Krytyczna analiza epistemologicznej metody ateizmu :: Trynitarianie Page 1 of 9
Głowna Trójca Świadkowie Jehowy Racjonalista Ateizm Goście Forum Linki O nas Kontakt
artykuł z: Polemika z serwisem Racjonalista.pl
Krytyczna analiza epistemologicznej metody ateizmu
Ateizm jako światopogląd nie sprowadza się tylko i wyłącznie do twierdzenia, \
e z punktu jego widzenia istnieje brak
przekonujących dowodów na to, \
e istnieje Bóg. Zarówno ateizm tak jak teizm proponują odpowiedzi na pewne podstawowe
ludzkie pytania. Są to pytania, na które nie da się odpowiedzieć metodami nauk przyrodniczych. Przyczyny tej niemo\
ności
nie le\
ą w chwilowej słabości nauk przyrodniczych, lecz są tymi samymi przyczynami, które czynią nauki przyrodnicze
jakościowo ró\
nymi od filozofii. Zasadność prób udzielania odpowiedzi na takie pytania będę analizował w tym artykule.
Analiza ta pozwoli nam uzasadnić, \
e podobnie jak teizm, jest ateizm po prostu filozoficznym światopoglądem metafizycznym.
Zobaczymy te\
, \
e ateizm nie wnosi \
adnych nowych pozytywnych wartości do epistemologii. Wręcz przeciwnie, ateistyczne
podejście do teorii poznania bezpodstawnie ogranicza zakres i wiarygodność poznania.
Aby jakkolwiek zasadnie mówić o świecie, ateizm musi więc u\
ywać pewnej metody poznawczej świata w swym opisie.
Niniejszy tekst uka\
e za pomocÄ… analizy logicznej, \
e w sensie poznawczym odnośnie do świata ateizm nie daje \
adnego
konkretnego rozwiÄ…zania, bowiem nie ma \
adnego wiarygodnego punktu odniesienia, względem którego mógłby
zweryfikować i sprawdzić swe twierdzenia. Ateizm głosi bowiem, \
e nie istnieje \
aden ostateczny autorytet, do którego mo\
na
by się odwołać w swych twierdzeniach, zatem jako światopogląd sam staje się równie niezweryfikowany, stając się w tym
momencie takim samym niesprawdzalnym światopoglądem jak krytykowany przezeń pod tym względem teizm. Tym samym
twierdzenie pewnych ludzi głoszących z niezachwianym przekonaniem, \
e ateizm jest "racjonalny", jest sofizmatem. Oto
meritum niniejszego tekstu.
Oczywiście ateiści ró\
nią się pod względem swego światopoglądu. Co człowiek 1
to pogląd. Trudno opisać tu jakiś jeden
model światopoglądowy. Zatem opis światopoglądu, jaki przedstawiam dalej, nie musi w ka\
dym szczególe pasować do
ka\
dego ateisty. Z drugiej strony ateiści najczęściej reprezentują taką właśnie wizję epistemologii, stąd opis ten ze
statystycznego punktu widzenia mo\
na uwa\
ać za z grubsza reprezentatywny dla jak największej grupy ateistów.
Ateistyczna wizja "racjonalnej epistemologii" przedstawia się, krótko mówiąc, następująco:
Åšwiat mo\
na poznać zmysłami, i tylko to, co rejestrują nasze zmysły kontrolowane przez rozum, mo\
na uznać za
zweryfikowane i realne. I tylko o takich zweryfikowanych i realnych rzeczywistościach wypowiada się ateizm.
Aby nie być gołosłownym, odmaluję to słowami jednego z ateuszy:
"Natura nasza podała nam naturalne nasze domniemanie: otaczającą cię rzeczywistość poznajesz zmysłami i rozumem.
Dlaczego? Dlatego, \
e tymi jedynie narzędziami udaje nam się zdobywać wiedzę o otaczającej nas rzeczywistości, która jest
wiedzÄ… praktycznÄ…, czyli weryfikowalnÄ…, (te\
w zakresie praktyki) i funkcjonalnÄ…"[1].
Zatem ateista twierdzi, \
e:
1) Świat poznajemy zmysłami kontrolowanymi przez rozum.
http://www.trinitarians.info/racjonalista/art_76_Krytyczna-analiza-epistemologicznej-... 2008-11-20
Krytyczna analiza epistemologicznej metody ateizmu :: Trynitarianie Page 2 of 9
2) Musimy poznawać rzeczywistość w sposób poprawny, bowiem gwarantuje nam to natura, jaka wydała nas na świat.
Inni ateusze uzupełniają czasem ten punkt dodatkowym uzasadnieniem, które głosi, \
e natura gwarantuje nam poprawne
przetrwanie, a gwarancją na to ma być fakt, \
e przetrwaliśmy jako gatunek. Nie przetrwalibyśmy zaś, gdybyśmy nie
rozpoznawali rzeczywistości poprawnie. Z tym poglądem tak\
e ni\
ej będę dyskutował.
3) To, co obserwujemy, jest pewne, bowiem dodatkowo weryfikujemy to z rzeczywistością.
4) Tylko to, co jest zweryfikowane, mo\
na uznać za realne.
Dyskusja:
1) Świat poznajemy zmysłami kontrolowanymi przez rozum.
Twierdzenie to jest bardzo dyskusyjne z co najmniej trzech powodów.
Po pierwsze, z ateistycznego punktu widzenia "racjonalne poznanie rzeczywistości" wcale nie jest pewne,
bowiem zgodnie z punktem widzenia ateizmu nasze umysły nie są tworem z wyposa\
onym przez Boga
aparatem umo\
liwiającym poprawne, rozsądne i racjonalne poznanie rzeczywistości, są one tylko produktami
przypadkowych sił chaosu, powstałymi na drodze ślepej ewolucji. Tym samym, z tego punktu widzenia nasze
umysły jako chaotyczny twór ewolucji nie są \
adnym gwarantem na to, \
e na pewno dokonujemy
uporządkowanego i "racjonalnego" procesu poznawczego względem świata. W takim wypadku nie wiadomo,
czy cokolwiek poprawnie poznajemy, interpretujemy, czy nie tworzymy w naszych umysłach jedynie kolejnych
idei chaosu.
Po drugie, ju\
tylko kilka przykładów wziętych z naszego codziennego \
ycia wskazuje, \
e nasze zmysły są nieustannie
wprowadzane w błąd lub nie rejestrują w sposób poprawny rzeczywistości. Przykładem mogą być pustynne fatamorgany czy
choćby znane wszystkim zjawisko szklanki z wodą, która "skrzywia" wsadzony doń ołówek, to jest odbierany przez nasze
zmysły obraz tego\
ołówka. Ciekawą uwagę mo\
na przeczytać w jednej z ksią\
ek:
"Nawet zwykłe lustro wywołuje interesujące złudzenie. Aby je zauwa\
yć, spójrzmy najpierw na siebie w zwykłym lustrze.
Zobaczymy własną twarz normalnej wielkości. Następnie spowodujmy, aby nieco pary skondensowało się na powierzchni
lustra i nakreślmy kontur naszej twarzy na parze. Kontur ten będzie miał rozmiar równy mniej więcej połowie naszej
twarzy"[2].
Wystarczy zatem tylko taka czy inna (lustro, szklanka z wodą) drobna zmiana środowiska obserwacyjnego, a nasze zmysły
ju\
zawodzÄ… (wykazano, \
e nasze zmysły zawodzą o wiele częściej w przypadku o wiele bardziej zło\
onych obserwacji,
choćby teleskopowych[3]). W przypadku ołówka czy oazy mo\
emy wyłapać \
e nasze zmysły mylą się, bowiem mamy wzorzec
w postaci ołówka, o którym wiemy, \
e był prosty, nim wło\
yliśmy go do wody. Tak\
e do fatamorgany mo\
emy "dojść", aby
stwierdzić, \
e nie istnieje \
adna realna oaza.
Tu jednak rodzÄ… siÄ™ dalsze problemy, skÄ…d bowiem wiadomo, \
e zawsze będziemy mieli okazje do posiadania takiego
wzorca, z którym skonfrontujemy widziany przez nas obraz? Skąd wiadomo, \
e zawsze będziemy mieli okazję wyciągnąć coś,
co obserwujemy, z takiej zwodniczej "wody" obserwacyjnej (np. patrząc na Wszechświat przez teleskop czy przez mikroskop),
aby móc porównać to ze wzorcem? Wcale nie wiadomo. Kolejny przykład, jak łatwo nasze zmysły mogą być wprowadzone w
błąd, podaję za Galileuszem. Otó\
Galileusz pisał:
http://www.trinitarians.info/racjonalista/art_76_Krytyczna-analiza-epistemologicznej-... 2008-11-20
Krytyczna analiza epistemologicznej metody ateizmu :: Trynitarianie Page 3 of 9
"Pozwoliłoby mu ono, w pełnej zgodzie z tym, cośmy tu omawiali, zrozumieć, jak bardzo łatwo mo\
na być oszukanym przez
pozory, czyli, \
e się tak wyrazimy, przez obraz zmysłowy. Zjawisko to polega na tym, \
e ci, którzy idą ulicą w nocy, mają
wra\
enie, \
e KsiÄ™\
yc podÄ…\
a za nimi zupełnie tak jak kot, który sunąc w rzeczywistości po dachówkach, podą\
ałby za nimi.
Wra\
enie to, o ile nie wdałby się w tę sprawę rozsądek, a\
nazbyt oczywiście wprowadzałoby w błąd zmysł wzroku"[4].
"O ile nie wdałby się w tę sprawę rozsądek" 1
właśnie. Ukryta jest tu pewna ciekawa myśl, dzięki której uświadamiamy
sobie, \
e nie istnieje nigdy czysta obserwacja, ale zawsze w parze obok niej idzie te\
interpretacja tej\
e obserwacji dokonana
przez rozum, który jednak, jak pisałem wy\
ej, zgodnie z ateistycznym paradygmatem jest tylko tworem chaosu, a zatem nie
wiemy, czy produkowane przez niego myśli nie są kolejnym ślepym błądzeniem.
Problemy z dokonywaniem prostych obserwacji w zakresie zarówno mikroskopowym jak i makroskopowym są obecne
tak\
e w nauce. Być mo\
e powinienem napisać "przede wszystkim" w nauce, bo dla niektórych naiwnych ateistów poznanie
naukowe = bezspornie pewne, i jest tylko i wyłącznie "bezspornym stwierdzaniem faktów", które oczywiście przeciwstawiają
oni religii. W tym miejscu warto będzie przytoczyć spostrze\
enia pewnego fizyka. S. Tolansky w jednej ze swych prac skar\
y
się na złudzenia optyczne jakie powstają w trakcie obserwacji mikroskopowych. Pisze on, \
e "złudzenia optyczne mogą
wywierać i rzeczywiście wywierają znaczny wpływ na wiele powszednich obserwacji naukowych. Było to dla mnie
ostrze\
eniem, aby mieć się na baczności i w rezultacie zauwa\
yłem więcej złudzeń ni\
się spodziewałem"[5]. Co do
postrzegania makroskopowego, to złudzenia istniały nawet w teleskopowych obserwacjach Galileusza, co wykazały zwykłe
obserwacje nieba gołym okiem. Jak podaje jeden z autorów, "wyniki obserwacji przeprowadzonych gołym okiem
przeciwstawione sÄ… raportom z obserwacji przeprowadzonych przez Galileusza za pomocÄ… teleskopu 1
i to całkowicie
słusznie, jak się wkrótce przekonamy"[6]. Jak dalej zauwa\
a ten\
e autor, "mo\
emy powiedzieć, \
e słusznie przypuszczano, i\

obserwator naprawdę jest oddzielony od praw rządzących światem zarówno szczególnymi warunkami fizycznymi jego
platformy obserwacyjnej, poruszającej się Ziemi (oddziaływania grawitacyjne, prawo bezwładności, siły Coriolisa, wpływ
atmosferyczny na obserwacje optyczne, aberracja, paralaksa gwiezdna, itd.), osobliwościami podstawowego dlań narzędzia
obserwacji, ludzkiego oka (irradiacja, powidoki, wzajemne hamowanie przyległych elementów siatkówki, itd.), jak równie\

dalszymi poglądami, które przeniknęły do języka obserwacyjnego sprawiając, i\
przemawia on językiem naiwnego realizmu
[1
]. Obserwacje mogą obejmować coś, co stanowi wkład obserwowanej rzeczy, ale wkład ten miesza się z innymi efektami
(niektóre z nich właśnie wymieniliśmy) i mo\
e być przez nie całkowicie zatarty. Rozwa\
my choćby obraz gwiazdy stałej
oglądanej przez teleskop. Obraz ten ulega przesunięciu na skutek refrakcji, aberracji, i być mo\
e grawitacji. Daje on widmo
gwiazdy nie takie, jakie jest obecnie, lecz takie, jakie było kiedyś (w przypadku pozagalaktycznych supernowych ró\
nice te
mogą wynosić miliony lat), zniekształcone ponadto przez efekt Dopplera, materię międzygwiezdną znajdującą się po drodze
itd. Ponadto rozmiar i wewnętrzna struktura obrazu zale\
ą całkowicie od teleskopu i oczu obserwatora: to właśnie teleskop
przesądza o wielkości dysków dyfrakcyjnych i to właśnie ludzkie oko przesądza o tym, na ile struktura tych dysków będzie
widoczna"[7].
Najwa\
niejsze jest jednak to, \
e wiemy, \
e nie istnieje samo "czyste poznanie". Wra\
enia, jakie do nas
dochodzą przez zmysły, podlegają bowiem przeróbce w naszym umyśle, układając się w pewną obarczoną
dodatkowymi zało\
eniami interpretację, na którą jesteśmy mimowolnie skazani, dokonując jej często
podświadomie[8]. Z trudności tej zdawali sobie sprawę ju\
idealiści teoriopoznawczy, a tak\
e Kant i Husserl
wraz ze swoją szkołą fenomenologiczną[9]. Nikt nie ujmował tego chyba lepiej ni\
sam Popper, który
twierdził, "\
e nie istnieje d
czystae
wiedza empiryczna, albowiem wszystkie twierdzenia sÄ… d
ska\
one teoriamie

[1
]. Poniewa\
protokoły obserwacji zawsze zale\
ą od istniejących teorii, nie powinny one być bezkrytycznie
przyjmowane"[10].
Problem ten nie ominął równie\
nauk empirycznych. Michio Kaku, profesor fizyki i znany popularyzator
zagadnień z dziedziny astrofizyki, bardzo wymownie potwierdził to, o czym mówię, przytaczając słowa
astronoma Arthura Eddingtona:
"Uczeni powszechnie uwa\
ajÄ…, \
e opierajÄ… swoje twierdzenia na obserwacjach, nie zaÅ› teoriach [1
]. Nigdy nie spotkałem
nikogo, kto wprowadzałby tę deklarację w \
ycie [1
]. Sama obserwacja nie wystarczy [1
]; teoria ma swój bardzo wa\
ny
udział w formowaniu przekonań"[11].
Taki punkt widzenia popierajÄ… inni metodolodzy nauki:
© Krzysztof Gawarecki & Grzegorz Å›ebrowski. Wszelkie prawa zastrze\
one
http://www.trinitarians.info/racjonalista/art_76_Krytyczna-analiza-epistemologicznej-... 2008-11-20
Krytyczna analiza epistemologicznej metody ateizmu :: Trynitarianie Page 4 of 9
"Zarzucono właściwie pogląd, według którego podstawowym sposobem poznawania (np. przyrody) jest obserwacja i
uogólnianie jednostkowych faktów, zdarzeń, procesów [1
]. Wyjściowe zdania empiryczne są zawodne; obserwacje (tym
bardziej eksperymenty) kierowane sÄ… jakimiÅ› zadaniami, sÄ… teoretycznie zaanga\
owane"[12]. "Człowiek jest interpretatorem
przyrody; nie tylko obserwatorem, lecz i interpretatorem"[13].
Aby jeszcze lepiej uświadomić sobie, \
e nasza obserwacja nigdy nie jest samÄ… obserwacjÄ…, rozwa\
my
następujący przykład. Załó\
my, \
e w pewnym momencie znajdujemy gdzieś na odludziu kamień, na którym
linie układają się przypadkowo w napis w języku polskim, który brzmi: "JESTEM". Ka\
dy z nas, kto zobaczyłby
ten napis, od razu zinterpretowałby go (a więc nie tylko zaobserwował) na podstawie ukrytych wcześniej w
swym umyśle przyzwyczajeń (wynikających z tego, \
e widział ju\
wcześniej kogoś kto czyni napisy na
kamieniu) jako dzieło człowieka, a nie jako przypadek. Nawet jednak gdybyśmy zinterpretowali to jako dzieło
przypadku, to byłaby to te\
interpretacja, a nie tylko sama obserwacja. Sama obserwacja nie mówi nam
bowiem nic o tym, kto zrobił na ten napis ani \
e w ogóle był on zrobiony (nawet przez dzieło przypadku).
Obserwacja ta mówi nam tylko tyle, \
e na kamieniu są linie uło\
one w jakiś kształt, i tylko tyle. Nawet nasze
odczytanie napisu na kamieniu wymagałoby u\
ycia istniejących w naszym umyśle wcześniejszych idei
lingwistycznych, zatem tu następowałaby ju\
interpretacja, w którą włączyłyby się wcześniejsze zało\
enia
lingwistyczne sugerujÄ…ce ad hoc, \
e napis jest dziełem innej osoby, która równie\
zna język, w jakim
wykonano napis. Gdyby napis ten zobaczył Polak, zinterpretowałby go jako świadome dzieło człowieka. Gdyby
napis ten zobaczył Chińczyk lub Japończyk, który w ogóle nie znałby języka polskiego ani alfabetu łacińskiego,
napis ten byłby dla niego zbiorem bezkształtnych, przypadkowych linii, w których nie ma nic nadzwyczajnego.
Tak więc po tym przykładzie dobrze widać, \
e nigdy nie istnieje czysta obserwacja, obok niej istnieje zawsze
mniej lub bardziej (najczęściej mniej) świadoma interpretacja, która nie mo\
e być ostatecznie pewna.
Przykładem ukrytych w naszym umyśle idei zniekształcających interpretację naszej obserwacji mo\
e być tu równie\
spór z
Galileuszem. Głównym argumentem jego oponentów przeciw ruchowi obrotowemu Ziemi było stwierdzenie, \
e gdyby Ziemia
obracała się, to kamień zrzucony z wie\
y naprzeciw niej spadałby wskutek obrotu Ziemi po torze łukowym w miejscu za
wie\
ą, a nie przed nią[14]. Wydawało się to tak oczywiste i zgodne z obserwacją, \
e nikt nie przypuszczał nawet w
najśmielszych snach, \
e takie argumentowanie mo\
e być złudne. Nawet sam Galileusz w jednym ze swych dialogów, gdzie
przyjął postać fikcyjnego Salvatio, stwierdził, \
e to, co mówi Kopernik, zadaje gwałt zmysłom:
"[1
] jak Arystarch i Kopernik mogli się zdobyć na zadanie przez rozum takiego gwałtu zmysłom, \
e pod jego nakazem ustąpić
musiała ufność w pozorną wymowę otrzymywanych wra\
eń"[15].
A jednak okazało się, \
e to nie argumentowanie Kopernika i Galileusza było niezgodne z rzeczywistością, tylko właśnie ich
oponenci byli w błędzie. Tkwili w tym błędzie z powodu nieuświadamianych idei tkwiących tak silnie w ludzkich umysłach.
Nasza obserwacja świata nie jest więc "czystą obserwacją", ale aby jej dokonać, dokonujemy mniej lub bardziej świadomej
interpretacji zło\
onej z wcześniejszych uprzedzeń, co rodzi oczywiście dalsze problemy dla ateistycznej epistemologii, bo skąd
niby wiadomo z braku wzorca, czy i kiedy interpretacja ta narzuca nam (lub nie narzuca) jakiś złudny obraz?
W tym miejscu interesujące będzie przytoczenie pewnego przykładu dobrze ilustrującego skalę problemu,
na jaki trafiają ateiści w kwestii uzasadnienia, \
e są w stanie poprawnie poznawać rzeczywistość. Jeden z nich
uwikłał się w gigantyczną tautologię, twierdząc w wy\
ej ju\
przywoływanym cytacie:
"Natura nasza podała nam naturalne nasze domniemanie: otaczającą cię rzeczywistość poznajesz zmysłami i rozumem.
Dlaczego? Dlatego, \
e tymi jedynie narzędziami udaje nam się zdobywać wiedzę o otaczającej nas rzeczywistości, która jest
wiedzÄ… praktycznÄ…, czyli weryfikowalnÄ…, (te\
w zakresie praktyki) i funkcjonalnÄ…"[16].
http://www.trinitarians.info/racjonalista/art_76_Krytyczna-analiza-epistemologicznej-... 2008-11-20
Krytyczna analiza epistemologicznej metody ateizmu :: Trynitarianie Page 5 of 9
Jest to piękny przykład logicznego błędu, zwanego błędnym kołem (tautologia). Błędne koło polega na
tym, \
e to, co usiłuje się dowieść, dowodzi się za pomocą tego, co dopiero ma zostać dowiedzione (innymi
słowy: teza dowodzona staje się sama w sobie argumentem za ową dowodzoną tezą). Co dla cytowanego
ateisty jest "dowodem" na to, \
e otaczającą nas rzeczywistość poznajemy naszymi zmysłami i rozumem? To,
\
e otaczającą nas rzeczywistość poznajemy naszymi zmysłami. Myślę, \
e dalszy komentarz jest tu zbyteczny,
tautologia jest tu ewidentna. Co ciekawe, ten sam ateusz w innym miejscu przyznaje, \
e nie ma uzasadnienia
odnośnie do swego twierdzenia, \
e istnieje jakiś pewny sposób poprawnego poznania rzeczywistości:
"Ja swoją wiedzę o rzeczywistości czerpię z poznania wedle teorii odbicia, bo na tyle pozwala mi moja
biologia, która warunkuje mój system percepcyjny. Ja nie potrafię uzasadnić, czy to jest rzeczywistość, czy
tylko jej zniekształcony obraz, ale z natury mogę zdobyć się tylko na takie poznanie, jeśli nie chcę odejść od
sprawdzonej i godnej zaufania metody naukowej"[17].
Jak widzimy, dla cytowanego ateusza nie jest a\
tak istotne to, czy istnieje uzasadnienie dla jego poglądu głoszącego, \
e w
sposób nie zniekształcony mo\
e on poznawać rzeczywistość, tylko wa\
ne jest dla niego to, czy jest wierny pewnej modnej we
współczesnym świecie eleganckiej metodzie.
Zatem nie jest wa\
na dla niego prawda, lecz wierność naukowej modzie. Mo\
na i tak. Warto jednak w tym miejscu dodać,
\
e ju\
Husserl podwa\
ył takie niby zgrabne i eleganckie stanowisko, gdy za pomocą szeregu niezbitych argumentów wskazał,
\
e nauka sama dla siebie nie mo\
e być dowodem, \
e jej metoda poznawcza jest pewna[18]. Inni metodolodzy równie\

wskazujÄ…, \
e jakiś system poznawczy, choćby naukowy, rozstrzygając na mocy własnego autorytetu o pewności swego
poznania, nie będzie w stanie ustrzec się przed popadnięciem w błąd z klasy petitio principii, czyli innymi słowy: przed
błędnym kołem (tautologią)[19]. Jeśli ktoś uwa\
a, \
e niebezpieczeństwo popadnięcia w taki błąd nie dotyczy na jakichś
zasadach "naukowego poznania ateistycznego", to tym samym tak\
e i ka\
dy daltonista będzie mógł od tej pory uwa\
ać, \
e
jego orzekanie o kolorach jest prawidłowe na mocy tylko i wyłącznie jego własnej opinii o wiarygodności jego poznania.
W takim wypadku ateista nadal nie posiada uzasadnienia dla swej metody poznawczej, nie mo\
e tym samym twierdzić, \
e
jego argumenty przeciw teiście mają rację bytu i są w jakikolwiek sposób bardziej uzasadnione, skoro nawet aparat
poznawczy w obrębie ateistycznego światopoglądu nie ma uzasadnienia dla swej poprawności.
Przejdz
my teraz do omówienia drugiego punktu ateistycznego rozumowania:
2) Musimy poznawać rzeczywistość w sposób poprawny, bowiem gdybyśmy rozpoznawali ją błędnie, nie przetrwalibyśmy
w niej.
Po pierwsze, nasza obserwacja rzeczywistości potrzebna nam do przetrwania w niej jest bardzo
ograniczona i pobie\
na. To pierwszy bardzo powa\
ny problem niweczÄ…cy w zasadzie wszystko.
Zgodnie z ateistycznÄ… argumentacjÄ… ewolucja wyposa\
yła nas w mózg w celu jak najlepszego przetrwania
na ziemi, a tym samym do poprawnego poznawania rzeczywistości. Jednak\
e zauwa\
my, \
e najlepiej
przystosowane przez ewolucję do przetrwania zostały karaluchy i mchy, które prze\
yjÄ… ka\
de, nawet
najbardziej niesprzyjające warunki. Glony świetnie radzące sobie od milionów lat na dnie oceanów w ogóle
"nie mają pojęcia" o tym, \
e poza ich podwodnym światem istnieje świat bezkresnego powietrza. Ich
poznanie rzeczywistości jest bardzo niepełne, a mimo to są one w stanie doskonale przetrwać w
rzeczywistości. Do przetrwania w otaczającym świecie nie są więc tym istotom potrzebne ani wnioskowanie,
ani jakiekolwiek myślenie, ani w ogóle dokładne poznanie otaczającej rzeczywistości[20]. Tym samym
twierdzenie, \
e ewolucja w celu naszego przetrwania musiała wykształcić w nas poprawne poznanie
rzeczywistości, jest po prostu naciągane. Z naszego punktu widzenia wiemy, jak niewielkie jest zmysłowe
http://www.trinitarians.info/racjonalista/art_76_Krytyczna-analiza-epistemologicznej-... 2008-11-20
Krytyczna analiza epistemologicznej metody ateizmu :: Trynitarianie Page 6 of 9
poznanie rzeczywistości w przypadku karalucha. Jest ono bardzo pobie\
ne, mimo \
e karaluch jest w stanie
doskonale przetrwać w rzeczywistości. Zatem mo\
emy w tym momencie powiedzieć jedynie tyle, \
e ewolucja
wyposa\
yła nas w powierzchowne poznanie rzeczywistości. O tym zaś, \
e powierzchowne poznanie jest z
reguły warte funta kłaków, wprowadzając nas często równie\
w błąd, nie trzeba nikogo przekonywać (znamy
przysłowie "nie wszystko złoto co się świeci"). Problem poprawności poznania w ateistycznej epistemologii
mamy zatem wciÄ…\
nierozwiÄ…zany.
Ponadto, stanowisko głoszące, \
e dotychczasowe przetrwanie na naszej planecie jest samo w sobie
gwarantem prawidłowego poznania naszej rzeczywistości, jest te\
błędne z tego powodu, \
e nasza
rzeczywistość to w takim wypadku tylko nasza planeta, bowiem tu wyewoluowaliśmy. Oznacza to, \
e wedle
powy\
szej tezy nasze poznanie rzeczywistości mogłoby co do swej poprawności być zagwarantowane jedynie
w prawidłowym poznaniu rzeczywistości na naszej planecie. Nasze zmysły nie byłyby jednak z punktu
widzenia takiego stanowiska zdolne do poznania tego, co le\
y poza obszarem naszej planety, i w tym
momencie nauki takie jak astrofizyka, która bada historię i rozwój naszego Wszechświata (zatem jest to
dziedzina wa\
na dla światopoglądu ateistycznego, który bardzo często orzeka o początku, historii i naturze
Wszechświata na bazie właśnie astrofizyki), stałaby pod znakiem zapytania w kwestii poprawności
uzyskiwanych obserwacji i ich interpretacji.
Jak się wydaje, z tego problemu zdawał sobie częściowo sprawę ju\
Arystoteles, który pisał: "Obserwacja
(dotycząca zjawisk niebieskich) dostarcza nam bardzo mało danych zmysłowych, które by pozwoliły je
studiować i poznać to, co pragniemy o nich wiedzieć. Gdy chodzi o rzeczy podległe zniszczeniu, takie np. jak
rośliny i zwierzęta, jesteśmy w lepszym poło\
eniu 1
bo \
yjemy wśród nich [1
]"[21].
W tym momencie mo\
na by zasadnie pytać o to, czy nasze zmysły w ogóle prawidłowo odbierają i
interpretują przesłanki, jakie uzyskujemy za pomocą teleskopów, anten itd. W tym wypadku nasze zmysły nie
byłyby przecie\
ewolucyjnie przystosowane do zbierania tego rodzaju danych, a fakt, \
e rzeczywiście nie są,
został potwierdzony przez wy\
ej przeze mnie wspomniane problemy obserwacyjne i złudzenia, jakim
podlegają nasze zmysły w przypadku obserwacji teleskopowych.
Zatem z punktu widzenia ateisty w naszym poznaniu mo\
emy być pewni jedynie tego, \
e widzimy tylko
tafle wody (rzeczywistości), nie wiemy jednak, co jest pod tą taflą. Aby się pod nią zanurzyć, nie wystarczy
patrzeć i słyszeć, trzeba zaanga\
ować metodę jakiejś interpretacji tego, co zbieramy z wierzchu o
rzeczywistości. I tu pojawiają się wspomniane wcześniej problemy interpretacyjne, czyli: skąd wiadomo, \
e
metoda naszego interpretowania jedynie tego wierzchołka rzeczywistości równie\
nie jest błędna? Kto
zagwarantuje nam jej poprawność, skoro z punktu widzenia ateizmu wcią\
brak nam wzorca rzeczywistego
świata i jakiegokolwiek punktu odniesienia?
Nawet jeśli badamy dane w sposób przyjęty w metodach nauk przyrodniczy, to istnieje równie\
problem ze
zmierzeniem tych danych, bowiem w tym wypadku "nie mo\
na wskazać instrumentów pomiarowych dla
większości obserwowalnych danych"[22].
Ateistyczną wiarę w rzadko kiedy zachwianą pewność poznania zmysłowego względem natury całego
Wszechświata trafnie mo\
na by równie\
skomentować słowami Bacona: Zmysły bowiem same w sobie są
słabe i omylne. [1
] Fałszem bowiem jest twierdzenie, \
e zmysły ludzkie są miarą rzeczy. Przeciwnie,
wszystkie percepcje, zarówno zmysłowe, jak i umysłowe, są dostosowane do człowieka, a nie do człowieka.
Rozum ludzki podobny jest do zwierciadła, które będąc nierówne (dla promieni wysyłanych przez przedmioty),
swoje właściwości na te przedmioty przenosi, przez co je zniekształca i zmienia"[23].
Trzeba równie\
dodać, \
e ateistyczny argument stwierdzajÄ…cy, \
e natura (dla wielu: teoria ewolucji)
http://www.trinitarians.info/racjonalista/art_76_Krytyczna-analiza-epistemologicznej-... 2008-11-20
Krytyczna analiza epistemologicznej metody ateizmu :: Trynitarianie Page 7 of 9
wyposa\
yła nas w aparat do poprawnego oceniania reszty zakrytej dla nas rzeczywistości, przejawia cechy
logicznego błędu ekwiwokacji (aequus). Logiczny błąd ekwiwokacji polega na tym, \
e jakieÅ› u\
ywane
kilkakrotnie w definicji słowo poszerza się w sposób nieuzasadniony i błędny o dalsze pojęcia. Np. "Ka\
da
strata ukochanej osoby jest tragedią. Tragedia jest pewnym klasycznym utworem scenicznym. A więc ka\
da
strata ukochanej osoby jest klasycznym utworem scenicznym"[24].
W tym momencie słowo "tragedia" poszerzono o dalsze nieuprawnione pojęcia i błędność powy\
szego
wywodu jest widoczna gołym okiem.
W rozwa\
anym przez nas przypadku mamy zaś następujące rozumowanie: "Dzięki teorii ewolucji (naturze,
jeśli ktoś woli) posiedliśmy zmysły, za pomocą których poznaliśmy częściową prawdę o świecie. Dzięki teorii
ewolucji (lub naturze) i zmysłom poznajemy i poznamy resztę prawdy o świecie".
Jest to ewidentny błąd z klasy aequus. Błąd ekwiwokacji występuje tu dlatego, \
e słowo "prawda" w
znaczeniu znanej nam o świecie prawdy częściowej rozciąga się w dalszej części definicji na resztę prawdy o
świecie, co do której wcale nie wiadomo jednak, \
e jest to tego samego rodzaju prawdą o świecie jak ta,
którą uzyskiwaliśmy dotąd za pomocą naszego poznawczego aparatu zmysłowego, który był "przyzwyczajony"
tylko do rozpoznawania wierzchu otaczającej nas rzeczywistości. Kto bowiem ateiście zagwarantuje, \
e dalsza
prawda o rzeczywistości jest tak samo dostępna dla naszego aparatu zmysłowego, jak ta powierzchowna
prawda o rzeczywistości, którą ateusz poznał do tej pory? Czy dalsze przesłanki o rzeczywistości dadzą się
uło\
yć przez nasze rozumy w spójną i zgodną z prawdą całość? Czy w ogóle uzyskamy takie przesłanki? A jeśli
je uzyskamy, to jak ateusz zagwarantuje nam ich prawidłowe zinterpretowanie, skoro z punktu widzenia jego
światopoglądu nasz mózg jest tylko produktem chaotycznych sił natury, zatem mo\
e błędnie interpretować
uzyskiwane przez nas dane? Którąkolwiek drogę by obrać, zawsze będzie to ślepa uliczka.
Przejdz
my teraz do 3 punktu ateistycznej argumentacji:
3) To, co obserwujemy, jest pewne, bowiem dodatkowo weryfikujemy to z rzeczywistością.
To twierdzenie równie\
mo\
na poddać w wątpliwość. Nie znamy bowiem istoty rzeczywistości, której dopiero szukamy (jeślibyśmy ją
znali, nie musielibyśmy jej szukać), znamy jedynie jej fragmentaryczne i dyskusyjne przejawy, które musimy jakoś zinterpretować. Skąd
ateista w ogóle wie, \
e przez obserwację w ogóle poznaje rzeczywistość, skoro zanim owo poznanie się dokona, jest on skazany na
niewiedzę i nie wie, czym ta dopiero poznawana rzeczywistość tak naprawdę jest i czym oka\
e się ona w przyszłości? Innymi słowy, jak
ateista jest w stanie zweryfikować na podstawie rzeczywistości to, co poznaje, skoro dopiero szuka owej rzeczywistości? Do jakiego
wzorca chce przyrównać to, czego szuka, skoro owego wzorca dopiero co szuka? Jak ateista jest w stanie sprawdzić coś w sposób pewny,
skoro dopiero szuka tego, co byłoby pewne i z czym mógłby cokolwiek sprawdzić?
Mówiąc znowu obrazowo: nie mogę jedynie na mocy wyłącznie swego autorytetu powiedzieć, \
e moja prognoza odnośnie do tego,
jakie liczby padną jutro w totolotka, jest na 100% zgodna z rzeczywistością, bowiem nie znam jeszcze tej rzeczywistości. Nie mam w
bezpośrednim poznaniu tego (liczby potrzebne do wygrania w totolotka), co mógłbym porównać ze swą prognozą dla jej sprawdzenia.
Twierdzenie na bazie samego tylko autorytetu swej obserwacji "porównywanej z rzeczywistością", \
e jestem w stanie w sposób pewny i
bezdyskusyjny poznać tą rzeczywistość, jest taką samą tautologią jak twierdzenie, \
e prognozowane za pomocÄ… matematycznego
prawdopodobieństwa liczby odnośnie do wygranej w totolotka są zgodne z tą wygraną, nim ona w ogóle jeszcze nastąpiła.
4) Tylko to, co jest zweryfikowane, mo\
na uznać za realne.
Tym samym ostatni punkt ateistycznego wnioskowania jest z punktu widzenia powy\
szych rozwa\
ań wnioskiem
zbudowanym na bazie nieuzasadnionych i niesłusznych zało\
eń. Wszystko wskazuje zatem na to, \
e omówiona w niniejszym
tekście ateistyczna metoda poznawania świata jest błądzeniem po omacku i nie jest oparta na niczym konkretnym.
Podsumowanie
http://www.trinitarians.info/racjonalista/art_76_Krytyczna-analiza-epistemologicznej-... 2008-11-20
Krytyczna analiza epistemologicznej metody ateizmu :: Trynitarianie Page 8 of 9
Na początku wyliczmy w punktach nieuzasadnione zało\
enia i błędy logiczne nale\
Ä…ce do dziedziny tautologii (idem per idem),
ekwiwokacji i ignotum per ignotum (nieznane przez nieznane), jakie wy\
ej wyakcentowałem w ateistycznej metodzie poznawania świata.
Oto one:
1) Rzeczywistość to zgodność z obserwacją, więc moja obserwacja jest zgodna
z rzeczywistością, bo rzeczywistość jest tym, co obserwuję (ewidentny błąd
logiczny z klasy idem per idem 1
błędne koło).
2) Poprawnie obserwuję rzeczywistość, bo rzeczywistość jest tym, co poprawnie obserwuję (znów ewidentny błąd logiczny z klasy
idem per idem).
3) Dochodzę do prawdy przez sprawdzanie obserwacji z wzorcem, którego to
wzorca dopiero co szukam.
Tu mamy zawarty błąd logiczny z klasy ignotum per ignotum, tzn.
wyjaśnianie nieznanego przez nieznane (wzorzec bowiem jest nieznany i nie mo\
emy za jego pomocą wyjaśnić tego, czego jeszcze nie
znamy).
4) Zmysły poprawnie informują mnie o rzeczywistości, bo rzeczywistość jest
dana zmysłom (znów błędne koło).
5) Teoria ewolucji (lub natura) uzdalnia mnie do odkrywania ukrytej prawdy o świecie, bo jest mi to dane (kolejna tautologia), skoro
jak dotąd poprawnie odkryłem część prawdy o świecie.
W ostatnim wnioskowaniu u\
ywa się terminu "prawda" w dwóch ró\
nych znaczeniach, popadając w logiczny błąd ekwiwokacji. Znana
nam dotychczas dzięki teorii ewolucji powierzchowna prawda o rzeczywistości, która uzdalnia nas do przetrwania, wcale nie musi być
tego samego rodzaju co prawda, której dopiero szukamy. Zatem mamy tu ewidentny błąd z klasy aequus, gdzie w definicji u\
ywa siÄ™
jednego słowa o wcale nie to\
samym znaczeniu.
Jak widzimy, światopogląd ateistyczny nawet w swej metodzie poznawania rzeczywistości z powodu przyjętych zasad jest błądzeniem
po omacku, a ponadto nie jest on w stanie uwolnić się od przyjmowanych na wiarę zało\
eń, które wytyka światopoglądowi teistycznemu.
W tym momencie bezzasadne jest ateistyczne twierdzenie, które rości sobie, \
e:
"Ateiści i agnostycy [1
] w nic nie wierzą, tylko domagają się wszędzie dowodów, zgodnie z naukową metodologią, która le\
y u podstaw
ich światopoglądu"[25].
Jan Lewandowski
[1] M. Agnosiewicz, Wiara, realizm i poznanie, http://www.racjonalista.pl/kk.php/s,2005.
[2] Paul K. Feyerabend, Przeciw metodzie, Wrocław 2001, s. 124.
[3] Por. dokładne omówienie w: Paul K. Feyerabend, Przeciw metodzie, dz. cyt., s. 95 oraz s. 102, gdzie czytamy te\
o takich
złudzeniach optycznych jak halo, tęcza, i innych
[4] Za: Paul K. Feyerabend, tam\
e, s. 64.
[5] Za: Paul K. Feyerabend, tam\
e, s. 101, przypis nr 17.
[6] Tam\
e, s. 103, przypis nr 24.
[7] Tam\
e, s. 115-116.
[8] Dość dobre rozwinięcie tej kwestii przedstawia Paul K. Feyerabend, tam\
e, s. 54-55, 65.
[9] Por. A.B. Stępień, Wstęp do filozofii, Lublin 1995, s. 131-132 wraz z przypisem 78, a tak\
e s. 29, 48, 133, 265-266.
[10] Za: W. Kupcow, S. Lebiediew, Filozofia a nauka, Warszawa 1976, s. 129; patrz tam\
e, s. 130, pkt 8, s. 145, 147, 151-
152.
[11] Za: Michio Kaku, Hiperprzestrzeń, Wszechświaty równoległe, pętle czasowe i dziesiąty wymiar, Warszawa 1995, s. 245.
Por. te\
W. Kupcow, S. Lebiediew, Filozofia a nauka, dz. cyt., s. 85, 95, 106, 108-109.
[12] A.B. Stępień, Wstęp do filozofii, Lublin 1995, s. 157-158, por. tam\
e, s. 66 w zastosowaniu do teoriopoznawstwa. Por.
te\
Paul K. Feyerabend, Przeciw metodzie, dz. cyt., s. 215-216, który pisze o tym wspominając, \
e zajmował się problematyką
z tym zwiÄ…zanÄ… w swej pracy doktorskiej. U\
ywa on pojęcia "teoretycznie uwikłane", które jest podobne do pojęcia
"teoretycznie zaanga\
owane".
http://www.trinitarians.info/racjonalista/art_76_Krytyczna-analiza-epistemologicznej-... 2008-11-20
Krytyczna analiza epistemologicznej metody ateizmu :: Trynitarianie Page 9 of 9
[13] W. Kupcow, S. Lebiediew, Nauka a filozofia, dz. cyt., s. 109.
[14] Por. Paul K. Feyerabend, Przeciw metodzie, dz. cyt., s. 64.
[15] Cyt. za tam\
e, s. 86.
[16] M. Agnosiewicz, Wiara, realizm i poznanie, http://www.racjonalista.pl/kk.php/s,2005.
[17] Mariusz Agnosiewicz, Wyginanie druta, http://www.racjonalista.pl/kk.php/s,2102. Inne ciekawe stwierdzenia poddajÄ…ce
jakby w niepewność epistemologię ateisty opartą na fizjologicznie ukonstytuowanych zmysłach mo\
na przeczytać w tym
samym tekście Agnosiewicza: "Nie poznamy ontologicznego obrazu świata, ale poznamy mechanizmy konstruowania przez
nasz organizm tego obrazu [1
]. Nie mo\
emy poznać ontologicznego obrazu świata, bo nasz obraz uwarunkowany jest
naszymi predyspozycjami naturalnymi [1
]. Dlatego epistemologia absolutna jest pojęciem nie mającym racji bytu,
abstrakcją". Inny z racjonalistów dodaje: "Oczywiście nie jest wcale powiedziane, \
e obiektywna rzeczywistość nie jest
właśnie taka, jaką ją widzimy naszymi zmysłami. Ale jednak nie wiemy tego [1
]. Na tym to właśnie polega \
ycie na tym
świecie 1
niby znam odpowiedz
bardzo dobrze, jest prawie oczywista, ale1
hmm1
ale głowy za nią nie dam. Dlaczego? Bo
jednak mam wątpliwości. Bo inni mówią inaczej. Bo nie jestem pewien. Bo po prostu nie wiem", Gustav von Gandamar, O
niepewności przekonań i wątpliwościach, http://www.racjonalista.pl/kk.php/s,2175.
[18] Por. szersze zreferowanie tej kwestii w: Jean Francois Lyotard, Fenomenlogia, Warszawa 2000, s. 19.
[19] Prof. A.B. Stępień zauwa\
a: "jedyną teoretyczną podstawą stosowania indukcyjnych procedur uzasadniania twierdzeń są
1
na gruncie przyrodoznawstwa nieuzasadnialne bez popełnienia petitio principii 1
zało\
enia co do struktury badanej
rzeczywistości" (Wstęp do filozofii, dz. cyt., s. 157-158; por. tam\
e, s. 66, gdzie ten poglÄ…d zastosowano do teoriopoznawstwa
filozoficznego). Podobnie zauwa\
a się odnośnie do metody indukcji eliminacyjnej: "[1
] sama przez siÄ™ nie daje gwarancji, \
e
wśród zało\
eń, które składają się na przesłanki, znajdowało się prawdziwe zało\
enie" (W. Kupcow, S. Lebiediew, Nauka a
filozofia, Warszawa 1976, s. 92).
[20] O dziwo, zgadza się z tym nawet jeden z ateistów, który za ewolucjonistami stwierdził: "Ewolucjoniści twierdzą, \
e nasze
zdolności poznawcze są uwarunkowane biologicznie w ten sposób, \
e dobór naturalny faworyzował ten rodzaj poznania, który
okazywał się najbardziej po\
ądany z punktu widzenia "genetycznych interesów naszych organizmów". Ewolucja nie musiała
zwierzętom (w tym i człowiekowi) dostarczać obiektywnego poznania rzeczy i zjawisk, o ile wystarczającym i prostszym był
ten rodzaj percepcji, który zapewniał korzystne reakcje organizmu" 1
M. Agnosiewicz, Wyginanie druta,
http://www.racjonalista.pl/kk.php/s,2102.
[21] Arystoteles, O częściach zwierząt, Warszawa 1977, s. 22-23.
[22] Wigner, American Journal of Physics, vol. 31, 1963, s. 14, cyt. za Paul K. Feyerabend, Przeciw metodzie, dz. cyt., s. 61,
przypis nr 23.
[23] Bacon, Novum Organum, aforyzmy 50 i 41, cyt. za Paul K. Feyerabend, Przeciw metodzie, dz. cyt., s. 125, przypis nr 4.
[24] Za: Jan Przybyłowski, Logika z ogólną metodologią nauk, Gdańsk 1995, s. 33.
[25] Lech Keller, http://www.racjonalista.pl/kk.php/s,2057.
Wszelkie prawa zastrze\
one. Ten artykuł, ani \
adna jego część nie mo\
e być powielana w \
aden sposób (np. w
formie drukowanej lub elektronicznej) bez pisemnej zgody autora.
http://www.trinitarians.info/racjonalista/art_76_Krytyczna-analiza-epistemologicznej-... 2008-11-20