
na rozpowszechnianie utworu.
Za wykonanie nadzoru autorskiego nie przysługuje twórcy dodatkowe wynagrodzenie. Ale
taka mo\
liwość (dodatkowe wynagrodzenie) mo\
e zostać stworzona na podstawie
podpisanej umowy lub wynikać z istniejącego odrębnego przepisu prawnego (np. mo\
e
przysługiwać twórcy utworu plastycznego prawo do sprawowania odpłatnego nadzoru
autorskiego).
Sprawowanie nadzoru autorskiego nad utworami architektonicznymi i architektoniczno-
urbanistycznymi regulują odrębne przepisy:
- art. 60.1-5 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych;
- art. 12 ust. 1 i 7; art. 18 ust. 3 prawa budowlanego (ustawa z dn. 7 lipca 1994 r.
Dziennik Ustaw z 2003 r. nr 207 poz. 2016);
- rozporzÄ…dzenie ministra infrastruktury z dn. 18 maja 2005 r. w sprawie
samodzielnych funkcji technicznych w budownictwie (Dz.U. nr 96 poz. 817).
Trzeba tylko pamiętać, \
e nabycie od twórcy egzemplarza projektu architektonicznego
lub architektoniczno-urbanistycznego obejmuje prawo zastosowania go tylko do jednej
budowy. Oczywiście ta zasada mo\
e być zmieniona zindywidualizowaną umową.
8
© Wy\
sza Szkoła Gospodarki w Bydgoszczy
Inwestor mo\
e zobowiązać projektanta do sprawowania nadzoru autorskiego. Tak więc
nadzór ten mo\
e być realizowany w ramach określonych umowami autorskimi pomiędzy
klientami a architektami, którzy zrealizowali określone projekty. Zakres sprawowania
nadzoru autorskiego jest ustalony umową cywilno-prawną (wzór takiej umowy jest
dostępny w Krajowej Izbie Architektów).
W ramach nadzoru tylko architekt, który projektował obiekt architektoniczny ma prawo,
na \
ądanie klienta (inwestora), dokonywać stosownych do potrzeb klienta zmian. Zmiany
bez jego zgody lub wiedzy skutkujÄ… zarzutem naruszenia prawa autorskiego.
Je\
eli uprawniona osoba, ale nie twórca, posiada oryginał utworu jest ona obowiązana
udostępnić go twórcy w takim zakresie, w jakim jest to niezbędne do wykonywania prawa
autorskiego.
Oryginalnymi egzemplarzami utworu w rozumieniu art. 19 ust. 3 sÄ…: egzemplarze
wykonane osobiście przez twórcę; kopie uznane za oryginalne egzemplarze utworu, je\
eli
zostały wykonane osobiście, w ograniczonej ilości, przez twórcę lub pod jego nadzorem,
ponumerowane, podpisane lub w inny sposób przez niego oznaczone.
Z prawa autorskiego wynika mo\
liwość skontrolowania, czy oryginał utworu jest
faktycznie takim jego egzemplarzem, który został stworzony przez twórcę. Czyli, \
e
twórca utworu, pomimo tego, \
e stracił prawo do oryginalnego egzemplarza, ma prawo
do skontrolowania, czy istotnie dany egzemplarz zawiera utwór stworzony przez niego,
a tym samym, czy upubliczniany jest on w formie niezmienionej. Nabywca oryginału
mo\
e jednak domagać się od twórcy odpowiedniego zabezpieczenia oraz wynagrodzenia
za korzystanie (art. 52.3).
3. Ochrona autorskich praw osobistych
Ochronę autorskich praw osobistych umieściła ustawa o prawie autorskim i prawach
pokrewnych w rozdziale ósmym. Przekroczenie przepisów dotyczących naruszenia praw
osobistych mo\
na dokonać w sposób niezawiniony i zawiniony.
O niezawinionym naruszeniu prawa autorskiego traktuje art. 78.1., który przewiduje,
\
e twórca, którego autorskie prawa osobiste zostały zagro\
one cudzym działaniem, mo\
e
9
© Wy\
sza Szkoła Gospodarki w Bydgoszczy
\
ądać zaniechania tego działania. w razie dokonanego naruszenia mo\
e tak\
e \
ądać,
aby osoba, która dopuściła się naruszenia, dopełniła czynności potrzebnych do
usunięcia jego skutków, w szczególności, aby zło\
yła publiczne oświadczenie o
odpowiedniej treści i formie. Natomiast w przypadku naruszenia zawinionego sąd mo\
e
przyznać twórcy odpowiednią sumę pienię\
ną tytułem zadośćuczynienia za doznaną
krzywdÄ™ lub na \
ądanie twórcy zobowiązać sprawcę, aby uiścił odpowiednią sumę
pieniÄ™\
ną na wskazany przez twórcę cel społeczny.
Jest jednak pewne ograniczenie w ochronie praw osobistych. Ograniczenie dotyczy
twórców programów komputerowych. Ochrona ta nie obejmuje prawa decydowania o
pierwszym publicznym udostępnieniu utworu, prawa do zachowania jego integralności
i prawa nadzoru nad sposobem korzystania (zob. art. 77 ustawy o prawie autorskim
i prawach pokrewnych).
Jak wcześniej wspomniano, osobiste prawa autorskie nie wygasają po śmierci
twórcy. Są one nadal chronione, a do twórcy (przed jego śmiercią) nale\
y określenie
osoby, która mo\
e ze stosownym powództwem wystąpić. Gdyby twórca nie określił takiej
osoby, to wówczas prawa powoda będą posiadali z mocy prawa: mał\
onek, zstępni,
rodzice, rodzeństwo, zstępni rodzeństwa. Gdyby tak określone osoby z takim
powództwem nie wystąpiły lub ich nie było, uprawnienie w tym zakresie będzie posiadało
stowarzyszenie twórców właściwe ze względu na rodzaj twórczości lub organizacja
zbiorowego zarządzania prawami autorskimi lub prawami pokrewnymi, która zarządzała
prawami autorskimi zmarłego twórcy.
Niezale\
nie od ochrony przewidzianej w ustawie o prawie autorskim i& , osobistym
prawom autorskim pewną ochronę przyznaje równie\
kodeks cywilny (ustawa z dnia 23
kwietnia 1964 r. kodeks cywilny Dz. U. z dnia 18 maja 1964 r. ostatnia zmiana
2007.12.31; Dz.U.06.164.1166). Na mocy art. 439 kc
Art. 439 kc: Ten, komu wskutek zachowania się innej osoby, w szczególności wskutek
braku nale\
ytego nadzoru nad ruchem kierowanego przez nią przedsiębiorstwa lub
zakładu albo nad stanem posiadanego przez nią budynku lub innego urządzenia, zagra\
a
bezpośrednio szkoda, mo\
e \
ądać, a\
eby osoba ta przedsięwzięła środki niezbędne do
odwrócenia gro\
ącego niebezpieczeństwa, a w razie potrzeby tak\
e, by dała odpowiednie
zabezpieczenie.
10
© Wy\
sza Szkoła Gospodarki w Bydgoszczy
mo\
na domagać się, aby osoba, która mo\
e narazić twórcę na bezpośrednią szkodę,
podjęła działania zmierzające do zaniechania albo nawet dała niezbędne zabezpieczenie
jako gwarancjÄ™, \
e nara\
enie takie nie nastąpi. Natomiast na podstawie art. 24 ż 1-
ż 3. kc osoba, której dobro osobiste zostaje zagro\
one cudzym, bezprawnym działaniem,
mo\
e \
ądać zaniechania tego działania.
W razie dokonanego naruszenia mo\
na tak\
e \
ądać, wykonania czynności potrzebnych do
usunięcia skutków tego naruszenia. Mo\
e to zrobić w ró\
nej formie. Kodeks cywilny
wymienia jako jedną z nich: zło\
enie oświadczenia o odpowiedniej treści i w odpowiedniej
formie. Na zasadach przewidzianych w kodeksie mo\
e on (twórca) równie\
\
ądać
zadośćuczynienia pienię\
nego lub zapłaty odpowiedniej sumy pienię\
nej na wskazany cel
społeczny.
Je\
eli wskutek naruszenia dobra osobistego została wyrządzona szkoda majątkowa,
poszkodowany mo\
e \
ądać jej naprawienia na zasadach ogólnych. Regulacje
przewidziane w kc mo\
na stosować niezale\
nie od przepisów przewidzianych gdzie
indziej, w szczególności w prawie autorskim oraz w prawie wynalazczym (zob. ustawa
prawo własności przemysłowej). Ponadto art. 23 kc uzupełnia, \
e dobra osobiste
człowieka w tym równie\
twórczość naukowa, artystyczna, wynalazcza
i racjonalizatorska, pozostajÄ… pod ochronÄ… prawa cywilnego niezale\
nie od ochrony
przewidzianej w innych przepisach.
Art. 23 kc: Dobra osobiste człowieka, jak w szczególności zdrowie, wolność, cześć,
swoboda sumienia, nazwisko lub pseudonim, wizerunek, tajemnica korespondencji,
nietykalność mieszkania, twórczość naukowa, artystyczna, wynalazcza i racjonalizatorska,
pozostajÄ… pod ochronÄ… prawa cywilnego niezale\
nie od ochrony przewidzianej w innych
przepisach.
Ustawa o prawie autorskim... wprowadziła ochronę autorskich praw osobistych w postaci
norm karnych, mających za zadanie nie tylko oddziaływanie prewencyjne, ale równie\

i stosowanie kar za ich (osobistych praw autorskich) Å‚amanie. Np. art. 115. 1.-3.
przewiduje odpowiedzialność za przywłaszczenie sobie autorstwa oraz za wprowadzenie
w błąd, co do autorstwa cudzego utworu albo artystycznego wykonania. Karane jest
równie\
rozpowszechnianie bez podania nazwiska lub pseudonimu twórcy cudzego
utworu w wersji oryginalnej albo w postaci opracowania czy artystycznego wykonania.
Ponadto karze podlega ka\
dy, kto publicznie zniekształca utwór, artystyczne wykonanie,
11
© Wy\
sza Szkoła Gospodarki w Bydgoszczy
fonogram, wideogram lub nadanie (podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo
pozbawienia wolności do lat 3).
Naruszenie osobistych praw autorskich w celu uzyskania korzyści materialnej w inny
sposób ni\
określono to powy\
ej podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo
pozbawienia wolności do roku. Karane jest równie\
uniemo\
liwienie lub utrudnienie
wykonywanie prawa do kontroli korzystania z utworu, artystycznego wykonania,
fonogramu lub wideogramu (art. 119 ustawy o prawie autorskim&  podlega grzywnie,
karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku).
4. Autorskie prawa majÄ…tkowe
Autorskie prawa majątkowe zostały określone w rozdziale trzecim (oddział drugi)
omawianej ustawy o prawie autorskim...
Zgodnie z art. 17. twórcy przysługuje wyłączne prawo do korzystania z utworu
i rozporzÄ…dzania nim na wszystkich polach eksploatacji oraz do wynagrodzenia za
korzystanie z utworu.
Twórcy przysługuje wyłączne prawo do korzystania z utworu, czyli do odnoszenia
z niego korzyści w postaci wynagrodzenia lub innej. Korzyść z utworu mo\
na uzyskać
sprzedajÄ…c go, wynajmujÄ…c, wystawiajÄ…c publicznie czy zwielokrotniajÄ…c, przy
zastosowaniu ró\
nych technik itp. Korzyść mo\
na osiągnąć równie\
w postaci
niematerialnej (np. mo\
e być to sława, chwała, szczególny szacunek, udogodnienia
niematerialne).
Pola eksploatacji utworu to sposób, w jaki mo\
na utwór wykorzystać. Ustawa niektóre
z nich wymienia w art. 50. i tak:
- W zakresie utrwalania i zwielokrotniania utworu  wytwarzanie określoną
technikÄ… egzemplarzy utworu, w tym technikÄ… drukarskÄ…, reprograficznÄ…, zapisu
magnetycznego oraz technikÄ… cyfrowÄ….
- W zakresie obrotu oryginałem albo egzemplarzami, na których utwór
utrwalono  wprowadzanie do obrotu, u\
yczenie lub najem oryginału albo
egzemplarzy.
12
© Wy\
sza Szkoła Gospodarki w Bydgoszczy
Uwaga: wprowadzeniem utworu do obrotu jest publiczne udostępnienie jego
oryginału albo egzemplarzy drogą przeniesienia ich własności dokonanego przez
uprawnionego lub za jego zgodÄ….
- W zakresie rozpowszechniania utworu w sposób inny ni\
określony w pkt 2
 publiczne wykonanie, wystawienie, wyświetlenie, odtworzenie oraz nadawanie
i reemitowanie, a tak\
e publiczne udostępnianie utworu w taki sposób, aby ka\
dy
mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym.
Uwaga: Rozpowszechnionym utworem jest utwór, który za zezwoleniem twórcy
został w jakikolwiek sposób udostępniony publicznie. Reemitowaniem utworu jest
jego rozpowszechnianie przez inny podmiot ni\
pierwotnie nadajÄ…cy, drogÄ…
przejmowania w całości i bez zmian programu organizacji radiowej lub
telewizyjnej oraz równoczesnego i integralnego przekazywania tego programu do
powszechnego odbioru.
Ale to nie sÄ… wszystkie  pola eksploatacji . Chodzi tu nie tylko o mo\
liwości, które są
obecnie znane, ale i takie, które, jeszcze nie są znane, a mo\
e je stworzyć postęp
techniczny.
Z autorskich praw majątkowych wynikają materialne uprawnienia przysługujące twórcy
utworu. Mo\
na te uprawnienia traktować jako przychody (wynagrodzenie) za korzystanie
z utworu. Twórca mając prawo do rozporządzania utworem ma prawo do wynagrodzenia
z ró\
nego rodzaju tytułów.
Korzyści mogą dotyczyć: zawarcia umowy sprzeda\
y (cena sprzeda\
y) oryginału, jak
równie\
z tytułu dokonywanej przez osoby uprawnione, odsprzeda\
y (wynagrodzenie)
sprzedanego ju\
oryginału.
Odsprzeda\
Ä… w rozumieniu art. 19 ust. 1 i art. 19 ze zm. 1 jest ka\
da sprzeda\

następująca po pierwszym rozporządzeniu egzemplarzem przez twórcę.
Niezale\
nie od powy\
szych mo\
liwości uzyskania kapitałowego usatysfakcjonowania
twórcom przysługuje prawo do otrzymywania odpowiednich kwot, przewidzianych ustawą
z tytułu:
- produkcji lub importu magnetofonów, magnetowidów i innych podobnych
urządzeń; kserokopiarek, skanerów i innych podobnych urządzeń reprograficznych
13
© Wy\
sza Szkoła Gospodarki w Bydgoszczy
umo\
liwiających pozyskiwanie kopii całości lub części egzemplarza
opublikowanego utworu; czystych nośników słu\
Ä…cych do utrwalania, w zakresie
własnego u\
ytku osobistego, utworów.
- zwielokrotniania utworów dla własnego u\
ytku osobistego osób trzecich, za
pomocą urządzeń reprograficznych, w ramach prowadzonej działalności
gospodarczej.
Procedura korzystania z wpływów otrzymywanych od producentów, importerów czy te\

od posiadaczy urządzeń reprodukcyjnych wykonujących usługi na rzecz osób trzecich
została określona w art.:20 i art. 20(1). Są te\
tam ustalone procentowe wielkości
wpływów oraz procentowe wskaz
niki rozdziału wpływających kwot do stowarzyszeń
reprezentujących twórców (tzw. organizacje zbiorowego zarządzania); artystów
wykonawców; producentów fonogramów, jak i wydawców.
Niezale\
nie od tych wpływów wymienionych powy\
ej właściciele autorskich praw
majątkowych otrzymują gratyfikacje, za pośrednictwem (lub bez pośrednictwa, je\
eli
podpisali odrębne umowy) stowarzyszeń ich reprezentujących z tytułu:
- Nadawania opublikowanych drobnych utworów muzycznych, słownych i słowno-
-
-
-
muzycznych przez organizacje radiowe i telewizyjne;
- Reemitowania przez operatorów sieci kablowych w sieciach kablowych utworów
-
-
-
nadawanych w programach organizacji radiowych i telewizyjnych wyłącznie na
podstawie umowy zawartej z właściwą organizacją zbiorowego zarządzania
prawami autorskimi (art. 21.1 i 21 ze zn.1.1).
- Publicznego udostępniania utworów w taki sposób, aby ka\
dy mógł mieć do nich
-
-
-
dostęp w miejscu i czasie przez siebie wybranym (w tym przypadku równie\

potrzebna jest reprezentacja stowarzyszenia), je\
eli siÄ™ to Å‚Ä…czy z osiÄ…ganiem
korzyści majątkowych.
Uwaga: z tym przepisem łączy się m.in. obowiązek opłat, za wykorzystanie
programów radiowych (np. muzyki) w sklepach, zakładach fryzjerskich i innych
zakładach usługowych czy handlowych.
Z rozporzÄ…dzaniem utworem wiÄ…\
e siÄ™ mo\
liwość dowolnego nim dysponowania.
Twórca mo\
e go np.: cytować, zamieszczać w ró\
nych publikatorach (utworem
opublikowanym jest utwór, który za zezwoleniem twórcy został zwielokrotniony i którego
egzemplarze zostały udostępnione publicznie) lub prywatnie go udostępniać (np. u\
yczać
14
© Wy\
sza Szkoła Gospodarki w Bydgoszczy
 u\
yczeniem egzemplarzy utworu jest ich przekazanie do ograniczonego czasowo
korzystania, niemające na celu bezpośredniego lub pośredniego uzyskania korzyści
majątkowej) określonym przez siebie osobom, czy te\
wprowadzić do obrotu itp. Twórca
mo\
e decydować równie\
, w jaki sposób i komu oraz za ile udostępni swój utwór. Tak
więc w zakresie  rozporządzania le\
y i zarzÄ…dzanie utworem.
5. Przeniesienie majÄ…tkowych praw autorskich
Ustawa bardzo szeroko traktuje zagadnienia przeniesienia majÄ…tkowych praw autorskich.
Prawa te mogą przejść na inne osoby w drodze dziedziczenia lub na podstawie umowy,
albo te\
na zasadzie nabycia ich poprzez przejęcie utworu przez pracodawcę lub te\

w odmienny sposób (np. przejęcie przez producenta praw do fonogramu czy
wideogramu).  Inne osoby mogą dowolnie nimi rozporządzać, je\
eli umowa tego nie
zabrania. Umowa o korzystanie z utworu, to licencja.
Umowa o przeniesienie majÄ…tkowych praw autorskich mo\
e być kształtowana
dowolnie pod warunkiem, \
e nie będzie sprzeczna z prawem. Stronami umowy są twórca
i nabywca. Ka\
da ze stron mo\
e odstąpić od umowy lub ją wypowiedzieć. Mo\
e te\
\
ądać
od drugiej strony zwrotu wszystkiego, co ta otrzymała z tytułu umowy. Gdyby ustawa tę
kwestię rozwiązywała  w określonych sytuacjach, inaczej ni\
chciałyby to zrobić strony
 oczywiście strony umowy musiałyby się dostosować do ustawowego rozwiązania (zob.
pierwszy e-wykład, normy imperatywne).
Umowa zobowiÄ…zujÄ…ca do przeniesienia autorskich praw majÄ…tkowych przenosi na
nabywcę, z chwilą przyjęcia utworu, prawo do wyłącznego korzystania z utworu na
określonym w umowie polu eksploatacji. Mo\
liwe jest inne ukształtowanie umowy w tym
zakresie (wyjątek: nabycie od twórcy egzemplarza projektu architektonicznego lub
architektoniczno-urbanistycznego obejmuje prawo zastosowania go tylko do jednej
budowy).
Ustawa w trosce o korzyści twórcy wprowadza pewne wymogi (i ograniczenia), jakim
powinna odpowiadać umowa o przeniesienie autorskich praw majątkowych. Przede
wszystkim umowa o przeniesienie autorskich praw majÄ…tkowych wymaga zachowania
formy pisemnej (pod rygorem niewa\
ności).
15
© Wy\
sza Szkoła Gospodarki w Bydgoszczy
Ponadto twórca zachowuje wyłączne prawo, aczkolwiek mo\
e być ono ograniczone
umowÄ…, zezwalania na wykonywanie zale\
nego prawa autorskiego, mimo \
e w umowie
są postanowiono o przeniesieniu całości autorskich praw majątkowych.
Zale\
ne prawa są to prawa, które posiadają osoby nabywające, np. autorskie prawa
majÄ…tkowe. Nazwa bierze siÄ™ stÄ…d, \
e nabywcy majÄ… prawa niesamodzielne; ich
wykonywanie jest uzale\
nione od zezwolenia autora dzieła oryginalnego.
Treść umowy, oprócz podstawowych danych twórcy i nabywcy, wskazania utworu musi
wyraz
nie określać pola eksploatacji. Nie jest dopuszczalne stwierdzenie, \
e umowa
dotyczy  wszystkich pól eksploatacji . Nie mo\
e ona równie\
określać, nawet
uogólniająco, tych pól eksploatacji, które nie są znane w momencie zawierania umowy.
Gdyby takie zapisy się w niej znalazły, z mocy prawa staje się ona niewa\
na (art. 41.3).
Jeśli w umowie nie określono sposobu korzystania z utworu, powinien on być zgodny
z charakterem i przeznaczeniem utworu oraz przyjętymi zwyczajami.
Twórca mo\
e w zbiorowej publikacji swych utworów umieścić utwory, o których
publikację zawarł odrębną umowę. Z tego tytułu nabywca lub licencjobiorca nie mo\
e
dochodzić od twórcy \
adnych roszczeń nawet wtedy, gdy otrzymali od twórcy prawo
wyłączne. Jest ono w takim wypadku ograniczone, ale i jednocześnie chronione, gdy\

umowa o zbiorowe wydanie utworów raczej nie powinna obejmować prawa publikacji
poszczególnych utworów. Ustawa dopuszcza jednak mo\
liwość takiej publikacji poprzez
odpowiednie sformułowanie umowy (art. 62.2).
Umowa licencyjna, czyli umowa o korzystanie z utworu, musi być zawarta na piśmie
(pod rygorem niewa\
ności). Ustawa wymienia dwa rodzaje umów licencyjnych: umowę
licencyjną wyłączną i umowę licencyjną niewyłączną.
Licencja wyłączna zastrzega, ze wszystkimi tego konsekwencjami (np. mo\
liwość
dochodzenia roszczeń przez licencjobiorcę w przypadku naruszenia jego praw
wynikających z licencji), wyłączność korzystania z utworu w określony sposób.
16
© Wy\
sza Szkoła Gospodarki w Bydgoszczy
Licencja niewyłączna nie ogranicza udzielenia przez twórcę upowa\
nienia innym
osobom do korzystania z utworu na tym samym polu eksploatacji. Licencjobiorca, je\
eli
tego nie zastrze\
ono w umowie, mo\
e upowa\
nić inną osobę do korzystania z utworu
w zakresie uzyskanej licencji.
Licencja uprawnia do korzystania z utworu w okresie pięciu lat na terytorium państwa,
w którym licencjobiorca ma swoją siedzibę. Mo\
na w umowie określić inny okres, jak
i zakres i miejsce korzystania z utworu. Licencję udzieloną na okres dłu\
szy ni\
pięć lat
uwa\
a się, po upływie tego terminu, za udzieloną na czas nieoznaczony. Je\
eli licencji
udzielono na czas nieoznaczony, twórca mo\
e ją wypowiedzieć z zachowaniem terminów
umownych (tj. takich, jakie przewidziano w podpisanej umowie), a w ich braku na rok
naprzód, na koniec roku kalendarzowego. Umowa mo\
e w tym zakresie postanawiać
inaczej. Po wyznaczonym ustawowo lub umownie terminie umowa licencyjna wygasa.
Nabycie autorskich praw majątkowych przez pracodawcę następuje w momencie
przejęcia utworu stworzonego przez pracownika, wykonującego swoje obowiązki
w ramach umowy o pracę. Owe przejęcie następuje w granicach wynikających z celu
umowy o pracÄ™ i zgodnego zamiaru stron. MajÄ…c na uwadze poprzednie stwierdzenie,
pracodawca nabywa równie\
prawo własności materiału, na którym utwór wykonano.
Prawa majÄ…tkowe do programu komputerowego stworzonego przez pracownika w wyniku
wykonywania obowiązków ze stosunku pracy przysługują równie\
pracodawcy (o ile
umowa o pracÄ™ nie stanowi inaczej  art. 74.3).
Z umowy o pracÄ™ w zakresie nabycia autorskich praw majÄ…tkowych przez pracodawcÄ™
mo\
e wynikać obowiązek rozpowszechnienia przejętego utworu. Je\
eli pracodawca nie
wywiÄ…\
e się z tego obowiązku w okresie dwóch lat od nabycia utworu, twórca mo\
e
wyznaczyć pracodawcy na piśmie odpowiedni termin na rozpowszechnienie utworu. Po
jego bezskutecznym upływie prawa uzyskane przez pracodawcę wraz z własnością
przedmiotu, na którym utwór utrwalono, powracają do pracownika-twórcy.
W sytuacji, gdy pracodawcą jest instytut naukowy przysługuje mu pierwszeństwo
opublikowania utworu naukowego pracownika, który stworzył ten utwór w wyniku
wykonywania obowiązków ze stosunku pracy. Strony mogą jednak umówić się inaczej.
Twórcy przysługuje prawo do wynagrodzenia.
17
© Wy\
sza Szkoła Gospodarki w Bydgoszczy
Instytucja naukowa mo\
e, bez odrębnego wynagrodzenia, korzystać z materiału
naukowego zawartego we wspomnianym utworze oraz udostępniać ten utwór osobom
trzecim, je\
eli to wynika z uzgodnionego przeznaczenia utworu lub zostało postanowione
w umowie. Pierwszeństwo opublikowania wygasa, je\
eli w ciągu sześciu miesięcy od
dostarczenia utworu nie zawarto z twórcą umowy o wydanie utworu albo, je\
eli w okresie
dwóch lat od daty jego przyjęcia utwór nie został opublikowany (zob. art. 12 i 14).
Uczelni w rozumieniu przepisów o szkolnictwie wy\
szym przysługuje pierwszeństwo
w opublikowaniu pracy dyplomowej studenta. Je\
eli uczelnia nie opublikowała pracy
dyplomowej w ciągu 6 miesięcy od jej obrony, student, który ją przygotował, mo\
e jÄ…
opublikować, gdy praca dyplomowa nie jest częścią utworu zbiorowego.
W pewnym sensie pracodawcą dla twórców utworu audiowizualnego jest producent.
Domniemywa siÄ™, \
e producent utworu audiowizualnego nabywa, na mocy umowy o
stworzeniu utworu albo umowy o wykorzystaniu ju\
istniejącego utworu, wyłączne prawa
majątkowe do eksploatacji tych utworów w ramach utworu audiowizualnego jako całości.
Przy twórcach pozostaje jednak prawo do wynagrodzenia.
Z umowÄ… o przeniesienie autorskich praw majÄ…tkowych lub udzieleniem licencji zwiÄ…zane
jest wynagrodzenie (ustawa siÄ™ te\
posługuje określeniem  cena zamiast
wynagrodzenie).
Wynagrodzenie jest ustalone umowÄ…, ale mo\
e być i tak, \
e umowa przewiduje
przeniesienie tych praw nieodpłatnie. W sytuacji, gdyby wykorzystywano utwór na polu
eksploatacji nieprzewidzianym umową, twórcy przysługuje odrębne wynagrodzenie za
korzystanie z utworu na ka\
dym odrębnym polu eksploatacji. Umowa mo\
e być
renegocjowana w razie ra\
ącej dysproporcji między wynagrodzeniem twórcy
a korzyściami nabywcy autorskich praw majątkowych lub licencjobiorcy (art. 44).
Je\
eli z umowy wynika, \
e wynagrodzenie twórcy zale\
y od wysokości wpływów
z korzystania z utworu, twórca ma prawo do otrzymania informacji i wglądu
w niezbędnym zakresie do dokumentacji mającej istotne znaczenie dla określenia
wysokości tego wynagrodzenia. Gdyby wynagrodzenie twórcy określono w umowie
procentowo od ceny sprzeda\
y egzemplarzy utworu, a cena ta ulega podwy\
szeniu,
18
© Wy\
sza Szkoła Gospodarki w Bydgoszczy
twórcy nale\
y się umówiony procent od egzemplarzy sprzedanych po podwy\
szonej
cenie.
Wynagrodzenie nale\
y się współtwórcom programu audiowizualnego pomimo tego,
\
e całość majątkowych praw do utworu posiada producent.
Współtwórcami utworu audiowizualnego są osoby, które wniosły wkład twórczy w jego
powstanie, a w szczególności: re\
yser, operator obrazu, twórca adaptacji utworu literackiego,
twórca stworzonych dla utworu audiowizualnego utworów muzycznych lub słowno-muzycznych
oraz twórca scenariusza.
Współtwórcy utworu audiowizualnego oraz artyści wykonawcy są uprawnieni do:
- wynagrodzenia proporcjonalnego do wpływów z tytułu wyświetlania utworu
audiowizualnego w kinach;
- stosownego wynagrodzenia z tytułu najmu egzemplarzy utworów audiowizualnych
i ich publicznego odtwarzania;
- stosownego wynagrodzenia z tytułu nadawania utworu w telewizji lub poprzez
inne środki publicznego udostępniania utworów;
- stosownego wynagrodzenia z tytułu reprodukowania utworu audiowizualnego na
egzemplarzu przeznaczonym do własnego u\
ytku osobistego.
Korzystający z utworu audiowizualnego wypłaca wynagrodzenie z powy\
szych tytułów za
pośrednictwem właściwej organizacji zbiorowego zarządzania prawami autorskimi lub
prawami pokrewnymi.
Wynagrodzenie za korzystanie z polskiego utworu audiowizualnego za granicÄ… lub
zagranicznego utworu audiowizualnego w Polsce mo\
e być ustalone ryczałtowo.
Umowa mo\
e zawierać inne postanowienia nieprzewidziane w ustawie, jednak nie mogą
być one z nią sprzeczne.
W ustawie przewidziano pewne zabezpieczenia dla innej ni\
twórca strony umowy tj. dla
zamawiającego (nabywcy). Postanowienia te zobowiązują m.in. twórcę do dostarczenia
(wykonania) utworu w wyznaczonym umowÄ… terminie, a je\
eli termin nie został
określony to niezwłocznie po ukończeniu utworu. Zamawiający utwór, w przypadku nie
otrzymania go w wyznaczonym terminie, mo\
e wyznaczyć następny wszak
19
© Wy\
sza Szkoła Gospodarki w Bydgoszczy
z zastrze\
eniem, i\
w przypadku jego nie dochowania, od umowy będzie miał prawo
odstąpić. Ponadto w przypadku stwierdzenia usterek w utworze, zamawiający mo\
e
wyznaczyć twórcy termin do ich usunięcia, a w sytuacji ponownego jego nie dotrzymania
od umowy odstąpić lub \
ądać obni\
enia umówionego wynagrodzenia.
Twórca mo\
e się od zarzutu popełnienia usterek uwolnić, je\
eli udowodni, i\
usterki
powstały z powodu zaistnienie okoliczności, za które on nie odpowiada. Jednak
w przypadku nie dochowania terminu w usuwaniu usterek lub w przypadku ich
niezawinionego powstania twórca zachowuje prawo do 25% umówionego wynagrodzenia.
Roszczenia wynikajÄ…ce z tego rodzaju sytuacji (jak wy\
ej) wygasają z chwilą przyjęcia
utworu, co będzie oznaczało, \
e utwór przyjęty spełnia oczekiwania zamawiającego.
w ka\
dym razie, zamawiajÄ…cy ma prawo po dostarczeniu utworu, w okresie ustalonym
umownie lub korzystajÄ…c z art. 55 ustawy o prawie autorskim... w okresie kolejnych
sześciu miesięcy opowiedzieć się, czy utwór przyjmuje, czy nie przyjmuje oraz czy \
Ä…da
określonych poprawek lub zmian. Po tym terminie uwa\
a siÄ™, \
e utwór został przyjęty
bez zastrze\
eń.
Ustawa dopuszcza odstąpienie lub wypowiedzenia przez twórcę umowy ze względu na
swoje istotne interesy twórcze. Nie określa ona, jakie interesy twórcy nale\
y uznać za
 istotne .
W takiej sytuacji przewiduje siÄ™ dwie mo\
liwości:
- Powstaje ustawowe prawo pierwokupu dla nabywcy lub licencjobiorcy, który
-
-
-
został nara\
ony na odstąpienie lub wypowiedzenie umowy przez twórcę. Prawo
pierwokupu obowiązuje twórcę w przeciągu dwóch lat od daty odstąpienia lub
rozwiązania umowy ze względu na istotne interesu twórcy.
- Natomiast jeśli odstąpienie od umowy lub jej wypowiedzenie następuje po
-
-
-
przyjęciu utworu, skuteczność odstąpienia lub wypowiedzenia mo\
e być przez
drugÄ… stronÄ™ umowy uzale\
niona od zabezpieczenia kosztów poniesionych przez
niÄ… w zwiÄ…zku z zawartÄ… umowÄ…. Nie mo\
na jednak \
ądać zwrotu kosztów, gdy
zaniechanie rozpowszechniania jest następstwem okoliczności, za które twórca nie
ponosi odpowiedzialności (zasady tej nie stosuje się do utworów
architektonicznych i architektoniczno-urbanistycznych, podobnie przy art. 57).
Ponadto ustawa przewiduje jeszcze trzy interesujÄ…ce sposoby zabezpieczenie autorskich
praw majÄ…tkowych, a mianowicie:
20
© Wy\
sza Szkoła Gospodarki w Bydgoszczy
- Je\
eli nabywca lub licencjobiorca, który zobowiązał się do rozpowszechniania
utworu (z czym oczywiście wią\
e się wynagrodzenie dla twórcy; utworem
rozpowszechnionym jest utwór, który za zezwoleniem twórcy został w jakikolwiek
sposób udostępniony publicznie), nie przystąpi do rozpowszechniania
w umówionym terminie, twórca mo\
e odstąpić od umowy lub ją wypowiedzieć.
Mo\
e te\
domagać się naprawienia szkody po bezskutecznym upływie
dodatkowego, nie krótszego ni\
sześć miesięcy, terminu. Je\
eli termin, dotyczÄ…cy
rozpowszechniania utworu nie był ustalony umową, to twórcy przyznane jest
prawo do odstąpienia od umowy lub jej rozwiązania w ciągu dwóch lat od
przyjęcia utworu przez nabywcę lub licencjobiorcę.
- Gdyby publiczne udostępnienie utworu nastąpiło w nieodpowiedniej formie albo ze
zmianami, którym twórca mógłby słusznie się sprzeciwić, mo\
e on po
bezskutecznym wezwaniu do zaniechania naruszenia odstąpić od umowy lub ją
wypowiedzieć. Twórcy przysługuje w takim przypadku prawo do wynagrodzenia
określonego umową.
- Je\
eli wskutek okoliczności, za które nabywca lub licencjobiorca ponosi
odpowiedzialność, utwór nie został udostępniony publiczności, twórca mo\
e siÄ™
domagać, zamiast naprawienia poniesionej szkody, podwójnego wynagrodzenia
w stosunku do określonego w umowie o rozpowszechnienie utworu, chyba \
e
licencja jest niewyłączna. Wówczas takiego prawa twórca nie ma.
Uwaga: w przypadku licencji niewyłącznej licencjodawca ma prawo udzielania
dalszych licencji na danym polu eksploatacji. O licencji wyłącznej mówimy, gdy
umowa zastrzega wyłączność korzystania z utworu w określony sposób.
6. Ochrona autorskich praw majÄ…tkowych
Ochrona autorskich praw majÄ…tkowych przewiduje mo\
liwość \
ądania od osoby, która te
prawa naruszyła: zaniechania naruszania; usunięcia skutków naruszenia; naprawienia
wyrządzonej szkody (zob. art. 79 80). Odpowiedzialność sprawcy naruszenia wynika
z przepisów prawa cywilnego oraz z przepisów ustawy o prawie autorskim....
Prawo cywilne przewiduje odpowiedzialność osób za czyny niedozwolone. Jest oczywiste,
\
e ka\
dy, kto z winy swej wyrządził drugiemu szkodę, obowiązany jest do jej naprawienia
(art.415 kc). Jednak, w przypadku ochrony praw majÄ…tkowych, nie ma znaczenia wina
21
© Wy\
sza Szkoła Gospodarki w Bydgoszczy
osoby naruszajÄ…cej majÄ…tkowe prawo autorskie. To znaczy, \
e czynu tego mo\
na
dokonać z winy umyślnej, nieumyślnej lub w ogóle wina mo\
e nie występować.
Wina to stosunek psychiczny sprawcy do czynu określający świadomość sprawcy o
dokonaniu czynu niedozwolonego. Wina umyślna jest to działanie albo zaniechanie,
winę nieumyślną określa się wspólnym mianem niedbalstwa. Niedbalstwo mo\
na
zarzucić temu, kto nie dochował nale\
ytej staranności w sytuacji, gdy powinien i zarazem
mógł zachować się prawidłowo.
Z prawa cywilnego wynika równie\
odpowiedzialność, oprócz sprawcy naruszenia
majątkowych praw autorskich, równie\
i tego, kto innÄ… osobÄ™ do wyrzÄ…dzenia szkody
nakłonił albo był jej pomocny, jak równie\
ten, kto świadomie skorzystał z wyrządzonej
drugiemu szkody (art. 422 kc). Natomiast, gdy kilka osób ponosi odpowiedzialność za
szkodę wyrządzoną czynem niedozwolonym, ich odpowiedzialność jest solidarna (zob.
art. 441 ż 1  ż 3 kc czy art. 353 365). Odpowiedzialność solidarna określa mo\
liwość
egzekwowania całości nale\
ności od ka\
dego ze sprawcy lub od kilku jak równie\

i równocześnie od wszystkich. Wybór zale\
y od uprawnionego do egzekucji.
Ustawa o prawie autorskim określa te\
wysokość odszkodowania w postaci:
a. sum pieniÄ™\
nych:
- w wysokości odpowiadającej dwukrotności, a w przypadku, gdy naruszenie
jest zawinione
- trzykrotności stosownego wynagrodzenia, które w chwili jego dochodzenia
byłoby nale\
ne tytułem udzielenia przez uprawnionego zgody na korzystanie
z utworu;
- poprzez wydanie uzyskanych korzyści, wynikających z naruszenia
majÄ…tkowych praw autorskich;
- zapłaty przez osobę, która naruszyła autorskie prawa majątkowe,
odpowiedniej sumy pieniÄ™\
nej, nie ni\
szej ni\
dwukrotna wysokość
uprawdopodobnionych korzyści odniesionych przez sprawcę
z dokonanego naruszenia, na rzecz Funduszu Promocji Twórczości, gdy
naruszenie jest zawinione i zostało dokonane w ramach działalności
gospodarczej wykonywanej w cudzym albo we własnym imieniu, choćby na
cudzy rachunek.
b. stosownej publikacji tzn.:
22
© Wy\
sza Szkoła Gospodarki w Bydgoszczy
- jednokrotnego albo wielokrotnego ogłoszenia w prasie oświadczenia
odpowiedniej treści i w odpowiedniej formie;
- podania do publicznej wiadomości części albo całości orzeczenia sądu wydanego
w rozpatrywanej sprawie, w sposób i w zakresie określonym przez sąd.
Dopuszcza się równie\
i mniej dotkliwe odszkodowania w sytuacji, gdy naruszenie jest
niezawinione, a zaniechanie naruszania lub usunięcie skutków naruszenia byłoby dla
osoby naruszającej niewspółmiernie dotkliwe. Wówczas na wniosek osoby naruszającej
prawo i za zgodÄ… uprawnionego sÄ…d mo\
e zasądzić zapłatę stosownej sumy pienię\
nej na
rzecz uprawnionego. Ponadto sÄ…d mo\
e orzec przepadek lub zniszczenie przedmiotów
słu\
Ä…cych do naruszenia autorskich praw majÄ…tkowych.
7. Ograniczenie ochrony majÄ…tkowego prawa autorskiego
Ograniczenia majÄ…tkowego prawa autorskiego wynikajÄ… z: ustalonego okresu
istnienia, wyczerpania prawa, dozwolonego u\
ytku osobistego,
rozpowszechniania, mo\
liwości cytowania, oraz następują z ró\
nych innych
regulacji wymienionych w ustawie.
Wszystkie te ograniczenia majÄ…tkowego prawa autorskiego powodujÄ…, i\
ustawa
wprowadza pewien zakres dozwolonego u\
ytku z utworu bez potrzeby zezwolenia jak
równie\
bez stosownych opłat (w niektórych przypadkach dozwolonego u\
ytku autorowi
przysługuje wynagrodzenie. O tym, w jakich to następuje okolicznościach, decyduje
ustawa, wymieniając te okoliczności). Dozwolony u\
ytek nie mo\
e naruszać normalnego
korzystania z utworu lub godzić w słuszne interesy twórcy (art. 35).
Ograniczenia czasowe  (& ) zakreślają czas istnienia praw majątkowych. Po jego
upływie prawa te wygasają. W praktyce oznacza to, \
e dobra niematerialne znajdujÄ…ce
się wcześniej w wyłącznej dyspozycji określonych podmiotów, z chwilą wygaśnięcia praw
majÄ…tkowych do nich, nikomu ju\
nie przysługują, ale przechodzą do domeny publicznej.
Zatem osoby zainteresowane eksploatacją danego programu będą mogły z niego
swobodnie korzystać. Swoboda ta polega na braku konieczności uzyskiwania zezwolenia
na korzystanie, natomiast nie oznacza dowolności w stosowaniu innych przewidzianych
prawem formalności, np. co do konieczności przestrzegania autorskich praw osobistych,
które wygaśnięciu nie podlegają i które mogą być chronione nawet przez wiele lat po
23
© Wy\
sza Szkoła Gospodarki w Bydgoszczy
śmierci twórcy programu (z
ródło: Witryna internetowa BLIZT e-business, prawo,
technologie).
Autorskie prawa majątkowe gasną z upływem siedemdziesięciu lat. Od tej zasady
ustawa mo\
e przewidywać wyjątki. Czas trwania autorskich praw majątkowych liczy się
w latach pełnych następujących po roku, w którym nastąpiło zdarzenie, od którego
zaczyna się bieg terminów określonych w ustawie. A zdarzenia i terminy te są określone
w następujący sposób:
- od śmierci twórcy;
- od śmierci ostatniego z \
yjących współtwórców;
- od daty pierwszego rozpowszechnienia, w odniesieniu do utworu, którego twórca
nie jest znany;
Uwaga: Je\
eli bieg terminu wygaśnięcia autorskich praw majątkowych rozpoczyna
się od rozpowszechnienia utworu, a utwór rozpowszechniono w częściach,
odcinkach, fragmentach lub wkładkach, bieg terminu liczy się oddzielnie od daty
rozpowszechnienia ka\
dej z wymienionych części (art. 37).
- od daty rozpowszechnienia utworu w odniesieniu do utworu, do którego autorskie
prawa majątkowe przysługują z mocy ustawy innej osobie ni\
twórca;
- od daty jego ustalenia, gdy utwór nie został rozpowszechniony, ale w odniesieniu
do utworu, do którego autorskie prawa majątkowe przysługują z mocy ustawy
innej osobie ni\
twórca;
- od śmierci najpóz
niej zmarłej z wymienionych osób: kompozytora muzyki
skomponowanej do utworu audiowizualnego, głównego re\
ysera, autora
scenariusza, autora dialogów  w odniesieniu do utworu audiowizualnego.
Wyczerpanie prawa polega na wyłączeniu uprawnień twórcy (nabywcy) do
majÄ…tkowego prawa autorskiego poprzez utratÄ™ prawa dalszej kontroli nad korzystaniem
z egzemplarza dzieła po jego pierwszym wprowadzeniu do obrotu. Warunkiem takiego
wyłączenia jest legalne (czyli ze zezwoleniem uprawnionego podmiotu) wprowadzenie
egzemplarza do obrotu. Tak więc istotą  wyczerpania prawa jest mo\
liwość obrotu,
zapisanego na ró\
nych nośnikach, egzemplarza utworu.
Wyczerpanie prawa powstaje jedynie w odniesieniu do egzemplarza dzieła.
Zinterpretować to mo\
na w ten sposób, \
e skoro kupiliśmy egzemplarz dzieła, to równie\

mo\
emy nim obracać, czyli sprzedawać, u\
yczać itp. Wykluczona jest jednak zawodowa
24
© Wy\
sza Szkoła Gospodarki w Bydgoszczy
odsprzeda\
oryginalnych egzemplarzy utworu plastycznego lub fotograficznego,
rękopisów utworów literackich i muzycznych.
ZawodowÄ… odsprzeda\
ą są wszystkie czynności o charakterze odsprzeda\
y dokonywane,
w ramach prowadzonej działalności, przez sprzedawców, kupujących, pośredników oraz
inne podmioty zawodowo zajmujące się handlem dziełami sztuki lub rękopisami utworów
literackich i muzycznych.
Dokonywanie takiej zawodowej odsprzeda\
y zobowiÄ…zuje do przyznania wynagrodzenia
twórcy lub jego spadkobiercom w wysokości określonej w art. 19.1.wszak
z zastrze\
eniem, \
e w przypadku ceny sprzeda\
y ni\
szej ni\
równowartość 100 euro
obowiązek wynikający z art. 19.1 nie istniałby oraz nie byłoby takiego obowiązku
w przypadku odsprzeda\
y zawodowej innych ni\
oryginalne egzemplarze utworu.
Oryginalnymi egzemplarzami utworu są: egzemplarze wykonane osobiście przez twórcę;
kopie uznane za oryginalne egzemplarze utworu, je\
eli zostały wykonane osobiście,
w ograniczonej ilości, przez twórcę lub pod jego nadzorem, ponumerowane, podpisane
lub w inny sposób przez niego oznaczone.
Do nieoryginalnych nale\
y zaliczyć wszystkie takie egzemplarze utworu, które nie
spełniają warunków ustawowej definicji, tj. ró\
nego rodzaju  podróbki ,  pirackie
wydania itp. Byłoby to trudne do wyegzekwowania przez twórcę lub stowarzyszenie,
a jednocześnie byłoby to sprzeczne z prawem, gdy\
byłoby to ciągnięcie korzyści
z przekroczenia prawa jako, \
e taka produkcja jest nielegalna.
Z interpretacji tych norm wynika, \
e zasada wyczerpania prawa nie dotyczy utworów
przekazywanych w inny sposób (np.: Internet, TV czy radio). To znaczy nie stosuje się do
tego rodzaju przenoszenia zasady wyczerpania prawa.
Przeniesienie własności egzemplarza utworu nie powoduje przejścia autorskich praw
majÄ…tkowych do utworu (mo\
na to zmienić umową, czyli, \
e będzie powodowało
przeniesienie praw autorskich do utworu  art. 52.1). Prawo do programu
komputerowego ulega wyczerpaniu na ogólnych zasadach (czyli w taki sam sposób, jak
do utworów literackich).
W kontekście zasięgu terytorialnego obowiązywania zasady wyczerpania prawa mo\
na
mówić o  wyczerpaniu krajowym ,  wyczerpaniu regionalnym lub  wyczerpaniu
25
© Wy\
sza Szkoła Gospodarki w Bydgoszczy
światowym . Oczywiście w przypadku Polski mo\
emy mówić przede wszystkim o
wyczerpaniu krajowym i regionalnym, jako \
e Polska jest członkiem Unii Europejskiej. Nie
mo\
na bowiem przeoczyć, \
e w ustawie o prawie autorskim znalazł się zapis dotyczący
wyczerpania prawa na terenie UE (art. 51.3). Następuje ono na skutek wprowadzenia do
obrotu oryginału albo egzemplarza utworu na tym terytorium, co równocześnie powoduje
wyczerpanie prawa do zezwalania na dalszy obrót takim egzemplarzem na terytorium
Rzeczypospolitej Polskiej (z wyjÄ…tkiem jego najmu lub u\
yczenia). Wyczerpanie szersze
obowiÄ…zuje na terytorium ka\
dego kraju przyjmującego zasadę międzynarodowego
wyczerpania. Oznacza to mo\
liwość wyczerpania prawa tylko tam, gdzie wewnętrzne
przepisy krajowe dopuszczają taką zasadę. Polska nie wprowadziła zasady
międzynarodowego wyczerpania.
Dozwolony u\
ytek osobisty to kolejny wyjÄ…tek od zasady ochrony majÄ…tkowych praw
autorskich. Ustawodawca dopuścił owe wyłączenie ochrony ze względów społecznych,
dzięki czemu umo\
liwiono szerokiej rzeszy odbiorców dzieła do poznania jego walorów
artystycznych czy wizualnych. Gdyby tego nie uczyniono wielu ludzi nie poznałoby nigdy
wielu dzieł z przyczyn materialnych, jak równie\
dzieła te nie stałyby się przyczynkiem do
rozwoju społecznego (np. w zakresie kultury, sztuki, nauki).
Zgodnie z ustawowym przyzwoleniem wolno, bez zezwolenia twórcy, nieodpłatnie:
- Korzystać z ju\
rozpowszechnionego utworu w zakresie własnego u\
ytku
osobistego, w tym równie\
do korzystania z pojedynczych egzemplarzy utworów
przez krąg osób pozostających w związku osobistym, w szczególności
pokrewieństwa, powinowactwa lub stosunku towarzyskiego.
Uwaga: Przepis ten nie upowa\
nia do budowania według cudzego utworu
architektonicznego i architektoniczno-urbanistycznego oraz do korzystania
z elektronicznych baz danych spełniających cechy utworu, chyba \
e dotyczy to
własnego u\
ytku naukowego niezwiÄ…zanego z celem zarobkowym.
- Korzystać z utworu poprzez przejściowe lub incydentalne zwielokrotnianie
utworów, niemające samodzielnego znaczenia gospodarczego, a stanowiące
integralną i podstawową część procesu technologicznego oraz mające na celu
wyłącznie umo\
liwienie: przekazu utworu w systemie teleinformatycznym
pomiędzy osobami trzecimi przez pośrednika lub zgodnego z prawem korzystania
z utworu.
26
© Wy\
sza Szkoła Gospodarki w Bydgoszczy
Wyjściem poza dozwolony u\
ytek osobisty będzie, aczkolwiek równie\
dozwolone,
rozpowszechnianie za pomocą anteny zbiorowej oraz sieci kablowej utworów
nadawanych przez innÄ… organizacjÄ™ radiowÄ… lub telewizyjnÄ… drogÄ… satelitarnÄ… albo
naziemnÄ…, je\
eli następuje to w ramach równoczesnego, integralnego i nieodpłatnego
rozpowszechniania programów radiowych lub telewizyjnych i przeznaczone jest do
oznaczonego grona odbiorców znajdujących się w jednym budynku lub w domach
jednorodzinnych obejmujÄ…cych do 50 gospodarstw domowych (nie mo\
e się to łączyć
z uzyskaniem korzyści majątkowych).
Podobnie ustawa traktuje rozpowszechnianie w celach informacyjnych w prasie, radiu
i telewizji ju\
rozpowszechnionych, aktualnych sprawozdań o wydarzeniach czy takich
samych (tj. aktualnych) artykułów politycznych, gospodarczych czy religijnych (chyba \
e
zostało wyraz
nie zastrze\
one, \
e ich dalsze rozpowszechnianie jest zabronione  art. 25)
i innych (szczegółowy zakres w art. 25). Za korzystanie z utworów (aktualne artykuły na
tematy polityczne, gospodarcze lub religijne, aktualne wypowiedzi i fotografie
reporterskie), twórcy przysługuje prawo do wynagrodzenia  czyli wprawdzie zezwolenie
nie jest konieczne, ale w przypadku wykorzystania takich utworów przysługuje
uprawnionemu prawo do wynagrodzenia.
Ośrodki informacji lub dokumentacji mogą sporządzać i rozpowszechniać własne
opracowania dokumentacyjne oraz pojedyncze egzemplarze, nie większych ni\
jeden
arkusz wydawniczy, fragmentów opublikowanych utworów. Jednak gdyby robiono to
odpłatnie samemu, twórcy lub za pośrednictwem organizacji jego reprezentującej nale\
y
siÄ™ wynagrodzenie.
Wolno ponadto rozpowszechniać:
- Utwory wystawione na stałe na ogólnie dostępnych drogach, ulicach, placach lub
w ogrodach, jednak\
e nie do tego samego u\
ytku. Oznacza to, \
e
rozpowszechnianie jest wprawdzie dozwolone, ale nie mo\
e to być
rozpowszechnianie w celach, dla których utwory takie znalazły się na drogach,
placach, ulicach itp. Tak więc, gdyby utwór słu\
ył celom reklamowym stojąc przy
drodze, to ju\
jego w takich samych celach (tj. reklamowych) dalej
rozpowszechniać go nie wolno (dotyczy to oczywiście innych osób ni\
uprawnione,
np. posiadacza licencji).
27
© Wy\
sza Szkoła Gospodarki w Bydgoszczy
- Utwory wystawione w publicznie dostępnych zbiorach, takich jak: muzea, galerie,
sale wystawowe, lecz tylko w katalogach i w wydawnictwach publikowanych dla
promocji tych utworów, a tak\
e w sprawozdaniach o aktualnych wydarzeniach
w prasie i telewizji, jednak\
e w granicach uzasadnionych celem informacji.
- W encyklopediach i atlasach  opublikowane utwory plastyczne i fotograficzne,
o ile nawiązanie porozumienia z twórcą celem uzyskania jego zezwolenia napotyka
trudne do przezwyciÄ™\
enia przeszkody. Twórcy przysługuje wówczas prawo do
wynagrodzenia.
Do tej grupy ograniczeń autorskiego prawa majątkowego mo\
na zaliczyć ustawowe
pozwolenie na nieodpłatne wykonywanie publicznie rozpowszechnionych utworów
podczas ceremonii religijnych, imprez szkolnych i akademickich lub oficjalnych
uroczystości państwowych (je\
eli nie łączy się z tym osiąganie pośrednio lub
bezpośrednio korzyści majątkowych i artyści wykonawcy nie otrzymują wynagrodzenia),
z wyłączeniem imprez reklamowych, promocyjnych lub wyborczych.
Utworem rozpowszechnionym jest utwór, który za zezwoleniem twórcy został
w jakikolwiek sposób udostępniony publicznie.
Ustawa zapewnia mo\
liwość cytowania. Cytat to dosłowne przytoczenie czyichś słów.
w pracy naukowej cytat to nie tylko wierne przytoczenie słów autora, ale równie\

i własna przeróbka tekstu, która wprawdzie odbiega od oryginału, jednak jego zasadniczy
sens utrzymuje. Cytat w prawie autorskim rozumiany jest jako urywek utworu/-ów lub
drobne utwory w całości. Utwór musi być jednak wcześniej rozpowszechniony.
Przeniesienie cytatu twórcy do własnego utworu jest obwarowane pewnymi
ograniczeniami. Art. 29 ustawy o prawie autorskim wprowadza mo\
liwość nieodpłatnego
posługiwania się cytatem, bez zezwolenia autora jedynie w zakresie uzasadnionym
wyjaśnianiem, analizą krytyczną, nauczaniem lub prawami gatunku twórczości. Wyjaśnia
te\
, \
e w celach dydaktycznych i naukowych wolno zamieszczać rozpowszechnione
drobne utwory lub fragmenty większych utworów w podręcznikach i wypisach oraz wolno
zamieszczać drobne utwory lub fragmenty większych utworów w antologiach. Jednak
w przypadku zamieszczania takich utworów w podręcznikach, wypisach oraz
w antologiach twórcy przysługuje prawo do wynagrodzenia.
28
© Wy\
sza Szkoła Gospodarki w Bydgoszczy
Pewien kłopot sprawia mo\
liwość cytowania fragmentu wziętego z utworu muzycznego.
Istnieje wprawdzie zezwolenie ustawodawcy na cytowanie utworu w ramach określonych
 prawami gatunku twórczości , ale trudno jest wyznaczyć zakres owego cytowania. Mo\
e
się on zapewne ograniczać do pewnej (krótkiej) frazy, ale z pewnością owa fraza nie
mo\
e rzutować na treść ani koncepcje utworu. Na pewno nie mo\
e to być parafraza
całkowicie zbudowana na dziele twórcy (oczywiście coś takiego spotyka się w muzyce, ale
zawsze jest to zwiÄ…zane z zezwoleniem autora, albo przynajmniej nabywcy majÄ…tkowego
prawa autorskiego).
Ustalenie, czy w określonym utworze muzycznym znajduje się  niezgodnie z zasadami
cytowania  inny utwór wymaga du\
ego trudu w sytuacji, gdy zapo\
yczenie samo, od
razu nie jest słyszalne. Ale nawet i w sytuacji wydawałoby się oczywistej, do celów
dowodowych wymagana byłaby ekspertyza, która musiałaby wykazać czy
w kwestionowanym utworze sÄ… np. te same sekwencje dz
więków i to samo tempo.
Oznacza to, \
e nale\
ałoby dokonać opisu podobieństw i ró\
nic pomiędzy obydwoma
utworami tj. oryginalnym i kwestionowanym.
Cytując utwór nale\
y pamiętać, aby go oznaczyć w taki sposób, by twórca jego oraz sam
utwór, stał się rozpoznawalny. Od cytatu nale\
y odró\
nić tzw. powołanie się na określoną
myśl autora zawartą w utworze. Wówczas, je\
eli nie jest podawana w wersji oryginalnej,
wystarczy zaznaczenie, i\
opieramy siÄ™ na pewnej koncepcji, tezie lub hipotezie
określonego twórcy.
W przypadku wykorzystania fragmentu utworu we własnym dziele oraz nie wskazania
autora cytatu miejsca skąd on został wzięty nara\
amy siÄ™ przynajmniej na podejrzenie
kradzie\
y. Kradzie\
fragmentu lub całości utworu nazywany jest plagiatem. Plagiat
występuje we wszystkich dziedzinach twórczości chronionych prawem autorskim 
mo\
na więc wyró\
nić plagiat np. muzyczny, w literaturze czy malarstwie.
Inne ograniczenia w ochronie majątkowego prawa autorskiego trudno jest ująć
w jednym usystematyzowanym pojęciu, gdy\
nie mają one wspólnych cech. i tak:
- Biblioteki, archiwa i szkoły mogą: udostępniać nieodpłatnie, w zakresie swoich
-
-
-
zadań statutowych, egzemplarze utworów rozpowszechnionych; sporządzać lub
zlecać sporządzanie egzemplarzy rozpowszechnionych utworów w celu
uzupełnienia, zachowania lub ochrony własnych zbiorów; udostępniać zbiory dla
29
© Wy\
sza Szkoła Gospodarki w Bydgoszczy
celów badawczych lub poznawczych za pośrednictwem końcówek systemu
informatycznego (terminali) znajdujÄ…cych siÄ™ na terenie tych jednostek (art. 28).
Zezwolenie to zwiÄ…zane jest z umo\
liwieniem wykorzystania utworów do celów
naukowych i dydaktycznych. Ponadto z uwagi na mo\
liwość utraty
rozpowszechnionych utworów (np. wypo\
yczony egzemplarz mo\
e nie wrócić do
biblioteki z ró\
nych powodów) mo\
na zapobiec utracie egzemplarza ze zbioru,
poprzez jego dodatkowe sporzÄ…dzenie (np. poprzez jego skopiowanie
i udostępnianie skopiowanego utworu zamiast posiadanego).
- Wolno korzystać z ju\
rozpowszechnionych utworów dla dobra osób
-
-
-
niepełnosprawnych, je\
eli to korzystanie odnosi się bezpośrednio do ich
upośledzenia, nie ma zarobkowego charakteru i jest podejmowane w rozmiarze
wynikającym z natury upośledzenia  art. 33(1). Jest to umo\
liwienie osobom
niepełnosprawnym bezpłatnego korzystania z określonego utworu w celach nie
tylko rehabilitacyjnych, ale równie\
umo\
liwiajÄ…cych im przystosowanie do
warunków społecznych, w których \
yjÄ…. z przepisu nie wynika, \
e z takich
utworów mo\
e korzystać wyłącznie niepełnosprawny. Jest to równie\
umo\
liwienie
osobom opiekującym się niepełnosprawnymi lub je leczącym do korzystania
z takich utworów, aby tylko korzystanie z tych utworów odnosiło się do
niepełnosprawnych i było bezpłatne.
- Wolno korzystać z utworów dla celów bezpieczeństwa publicznego lub na
-
-
-
potrzeby postępowań administracyjnych, sądowych lub prawodawczych oraz
sprawozdań z tych postępowań  art. 33(2).
- Wolno w celu reklamy wystawy publicznej lub publicznej sprzeda\
y utworów
-
-
-
korzystać z egzemplarzy utworów ju\
rozpowszechnionych, w zakresie
uzasadnionym promocjÄ… wystawy lub sprzeda\
y. Je\
eli mamy np. zezwolenie na
sprzeda\
egzemplarzy utworu ju\
rozpowszechnionego to demonstrujÄ…c
egzemplarz mo\
emy pokazać, co sprzedajemy np. poprzez odtworzenie utworu
muzycznego na stoisku gdzie sprzedajemy rozpowszechnione egzemplarze tego
utworu. Nie mo\
e to jednak słu\
yć do innego handlowego wykorzystania, np. do
zachęcenia kupowania środków czyszczących, czy obuwia  art. 33(3).
- Wolno korzystać z utworów w związku z prezentacją lub naprawą
-
-
-
sprzętu. Chodzi tu oczywiście o sprawdzenie, po lub w trakcie dokonywania
reperacji, czy reperowany sprzęt w ogóle lub we właściwy sposób, np. odtwarza
utwór chroniony prawem. Jest to sprawdzenie prawidłowości działania sprzętu
przy u\
yciu egzemplarza utrwalonego w jakikolwiek sposób. Mo\
liwe jest te\
np.
30
© Wy\
sza Szkoła Gospodarki w Bydgoszczy
prezentowanie walorów sprzedawanych odbiorników RTV czy odtwarzaczy przy
u\
yciu określonego utworu audiowizualnego po to, by pokazać jak dobrze ten
sprzęt działa  art. 33(4).
- Wolno korzystać z utworu w postaci obiektu budowlanego, jego rysunku, planu lub
-
-
-
innego ustalenia, w celu odbudowy lub remontu obiektu budowlanego  art.
33(5). Oczywiście nie znając planu czy rysunku obiektu architektonicznego często
byłoby niemo\
liwe jego odtworzenie w ramach odbudowy, naprawy czy
regeneracji. w związku z tym do tych celów korzystanie z określonego utworu nie
wymaga zgody i jest bezpłatne.
- Producent mo\
e bez zgody twórców utworu audiowizualnego dokonywać
-
-
-
tłumaczeń na ró\
ne wersje językowe. Jest to prawo producenta, ale jednocześnie
ograniczenie dla współtwórców utworu w zakresie tłumaczeń.
Odrębne regulacje znalazły się w ustawie o prawie autorskim w zakresie wyłączeń
z ochrony autorskich praw majątkowych w zakresie programów komputerowych.
Ustawa wprowadza du\
e ograniczenia, ale często je warunkuje ró\
nymi zachowaniami
korzystajÄ…cych bez zezwolenia. I tak:
- Z ochrony przyznanej programowi komputerowemu wyłączone zostały idee
-
-
-
i zasady będące podstawą jakiegokolwiek elementu programu komputerowego,
w tym podstawa Å‚Ä…czy.
- Nie wymaga zezwolenia uprawnionego: sporzÄ…dzenie kopii zapasowej, je\
eli jest
-
-
-
to niezbędne do korzystania z programu komputerowego. Kopia ta jednak nie
mo\
e być u\
ywana równocześnie z programem komputerowym (je\
eli umowa nie
stanowi inaczej).
- Z ochrony wyłączono obserwowanie, badanie i testowanie funkcjonowania
-
-
-
programu komputerowego w celu poznania jego idei i zasad przez osobÄ™
posiadajÄ…cÄ… prawo korzystania z egzemplarza programu komputerowego, je\
eli,
będąc do tych czynności upowa\
nionÄ…, dokonuje ona tego w trakcie
wprowadzania, wyświetlania, stosowania, przekazywania lub przechowywania
programu komputerowego.
- Nie wymaga zezwolenia zwielokrotnianie kodu lub tłumaczenie jego formy
-
-
-
jako trwałego lub czasowego zwielokrotnienia programu komputerowego w całości
lub w części jakimikolwiek środkami i w jakiejkolwiek formie. W zakresie,
w którym dla wprowadzania, wyświetlania, stosowania, przekazywania
31
© Wy\
sza Szkoła Gospodarki w Bydgoszczy
i przechowywania programu komputerowego niezbędne jest jego zwielokrotnienie,
czynności te wymagają zgody uprawnionego.
- Zezwolenie nie jest potrzebne do tłumaczenia, przystosowywania, zmiany
-
-
-
układu lub jakichkolwiek innych zmian w programie komputerowym,
z zachowaniem praw osoby, która tych zmian dokonała, je\
eli jest to niezbędne
do uzyskania informacji koniecznych do osiągnięcia współdziałania niezale\
nie
stworzonego programu komputerowego z innymi programami komputerowymi.
Muszą być jednak spełnione następujące warunki: czynności te dokonywane są
przez licencjobiorcÄ™ lub innÄ… osobÄ™ uprawnionÄ… do korzystania z egzemplarza
programu komputerowego bÄ…dz
przez inną osobę działającą na ich rzecz;
informacje niezbędne do osiągnięcia współdziałania nie były uprzednio łatwo
dostępne dla licencjobiorcy lub innej osoby uprawnionej do korzystania
z egzemplarza programu komputerowego bÄ…dz
przez inną osobę działającą na ich
rzecz. Czynności te odnoszą się tylko do tych części oryginalnego programu
komputerowego, które są niezbędne do osiągnięcia współdziałania.
Brak potrzeby uzyskania zezwolenia nie oznacza jednak pełnej mo\
liwości w korzystaniu
z programów komputerowych. Wprowadza się dodatkowo pewne ograniczenia. Oto one:
informacje, które mo\
na było uzyskać na podstawie powy\
ej opisanego zachowania, przy
braku potrzeby uzyskania zezwolenia, nie mogą być wykorzystane do innych celów ni\

osiągnięcie współdziałania niezale\
nie stworzonego programu komputerowego. Nie mogÄ…
być one te\
przekazane innym osobom. Nie jest te\
mo\
liwe wykorzystanie tego rodzaju
braku ograniczenia do rozwijania, wytwarzania lub wprowadzania do obrotu programu
komputerowego o istotnie podobnej formie wyra\
enia lub do innych czynności
naruszajÄ…cych prawa autorskie.
Ochrona przyznana bazom danych spełniającym cechy utworu nie obejmuje
programów komputerowych u\
ywanych do sporządzenia lub obsługi baz danych
dostępnych przy pomocy środków elektronicznych.
32
© Wy\
sza Szkoła Gospodarki w Bydgoszczy
8. Prawa pokrewne
Druga część ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych zajmuje się prawami
pokrewnymi. Prawa pokrewne nie mieszczą się w zakresie praw autorskich, ale będąc jak
gdyby ich pochodnÄ… sÄ… do nich podobne (stÄ…d nazwa  pokrewne ) i dlatego te\
znalazły
siÄ™ w jednej ustawie.
Ustawa do praw pokrewnych zalicza:
a. prawa do artystycznych wykonań przez aktorów, recytatorów, dyrygentów,
instrumentalistów, wokalistów, tancerzy i mimów oraz innych osób, które
w sposób twórczy przyczyniają się do powstania określonego wykonania;
b. prawa do fonogramów i wideogramów;
c. prawa do nadań przez organizacje radiowe i telewizyjne;
d. prawa do pierwszych wydań;
e. prawa do wydań naukowych i krytycznych.
Ad. a
Przepisy mają zastosowanie, do tych artystycznych wykonań, które: dokonane zostały
przez obywatela polskiego albo osobę zamieszkałą na terytorium Rzeczypospolitej
Polskiej lub dokonane zostały przez obywatela państwa członkowskiego Unii Europejskiej
lub państw członkowskich Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA)  stron
umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym, lub zostały ustalone po raz pierwszy na
terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, lub zostały opublikowane po raz pierwszy na
terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, lub są chronione na podstawie umów
międzynarodowych, w zakresie, w jakim ich ochrona wynika z tych umów (art. 90).
Ustawodawca uznał, \
e ka\
de artystyczne wykonanie utworu lub dzieła sztuki ludowej
pozostaje pod ochronÄ… niezale\
nie od jego wartości, przeznaczenia i sposobu wyra\
enia.
Odró\
nił przy tym utwór od dzieła sztuki ludowej. Najprawdopodobniej chodziło mu o
zaakcentowanie odrębności utworu, jako wytworu określonego twórcy od dzieła sztuki
ludowej, które to dzieło jest często stworzone przez nieznanego człowieka lub wręcz jest
skomponowane przez zespół ludzi, niemo\
liwych do zidentyfikowania oraz kolejnych
wykonawców ludowych, którzy dane dzieło ludowe przetwarzali, interpretowali a\

doprowadzili do określonego, finalnego ustalenia. Zidentyfikowanie twórcy tego dzieła nie
jest wprawdzie mo\
liwe, ale istniejące dzieło mo\
na wykonywać. Najprawdopodobniej,
33
© Wy\
sza Szkoła Gospodarki w Bydgoszczy
dlatego ustawodawca wyodrębnił wykonanie dzieła ludowego jako oddzielnego
przedmiotu ochrony prawami pokrewnymi.
Wykonanie to nic innego jak próba odtworzenia zamiaru autora. Jednak trudno jest
wiedzieć, jaką interpretację utworu sam autor dla danego dzieła przewidział.
Są wprawdzie czasami autowykonania, które jednak niekoniecznie muszą być wzorem do
naśladowania ju\
chocia\
by dlatego, \
e świetny twórca nie musi być świetnym
wykonawcą, a nadto z uwagi na zmianę odczuć ludzkich w miarę ich rozwoju duchowego.
Dlatego uznano, \
e ka\
de działania aktorów, recytatorów, dyrygentów,
instrumentalistów, wokalistów, tancerzy i mimów oraz innych osób w sposób twórczy
przyczyniajÄ…cych siÄ™ do powstania wykonania sÄ… uznane za artystyczne wykonania.
Ustawodawca nie wymienił wyczerpująco wszystkich osób, które mogłyby dokonać
artystycznego wykonania. Tak, więc ich katalog pozostaje otwarty. Jedynym warunkiem
jest, aby przyczynili się oni w sposób twórczy do powstania wykonania. Ze słowem
 twórczy wią\
e się oczywiście jakaś osobista interpretacja utworu aczkolwiek nie
umo\
liwia to zmian treści utworu bez zgody właściciela praw autorskich (art. 85.1.2.).
Przepis nie wyjaśnił, co rozumieć nale\
y przez  artystyczne wykonanie . Czy jest to
wykonanie przez artystę zawodowego, tj. posiadającego określone uprawnienia do
wykonywania zawodu, czy te\
 artystyczne wykonanie to wykonanie majÄ…ce
niepowtarzalny charakter cechujące się nie tylko doskonałym odtworzeniem czegoś, ale
ukazanie, w trakcie odtwarzania, pewnej koncepcji nigdzie dotychczas nie spotykanej?
Wydaje siÄ™, \
e w zamiarze ustawodawcy nie było ograniczanie  artystycznego
wykonania do wykonania utworu przez osoby zaliczające się, dzięki pewnym formalnym
uprawnieniom, do zawodu artysty. Wniosek taki wypływa ze sformułowania zawartego
w art. 85.2.  (...) są w szczególności (...) . Oznacza to, \
e oprócz oczywistych zawodów
aktorskich tam wymienionych dopuszcza się i inne osoby byleby wykazały się pewnym
artyzmem wykonania. Ponadto zezwala ustawodawca na zastosowanie art. 1.4 ustawy do
praw pokrewnych, czyli uznaje równie\
, \
e artystyczne wykonanie nie jest uzale\
nione od
spełnienia jakichkolwiek wymogów formalnych (zob. art. 101 ustawy o prawie
autorskim).
34
© Wy\
sza Szkoła Gospodarki w Bydgoszczy
Artystyczne wykonanie nie niesie ze sobÄ… zagro\
eń wynikających z ochrony praw
pokrewnych do momentu, gdy nie zostało utrwalone na jakimś nośniku umo\
liwiajÄ…cym
odtworzenie owego skonkretyzowanego wykonania. Oglądający lub słuchający owego
wykonania odbierają pewne określone wra\
enia, ale po jego zakończeniu pozostaje u
nich jedynie ogólne doznanie i nastrój. Nikt nie jest w stanie tego wra\
enia czy nastroju,
wynikającego z wykonania, odtworzyć. Skoro jest to takie ulotne, więc nikt nie mo\
e
wykorzystać w \
aden sposób owego artystycznego wykonania. Ustawowe zapisy
dotyczące praw pokrewnych nie zostaną, więc ani naruszone ani tym bardziej
uruchomione w celu zabezpieczenia roszczeń materialnych.
Inaczej stanie się, gdy artystyczne wykonanie zostanie utrwalone na jakimś nośniku.
Wówczas ka\
de odtworzenie będzie wiązało się z pewnymi konsekwencjami.
Artyście wykonawcy przysługuje, w granicach określonych przepisami ustawy, wyłączne
prawo do:
- Ochrony dóbr osobistych, w szczególności w zakresie:
wskazywania go jako wykonawcy, z wyłączeniem przypadków, gdy pominięcie jest
zwyczajowo przyjęte; decydowania o sposobie oznaczenia wykonawcy, w tym
zachowania anonimowości albo posłu\
enia siÄ™ pseudonimem; sprzeciwiania siÄ™
jakimkolwiek wypaczeniom, przeinaczeniom i innym zmianom wykonania, które
mogłyby naruszać jego dobre imię.
- Korzystania z artystycznego wykonania i rozporzÄ…dzania prawami do niego na
następujących polach eksploatacji: w zakresie utrwalania i zwielokrotniania 
wytwarzania określoną techniką egzemplarzy artystycznego wykonania, w tym
zapisu magnetycznego oraz technikÄ… cyfrowÄ…; w zakresie obrotu egzemplarzami,
na których artystyczne wykonanie utrwalono  wprowadzania do obrotu,
u\
yczania lub najmu egzemplarzy, w zakresie rozpowszechniania artystycznego
wykonania w sposób inny ni\
określony powy\
ej; nadawania, reemitowania oraz
odtwarzania, chyba \
e sÄ… one dokonywane za pomocÄ… wprowadzonego do obrotu
egzemplarza, a tak\
e publicznego udostępniania utrwalenia artystycznego
wykonania w taki sposób, aby ka\
dy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i
w czasie przez siebie wybranym.
- Do wynagrodzenia za korzystanie z artystycznego wykonania lub za
rozporządzanie prawami do takiego wykonania określone w umowie albo
przyznane w przepisach ustawy.
35
© Wy\
sza Szkoła Gospodarki w Bydgoszczy
- Do stosownego wynagrodzenia w przypadku nadawania, reemitowania lub
odtwarzania artystycznego wykonania za pomocÄ… wprowadzonego do obrotu
egzemplarza.
Specyfiką wykonań artystycznych, od których zale\
y ochrona praw pokrewnych, jest, jak
to ju\
wspomniano powy\
ej, konieczność utrwalenia określonego wykonania. Rzadko
zdarza się, aby takiego utrwalenia dokonał sam artysta, chocia\
takich przypadków te\

nie mo\
na wykluczyć. Dokonuje więc tego jakaś osoba, która jest odpowiednio sprzętowo
i finansowo wyposa\
ona. Jest to sprawca utrwalenia artystycznego wykonania, który
oprócz wykonawcy jest zainteresowany, z jakiegokolwiek bądz
powodu (np. finansowych
czy zachowań kulturowo-archiwalnych), utrwaleniem pewnych doznań artystycznych na
jakimś trwałym nośniku. Natomiast osobą, która posiada mo\
liwości sprzętowe, ale
przede wszystkim, finansowe jak i organizacyjne jest producent. Producentem jest osoba
fizyczna lub osoba prawna, lub jednostka organizacyjna (o której mowa w art. 331 ż 1 kc,
tj. jednostka nie posiadająca osobowości prawnej, ale mająca zdolność do czynności
prawnych), która podejmuje inicjatywę, faktycznie organizuje i ponosi odpowiedzialność
za kreatywny, organizacyjny i finansowy proces produkcji utworu audiowizualnego
(ustawa z dnia 29 grudnia 1992 r. o radiofonii i telewizji Dz.U. 04.253.2531 ost. zm.
2007.04.21, zm. Dz.U. 07.61.411  art. 1).
Skoro producent mo\
e być finansowo zainteresowany utrwaleniem artystycznego
wykonania jakiegoś dzieła to jest oczywiste, i\
powinien mieć mo\
liwość dysponowania
utrwalonym artystycznym wykonaniem. Wykonawca z kolei jest osobą, która chciałaby
osiągnąć satysfakcję nie tylko osobistą, ale i materialną wynikająca z jego ponad
zwyczajnych umiejętności. Tworzy się więc mo\
liwość realizacji wspólnych interesów
producenta i wykonawcy. Jakkolwiek interesy owe sÄ… zbie\
ne w chęci uzyskania
wynagrodzenia to jednak napotykają one na pewne trudności w realizacji dotyczące
wysokości osiąganych zysków wynikających ze współpracy wykonawcy z producentem.
Ustawa mówiąc o producencie utworu audiowizualnego daje kompromisowe
rozwiązanie owych sprzeczności, wynikających z ró\
nego zainteresowania materialnego
tych osób. Sprzeczność taka mo\
e najlepiej zostać rozwiązana umową, która określi
zasady przeniesienia prawa do utworu audiowizualnego. Gdyby nie określono zakresu
praw w umowie, to wówczas, z mocy prawa producent uzyskałby pełne prawa do
rozporzÄ…dzania i korzystania z wykonania na wszystkich polach eksploatacji.
36
© Wy\
sza Szkoła Gospodarki w Bydgoszczy
Wykonywanie praw do artystycznych wykonań jest ograniczone w sposób podobny jak
prawa autorskie majÄ…tkowe tzn. wynikajÄ… owe ograniczenia z art. 23 35 ustawy prawno-
autorskiej i sÄ… to ograniczenia wynikajÄ…ce z tzw. dozwolonego u\
ytku. Ponadto jest te\

ograniczenie powstające w przypadku wprowadzenia do obrotu oryginału albo
egzemplarza utworu na terytorium Europejskiego Obszaru Gospodarczego, poniewa\

wyczerpuje ono prawo do zezwalania na dalszy obrót takim egzemplarzem na terytorium
Rzeczypospolitej Polskiej, z wyjÄ…tkiem jego najmu lub u\
yczenia.
Domniemywa siÄ™, i\
twórcą artystycznego wykonania jest osoba, której nazwisko w tym
charakterze uwidoczniono na egzemplarzach utworu, lub której autorstwo podano do
publicznej wiadomości w jakikolwiek inny sposób.
Organizacjom radiowym i telewizyjnym wolno przy pomocy własnych środków i dla
własnych nadań utrwalać artystyczne wykonanie utworu/-ów w celu zgodnego z prawem
korzystania z nich. Utrwalenia te powinny być zniszczone w terminie miesiąca od dnia
wygaśnięcia uprawnienia do nadania utworu. Wyjątkiem od tej zasady jest nie
stosowanie się do utrwaleń dokonanych przy przygotowywaniu własnych audycji
i programów mających wyjątkowy charakter dokumentalny, i które zostaną umieszczone
w archiwum.
ZastanawiajÄ…ce jest, dlaczego ustawodawca u\
ył określenia  organizacje radiowe
i telewizyjne . Przy czym nie wyjaśnił zakresu tego pojęcia, aczkolwiek wypowiada je
w kontekście  stowarzyszenia . Nie u\
ył słowa przedsiębiorca, które byłoby niewątpliwie
wygodniejsze w określeniu zakresu jednostek uprawnionych do nadawania programów
radiowo-telewizyjnych (problem ten zostanie rozwa\
ony w trzecim e-wykładzie).
Wykonawcy przysługuje ochrona dóbr osobistych oraz prawo do korzystania z praw do
artystycznego wykonania i rozporządzania prawem do niego przez lat pięćdziesiąt licząc
od zakończenia roku, w którym artystyczne wykonanie ustalono. Je\
eli jednak w tym
czasie nastąpiła publikacja utrwalonego wykonania lub jego publiczne odtworzenie, okres
ochrony liczy się od tych zdarzeń, a gdy miały miejsce obydwa  od tego z nich, które
miało miejsce wcześniej.
37
© Wy\
sza Szkoła Gospodarki w Bydgoszczy
Ad. b
Prawa do fonogramów i wideogramów
Fonogramem jest pierwsze utrwalenie warstwy dz
więkowej wykonania utworu albo
innych zjawisk akustycznych. Wideogramem jest pierwsze utrwalenie sekwencji
ruchomych obrazów, z dz
więkiem lub bez, niezale\
nie od tego, czy stanowi ono utwór
audiowizualny (art. 94. 1 2).
Zachodzi tutaj podobna sytuacja, jak w przypadku artystycznych wykonań. Najczęściej
jest ktoś, kto chce utrwalić jakiś utwór w formie fonogramu lub wideogramu. Ta osoba
musi być do takiego przedsięwzięcia przygotowana organizacyjnie i finansowo. Jak
pamiętamy jest nią producent. Je\
eli nie jest on jasno określony to domniemywa się, \
e
producentem fonogramu lub wideogramu jest osoba, pod której nazwiskiem lub firmą
(nazwą) fonogram lub wideogram został po raz pierwszy sporządzony.
Producentowi fonogramu lub wideogramu przysługuje wyłączne prawo do rozporządzania
i korzystania z fonogramu lub wideogramu w zakresie: zwielokrotniania określoną
technikÄ…; wprowadzenia do obrotu; najmu oraz u\
yczania egzemplarzy; publicznego
udostępniania fonogramu lub wideogramu w taki sposób, aby ka\
dy mógł mieć do niego
dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym.
Prawa twórców i artystów wykonawców są w takim przypadku zachowane, co oznacza, \
e
pozostają przy twórcach autorskie prawa osobiste oraz przy twórcach
i wykonawcach istniejÄ… majÄ…tkowe prawa pokrewne, co w tym wypadku skutkuje
prawem do wynagrodzenia.
W przypadku nadawania, reemitowania lub odtwarzania wprowadzonego do obrotu
fonogramu lub wideogramu równie\
i producentowi przysługuje prawo do stosownego
wynagrodzenia.
Organizacjom radiowym i telewizyjnym wolno wykorzystywać do nadawania
opublikowane drobne utwory utrwalone na fonogramach lub wideogramach wyłącznie na
podstawie umowy zawartej z organizacjÄ… zbiorowego zarzÄ…dzania prawami autorskimi,
chyba \
e prawo do nadania utworów zamówionych przez organizację radiową lub
telewizyjną przysługuje jej na podstawie odrębnej umowy z twórcą. Twórca mo\
e
w umowie z organizacją radiową lub telewizyjną zrzec się pośrednictwa organizacji
38
© Wy\
sza Szkoła Gospodarki w Bydgoszczy
zbiorowego zarzÄ…dzania prawami autorskimi. Zrzeczenie to wymaga zachowania formy
pisemnej pod rygorem niewa\
ności.
Operatorom sieci kablowych wolno reemitować w sieciach kablowych utwory nadawane
w programach organizacji radiowych i telewizyjnych wyłącznie na podstawie umowy
zawartej z właściwą organizacją zbiorowego zarządzania prawami autorskimi (zob. art.
95 zn.1 1 2 w zw. z art. 21. 1 2).
SÄ… te\
pewne ograniczenia wynikajÄ…ce z zasady dozwolonego u\
ytku własnego oraz
w przypadku wprowadzenia do obrotu oryginału albo egzemplarza utworu na terytorium
Europejskiego Obszaru Gospodarczego. Takie wprowadzenie do obrotu wyczerpuje prawo
do zezwalania na dalszy obrót takim egzemplarzem na terytorium Rzeczypospolitej
Polskiej, z wyjÄ…tkiem jego najmu lub u\
yczenia.
Prawa (przy twórcach pozostają autorskie prawa osobiste oraz przy twórcach
i wykonawcach majÄ…tkowe prawa pokrewne) wygasajÄ…  do rozpowszechniania
i korzystania z fonogramów i wideogramów oraz do wynagradzania producenta
za nadawanie, reemitowanie lub odtwarzanie wprowadzonego do obrotu fonogramu lub
wideogramu  z upływem pięćdziesięciu lat następujących po roku, w którym fonogram
lub wideogram został sporządzony. Je\
eli w tym okresie fonogram zostałby
opublikowany, prawa, o których wspomniano powy\
ej, wygasają z upływem
pięćdziesięciu lat następujących po roku, w którym fonogram został opublikowany.
Natomiast, je\
eli w okresie pięćdziesięciu lat fonogram nie został opublikowany, a w tym
okresie został on rozpowszechniony, wspomniane prawa wygasają z upływem
pięćdziesięciu lat następujących po roku, w którym fonogram został rozpowszechniony.
Je\
eli w okresie pięćdziesięciu lat wideogram został opublikowany lub
rozpowszechniony, prawa wygasają z upływem pięćdziesięciu lat następujących po roku,
w którym miało miejsce pierwsze z tych zdarzeń (art. 95).
Ad. c
Prawa do nadań programów przez organizacje radiowe i telewizyjne (zob. art.
97-99 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych) jest zagwarantowane
omawianą ustawą prawno-autorską, na zasadzie wyłączności w rozporządzaniu
i korzystaniu ze swoich nadań w zakresie: utrwalania; zwielokrotniania określoną
technikÄ…; nadawania przez innÄ… organizacjÄ™ radiowÄ… lub telewizyjnÄ…; reemitowania;
39
© Wy\
sza Szkoła Gospodarki w Bydgoszczy
wprowadzania do obrotu własnych utrwaleń; udostępniania tych utrwaleń w taki sposób,
aby ka\
dy mógł mieć do nich dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym.
Ustawa nie określa sposobu nadawania, z czego wynika, i\
mo\
e on być nadawany za
pomocÄ… dowolnych technik. StÄ…d wiadomo, \
e takiej ochrony doznają równie\
programy
przesyłane w sieci komputerowej. Natomiast  udostępniania ich utrwaleń w taki sposób,
aby ka\
dy mógł mieć do nich dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym
oznacza, \
e  dostęp do danego nagrania wią\
e się z uiszczeniem opłaty wstępu (Barta,
Markiewicz 2006: 110).
Omawiane prawo mo\
e być realizowane przez te organizacje pod warunkiem, i\
nie
przyniesie to szkody dla praw twórców, artystów wykonawców, producentów fonogramów
i wideogramów. Co oznacza, \
e ani ich prawa osobiste (np. twórcy) ani ich prawa
majątkowe (np. artyści wykonawcy) nie doznają uszczerbku.
Prawo do nadań programów przez organizacje radiowe i telewizyjne, według omawianej
ustawy, mo\
e być stosowane jedynie do nadań programów tych organizacji radiowych
i telewizyjnych, które mają siedziby na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej lub na
terytorium Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz do tych, które są chronione na
podstawie umów międzynarodowych, w zakresie, w jakim to wynika z tych umów.
SÄ… te\
pewne ograniczenia prawa do nadań wynikające z zasady dozwolonego u\
ytku
własnego oraz w przypadku wprowadzenia do obrotu oryginału albo egzemplarza utworu
na terytorium Europejskiego Obszaru Gospodarczego. Następuje przez to wyczerpanie
prawa, dzięki czemu na dalszy obrót takim egzemplarzem na terytorium Rzeczypospolitej
Polskiej, z wyjÄ…tkiem jego najmu lub u\
yczenia (podobnie jak przy fonogramach
i wideogramach) nie potrzeba zezwolenia.
Prawo, do nadań programów przez organizacje radiowe i telewizyjne gaśnie z upływem
pięćdziesięciu lat następujących po roku pierwszego nadania programu.
Ad. d
Prawa do pierwszych wydań  przysługują wydawcom, po raz pierwszy publikującym
lub w inny sposób rozpowszechniającym utwór, którego czas ochrony ju\
wygasł, a jego
egzemplarze nie były jeszcze publicznie udostępnione. (Golat 2005: 33). Przepisy
40
© Wy\
sza Szkoła Gospodarki w Bydgoszczy
ustawy stosuje się do pierwszych wydań, których wydawcy mają swoją siedzibę lub
miejsce zamieszkania na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej lub na terytorium
Europejskiego Obszaru Gospodarczego, które są chronione na podstawie umów
międzynarodowych, w zakresie, w jakim ich ochrona wynika z zakresu tych umów  art.
99(5) 1.
Prawo to przysługuje równie\
wobec utworów i tekstów, które ze względu na czas ich
powstania lub charakter nigdy nie były objęte ochroną prawa autorskiego. Z prawem do
pierwszych wydań wią\
e się równie\
mo\
liwość wykorzystywania ich na wszystkich
polach eksploatacji, a co za tym idzie równie\
i na odrębnych polach eksploatacji
przewidzianych w art. 50 ustawy prawno-autorskiej.
Prawo do rozporzÄ…dzania tym utworem i korzystania z niego na wszystkich polach
eksploatacji przysługuje przez okres dwudziestu pięciu lat od daty pierwszej publikacji
lub rozpowszechnienia.
Jest ono jednak ograniczone tzw. dozwolonym u\
ytkiem własnym (zob. art. 23 25
ustawy prawno-autorskiej w zw. z art. 100 tej\
e ustawy) oraz w przypadku
wprowadzenia do obrotu oryginału albo egzemplarza utworu na terytorium Europejskiego
Obszaru Gospodarczego wyczerpuje prawo do zezwalania na dalszy obrót takim
egzemplarzem na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, z wyjÄ…tkiem jego najmu lub
u\
yczenia.
Ad. e
Prawa do wydań naukowych i krytycznych przysługuje ka\
demu, kto po upływie
czasu ochrony prawa autorskiego do utworu lub ze względu na czas ich powstania lub
charakter nigdy nie były objęte ochroną prawa autorskiego. Jednocześnie ustawowe
rozstrzygnięcia stosuje się do wydań naukowych i krytycznych, które: zostały dokonane
przez obywatela polskiego albo osobę zamieszkałą na terytorium Rzeczypospolitej
Polskiej lub zostały ustalone po raz pierwszy na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, lub
zostały opublikowane po raz pierwszy na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, lub są
chronione na podstawie umów międzynarodowych, w zakresie, w jakim ich ochrona
wynika z zakresu tych umów.
41
© Wy\
sza Szkoła Gospodarki w Bydgoszczy
Tak więc je\
eli ktoÅ›, majÄ…c na uwadze powy\
sze rozwiązania prawne, przygotował
wydanie krytyczne lub naukowe utworu, które nie jest samoistnym utworem, przysługuje
mu wyłączne prawo do rozporządzania takim wydaniem i korzystania z niego jedynie na
odrębnych polach eksploatacji określonych w art. 50.1-2. omawianej ustawy.
Prawo do rozporzÄ…dzania takim wydaniem (krytyczne czy naukowe) i korzystania z niego
w określonym powy\
ej zakresie przysługuje przez okres trzydziestu lat od daty
publikacji. Jest ono jednak ograniczone wspomnianym ju\
tzw. dozwolonym u\
ytkiem
własnym. Ale nie jest to jedyne ograniczenie. Wprowadzenie do obrotu oryginału albo
egzemplarza utworu na terytorium Europejskiego Obszaru Gospodarczego wyczerpuje
prawo do zezwalania na dalszy obrót takim egzemplarzem na terytorium Rzeczypospolitej
Polskiej, z wyjÄ…tkiem jego najmu lub u\
yczenia.
9. Ochrona praw pokrewnych
Ochrona praw pokrewnych realizowana jest podobnie do ochrony (opisywanej powy\
ej)
majątkowych praw autorskich. Przy czym ochrona przysługuje osobom uprawnionym
niezale\
nie od spełnienia jakichkolwiek formalności. Za osobę uprawnioną do korzystania
z praw pokrewnych i ich ochrony uwa\
ana jest osoba, której nazwisko w tym charakterze
uwidoczniono na egzemplarzach dzieła zaliczanego do artystycznych wykonań,
fonogramów i wideogramów oraz nadań jak równie\
pierwszych nadań i wydań
naukowych, i krytycznych lub której autorstwo podano do publicznej wiadomości
w jakikolwiek inny sposób w związku z rozpowszechnianiem utworu. Je\
eli nie ujawniono
osoby uprawnionej do korzystania z ochrony praw pokrewnych w wykonywaniu prawa
zastępuje go producent lub wydawca, a w razie ich braku  właściwa organizacja
zbiorowego zarzÄ…dzania prawami autorskimi.
Jako element ochrony praw pokrewnych nale\
y traktować obowiązek nało\
ony na
organizacje radiowe i telewizyjne niszczenia, w terminie miesiąca od dnia wygaśnięcia
uprawnienia do nadania utworu, wszystkich utrwaleń dokonanych zgodnie z prawem
i przy pomocy własnych środków i dla własnych nadań. Odstąpienie od tej zasady jest
mo\
liwe, gdy własne audycje i programy tych organizacji mają wyjątkowy dokumentalny
charakter. Nie muszą być one niszczone, je\
eli zostanÄ… umieszczone w archiwum. Chodzi
o to, aby takie wyjątkowe dzieła nie zaginęły i mogły w przyszłości być odtwarzane
42
© Wy\
sza Szkoła Gospodarki w Bydgoszczy
oczywiście z zachowaniem wszystkich konsekwencji wynikających z ustawy o prawie
autorskim i prawach pokrewnych.
Ustawodawca przewidział równie\
przepisy karne, które mają działać odstraszająco
(prewencyjnie) równocześnie określając zagro\
enie za dokonanie, bez posiadania
odpowiednich uprawnień, takich czynów jak: rozpowszechnianie cudzego utworu;
utrwalanie lub zwielokrotnianie cudzego utworu w wersji oryginalnej lub w postaci
opracowania, artystycznego wykonania, fonogramu, wideogramu lub nadania  w celu
rozpowszechniania; nabywanie lub pomaganie w jego zbyciu albo przyjmowanie czy te\

ukrywanie przedmiotu podlegajÄ…cego ochronie prawami pokrewnymi, a dokonuje tego
w celu osiągnięcia korzyści materialnej (paserstwo); wytwarzanie urządzenia lub ich
komponentów przeznaczonych do niedozwolonego usuwania lub obchodzenia
skutecznych technicznych zabezpieczeń przed odtwarzaniem, przegrywaniem lub
zwielokrotnianiem przedmiotów praw pokrewnych albo dokonywanie obrotu takimi
urzÄ…dzeniami lub ich komponentami, albo reklamowanie je w celu sprzeda\
y lub najmu,
jak równie\
posiadanie, przechowywanie lub wykorzystywanie, wspomnianych urządzeń
lub ich komponentów; uniemo\
liwianie lub utrudnianie wykonywania prawa do kontroli
korzystania z artystycznego wykonania, fonogramu lub wideogramu albo odmawianie
udzielenia informacji i wglądu w niezbędnym zakresie do dokumentacji mającej istotne
znaczenie dla określenia wysokości wynagrodzenia, je\
eli wynagrodzenie twórcy zale\
y
od wysokości wpływów z korzystania z przedmiotu praw pokrewnych (zob. art. 116 119
ustawy prawno-autorskiej).
Zagro\
enie karą wynika równie\
z art. 115 ustawy o ochronie praw autorskich i praw
pokrewnych w przypadku przywłaszczenia sobie autorstwa albo wprowadzania w błąd co
do autorstwa całości lub części artystycznego wykonania.
43
© Wy\
sza Szkoła Gospodarki w Bydgoszczy
Bibliografia:
Barta J., Markiewicz R. (2006): Prawa autorskie i prawa pokrewne, Wolter Kluwer.
Golat R. (2005): Dobra niematerialne. Kompendium prawne, Wydawnictwo Brandta.
Netografia:
Witryna internetowa BLIZT e-business, prawo, technologie,
http://www.blitz.pl/show/3,1,28222274cbde3841d17a1d5b04afc21c_page.html, stan
z dn. 27.07.2008 r.
44
© Wy\
sza Szkoła Gospodarki w Bydgoszczy