STRES
W MIEJSCU PRACY
Dokument ten został przetłumaczony i zaadoptowany za zgodą Health and Safety Executive (HSE), z oryginału
opublikowanego przez ww. instytucję i dostępnego na stronie internetowej
http://www.hse.gov.uk/pubns/indg281.pdf
Tłumaczenia dokonano uwzględniając uwarunkowania krajowe, należy się jednak upewnić, czy odpowiednie
polskie prawodawstwo, normy i wymagania zostały w pełni uwzględnione.
Przytaczanie informacji zawartych w dokumencie jest dozwolone pod warunkiem powołania się na tłumaczenie i
oryginał.
Autorzy zarówno oryginalnego dokumentu, jak i tłumaczenia, nie ponoszą odpowiedzialności za wykorzystanie
informacji w nim zawartych.
Krótki poradnik
STOSUNKI
ROLA SZKOLENIE
MI
DZYLUDZKIE
ZMIANA KULTURA WYMAGANIA
JEDNOSTKA KONTROLA WSPARCIE
1
Celem tego opracowania jest udzielenie odpowiedzi na najczęściej stawiane pytania
o stres w pracy. Chodzi o wyjaśnienie, czym jest stres i jak mu zaradzić. Materiał jest
przeznaczony przede wszystkim dla kierowników małych firm lub organizacji
(przedsiębiorstw) zatrudniających do 50 pracowników. Jeśli w swojej firmie zatrudniasz
więcej niż 50 osób, lepiej skorzystaj z bardziej szczegółowego poradnika, gdyż w tym
opracowaniu nie mówi się w gruncie rzeczy o niczym więcej jak o dobrym zarządzaniu.
Jesteśmy przekonani, że po prostu dobre zarządzanie może doprowadzić do ograniczenia
stresu w miejscy pracy, jeśli takie zjawisko już wystąpiło, a przede wszystkim 
zapobiega mu.
Pytanie: Co to jest stres?
Odpowiedz
: Stres to niekorzystna dla człowieka reakcja na nadmierną presję. Nie jest
to choroba. Jednakże, jeśli stres jest intensywny i trwa długo, to może doprowadzić do
pogorszenia zdrowia psychicznego i fizycznego (np. depresji, załamania nerwowego czy
choroby serca).
P: Czy stres może być zjawiskiem pozytywnym?
O: Nie! Bycie pod presją często sprawia, że poprawia się jakość naszej pracy. To jest
zjawisko pozytywne. Ale kiedy presja i wymagania związane z pracą stają się nadmierne,
prowadzą do stresu. Na podstawie rozpoznanych objawów stresu łatwo zobaczyć, że jest
to coś złego dla Ciebie.
OK PRESJA STRES CHOROBA
P: Czy jako pracodawcę w ogóle powinno mnie to obchodzić?
O: Tak. Jest to twój prawny obowiązek, aby pracownicy nie chorowali z powodu pracy,
którą wykonują. A stres do takiej sytuacji może doprowadzić. Działania mające na celu
zredukowanie stresu w miejscu pracy, mogą również okazać się bardzo korzystne
finansowo. Koszty stresu w twojej firmie mogą się ujawniać w postaci licznych odejść
z pracy, wzrostu absencji z powodu choroby, gorszej jakości pracy, niedotrzymywania
terminów, skarg klientów. Stres u jednego pracownika może prowadzić do stresu jego
kolegów, którzy muszą nadrabiać za niego pracę. Ponadto pracodawcy, którzy nie biorą
poważnie pod uwagę zagrożeń związanych ze stresem, narażeni są na żądania
odszkodowań ze strony pracowników, których zdrowie ucierpiało na skutek stresu
w pracy. Na szczęście zredukowanie stresu w pracy nie będzie cię kosztowało dużo
pieniędzy.
2
P: Co, zgodnie z obowiązującym prawem, muszę zrobić w związku
ze stresem w miejscu pracy?
O: Skoro stres spowodowany przez pracę może być przyczyną choroby, musisz ocenić
ryzyko jego wystąpienia. Ocena ryzyka stresu w pracy powinna składać się
z następujących elementów:
określenia, co w danym miejscu pracy może powodować presję na pracownika,
a w konsekwencji być przyczyną intensywnego i długotrwałego stresu
określenia, kto najbardziej jest na to narażony
stwierdzenia, czy robisz wystarczająco dużo, aby temu przeciwdziałać.
Jeśli to konieczne, musisz poczynić odpowiednie kroki, aby poradzić sobie z tym
problemem. Musisz starać się weryfikować ocenę ryzyka stresu zawsze wtedy, kiedy
wydaje ci się, że sytuacja w firmie w jakiś sposób się zmieniła. Należy włączyć w proces
oceny także pracowników wraz z przedstawicielami związków zawodowych
odpowiedzialnych za bezpieczeństwo pracy (jeśli są w danym przedsiębiorstwie
wyznaczeni).
P: Czy to prawda, że przyczyną stresu są także problemy
powstające poza środowiskiem pracy? Czy to oznacza, że w takiej
sytuacji też muszę coś zrobić?
O: Nie masz prawnego obowiązku zapobiegania ryzyku chorób spowodowanych przez
stres, który wynika z problemów powstałych poza pracą, np. problemów finansowych czy
sytuacji rodzinnej. Ale problemy poza pracą będą sprawiały, że pracownicy nie będą
sobie radzić z presją w miejscu pracy, a co za tym idzie, nie będą wykonywać swoich
obowiązków efektywnie. Tak więc bycie wyrozumiałym w stosunku do swoich
podwładnych, którzy znajdą się w sytuacji stresu, leży jak najbardziej w twoim interesie.
P: Czy niektórzy ludzie są bardziej narażeni na choroby związane
ze stresem niż inni?
O: Wszyscy jesteśmy narażeni na stres, zależnie od presji, jakiej jesteśmy poddani
w danym okresie: dotyczy to także osób, które zazwyczaj są odporne i silne psychicznie.
Jako pracodawca, jesteś odpowiedzialny za to, żeby praca nie była powodem choroby
twoich pracowników. Jeśli dostrzeżesz, że ktoś jest szczególnie podatny na stres
w określonych okolicznościach, zorientuj się, jak zorganizowana jest praca takiej osoby.
Zobacz, czy są sposoby, aby zmniejszyć presję, tak aby nie stała się nadmierna.
Aczkolwiek, jeżeli nie masz żadnych dodatkowych informacji, powinieneś założyć, że
wszyscy twoi pracownicy są psychicznie zdolni do poradzenia sobie z pewną presją
w pracy.
3
P: Jak rozpoznać stres u konkretnej osoby?
O: Wiele z zewnętrznych objawów stresu u danej osoby da się zauważyć przez
współpracowników. Szczególnie należy zwrócić uwagę na zmiany w nastroju
i zachowaniu, takie jak pogarszające się kontakty z innymi, łatwość irytowania się,
niezdecydowanie, częste nieobecności w pracy oraz niewywiązywanie się z obowiązków.
Ci, którzy cierpią z powodu stresu, mogą też nadużywać alkoholu, więcej niż zazwyczaj
palić, a czasem nawet sięgać po narkotyki. Mogą też często narzekać na stan swojego
zdrowia: na przykład z powodu częstych bólów głowy.
P: Jak stwierdzić, że stres może być problemem w mojej firmie lub
przedsiębiorstwie?
O: Przede wszystkim postaraj się delikatnie wysondować, jakie problemy występują: na
przykład, czy twoi podwładni nie są czasem rozczarowani swoją pracą. To może objawiać
się w zwiększonej absencji (szczególnie częstych krótkich okresach zachorowań),
spóz
nianiu się, problemach dyscyplinarnych, odejściach z pracy, mniejszej wydajności,
gorszej jakości produktu lub usług. Oczywiście mogą być inne przyczyny powyższych
zjawisk, ale jeśli sądzisz, że są one związane w jakiś sposób ze stresem, zbierz swoich
pracowników i postaraj się im to uświadomić, najlepiej przez:
rozmowę i wysłuchanie ich. Konkretnym przedmiotem dyskusji mogą być rodzaje
presji wymienione w dalszej części tego tekstu
poproszenie ich o opisanie trzech  najlepszych i trzech  najgorszych elementów
wykonywanej pracy i odpowiedz
na pytanie, czy nie są one czasem z
ródłem
nadmiernej presji, poczucia dyskomfortu.
Wykorzystaj informacje, które udało ci się uzyskać, aby określić najbardziej typowe
i powtarzające się rodzaje presji i kto mógłby być najbardziej na nie narażony.
Podobną rolę (w określaniu rodzajów presji na pracownika) spełniają niektóre
kwestionariusze. Mogą być pomocne, ale często są przydługie i zawierają pytania, które
 nie pasują do sytuacji w twojej firmie. Ponadto interpretacja ich wyników (odpowiedzi
na pytania) może wymagać specjalistycznej wiedzy.
Pamiętaj, aby:
przestrzegać zasady poufności informacji o swoich podwładnych
powiedzieć pracownikom o tym, co planujesz zrobić z zebranymi informacjami
w jak największym zakresie włączyć pracowników w podejmowanie decyzji opartych
na zebranych informacjach
włączyć przedstawicieli związków zawodowych odpowiedzialnych za bezpieczeństwo
pracy (jeśli tacy są) w swoje plany i decyzje
jeżeli firma liczy więcej niż pięciu pracowników, zapisywać wszystkie najważniejsze
informacje zdobyte w wyniku przeprowadzenia oceny ryzyka
sprawdzać co pewien czas, czy sytuacja nie uległa zmianie.
4
P: Jeżeli dojdę do wniosku, że stres stanowi lub może stanowić
problem w mojej firmie, to co powinienem zrobić?
O: Nie ma jednego najlepszego rozwiązania problemu stresu w miejscu pracy. To co
zrobisz, zależy od zwyczajów, jakie panują w firmie, i od przyczyn zaistniałej sytuacji.
Zapewnienie dodatkowego szkolenia czy pomocy (albo obu tych rzeczy jednocześnie)
osobom cierpiącym z powodu stresu na pewno nie wystarczy  nie pomoże uporać się ze
z
ródłem problemu! Tabelka zamieszczona w następnej części tego tekstu zawiera opisy
rodzajów presji, jakim może być poddany pracownik, wraz z sugestiami, jak należy
w takich sytuacjach postępować. Informacje są przeznaczone raczej dla mniejszych
przedsiębiorstw.
CZYNNIKI WYWOA
UJ
CE STRES W MIEJSCU PRACY
Kultura Wymagania w pracy
Problemy, które mogą prowadzić Problemy, które mogą prowadzić
do stresu do stresu
brak dobrej komunikacji i konsultacji za dużo do zrobienia, za mało czasu
tendencja do wzajemnego obwiniania się w za mało/za dużo szkoleń w pracy
sytuacji, kiedy sprawy idą w złym
nudna i monotonna praca, za mało do
kierunku, wypierania ze świadomości
zrobienia
potencjalnych problemów
środowisko pracy
oczekiwanie, że pracownicy będą w stanie
regularnie pracować w nadgodzinach albo
brać pracę do domu
Co kierownictwo może zrobić
Co kierownictwo może zrobić
ustalić zadania priorytetowe, zlikwidować
zapewnić pracownikom możliwość
niepotrzebną część pracy, starać się
proponowania własnych pomysłów,
zawczasu uprzedzać przed pilnym
szczególnie w kwestii planowania
i ważnym zleceniem
i organizowania własnej pracy
upewnić się, czy dane osoby są
przedstawić w sposób klarowny cele firmy,
odpowiednie do rodzaju pracy, którą
zapewnić dobrą komunikację i ścisłą
wykonują, zorganizować szkolenia dla tych,
współpracę z podwładnymi, szczególnie
którzy ich potrzebują, rozszerzyć zakres
w sytuacji zmian w firmie
obowiązków tym, którzy odbyli dużo
jako pracodawca  być szczerym wobec
szkoleń
siebie, dawać dobry przykład, słuchać
zmienić sposób pracy przez rotację
i szanować innych
pracowników między różnymi zadaniami,
być dostępnym dla pracowników 
nałożyć na nich większą odpowiedzialność,
stworzyć atmosferę, w której ludzie czują,
zwiększyć zakres i różnorodność zadań,
że mogą porozmawiać z tobą o problemach
uczynić grupę pracowników bardziej
w pracy
odpowiedzialną za efektywną wspólną pracę
unikać zachęcania ludzi do nadmiernej
upewnić się, że inne zagrożenia związane
ilości pracy w nadgodzinach
z pracą są kontrolowane, np.: hałas,
szkodliwe substancje czy groz
ba aktów
przemocy
5
Kontrola (czyli możliwość wpływu) Rola
Problemy, które mogą prowadzić Problemy, które mogą prowadzić
do stresu do stresu
brak kontroli nad wykonywaną pracą (czyli pracownicy mają poczucie, że wymagania
brak możliwości wpływu) stawiane im w pracy są wzajemnie sprzeczne
niejasność, co i jak należy robić
Co kierownictwo może zrobić Co kierownictwo może zrobić
dać pracownikom większą możliwość
rozmawiać z podwładnymi, aby upewnić się,
wpływania na swą pracę poprzez
że każdy wie, na czym polega jego praca
umożliwienie im: planowania własnej
upewnić się, że każdy ma ściśle
pracy, decydowania o tym, jak dane
zdefiniowane cele i zakresy
zadanie należy wykonać i jak powinny być
odpowiedzialności, że wie, jak wiążą się
rozwiązane konkretne problemy
one z ogólnym celem firmy oraz że jest
dobrze przeszkolony do pracy
Stosunki międzyludzkie Wsparcie i jednostka
Problemy, które mogą prowadzić Problemy, które mogą prowadzić
do stresu do stresu
złe stosunki ze współpracownikami brak wsparcia ze strony kierowników
i współpracowników
nękanie fizyczne, psychiczne, na tle
rasowym, molestowanie seksualne brak umiejętności zachowania równowagi
pomiędzy wymaganiami pracy a życiem
poza pracą
Co kierownictwo może zrobić Co kierownictwo może zrobić
zorganizować treningi umiejętności wspierać i dodawać otuchy podwładnym,
interpersonalnych nawet kiedy sprawy idą w złym kierunku
stworzyć efektywny system zapobiegania zachęcać do zachowania zdrowej
nękaniu i molestowaniu (tj. ustalić zasady równowagi pomiędzy pracą a domem
postępowania dotyczące procedury
ocenić, czy jest możliwe wprowadzenie
składania skarg i właściwego badania
bardziej elastycznego harmonogramu pracy
skarg)
(nieustalonych ściśle godzin pracy,
częściowej pracy w domu)
wziąć pod uwagę, że ludzie są różni i tak
podzielić obowiązki, aby każdemu pracowało
się w najlepszy dla niego sposób
Zmiana
Problemy, które mogą prowadzić
do stresu
niepewność co do przyszłości
obawa o zachowanie miejsca pracy
Co kierownictwo może zrobić
zapewnić dobrą komunikację pomiędzy
pracownikami
zapewnić pracownikom wsparcie w trakcie
przeprowadzanych zmian
6
Pamiętaj, aby:
włączać pracowników i ich reprezentantów w podejmowanie decyzji  na pewno
mają dobre pomysły, które możesz wykorzystać
śledzić zmiany, które wprowadziłeś, aby upewnić się, że odniosły pożądane skutki
dokonać przeglądu, co naprawdę zrobiłeś, wprowadzając większe zmiany w firmie
(np. zmiany organizacyjne, wprowadzenie nowego wyposażenia, wdrożenie nowego
systemu pracy), aby upewnić się, czy nie zwiększyły one stresu pracowników
dawać dobry przykład  jako kierownik możesz przekazać podwładnym wyraz
ne
sygnały, jak ważne jest unikanie stresu.
P: Ale dlaczego pracownicy mieliby chcieć powiedzieć mi o swoim
stresie?
O: Masz rację. Podwładni mogą niechętnie przyznawać się, że odczuwają stres w pracy.
Dzieje się tak, ponieważ odczuwanie stresu może być postrzegane jako oznaka słabości.
Możesz pomóc przez ułatwienie swoim pracownikom rozmowy na ten temat. Zapewnij
ich, że to, co ci powiedzą, będzie zachowane w tajemnicy.
P: Co mogę zrobić, aby stres nie stał się prawdziwym problemem?
O: Większość tego, co należy zrobić, sprowadza się do kwestii dobrego zarządzania.
Chodzi o stworzenie procedur postępowania, na stałe wbudowanych w sposób kierowania
organizacją:
pokaż, że traktujesz stres poważnie, postaraj się okazać zrozumienie ludziom,
którzy przyznają się, że są pod nadmierną presją
zachęcaj kierowników, aby podchodzili ze zrozumieniem i otwartością do tego, co
ludzie mówią o nadmiernej presji w pracy, niech starają się  wypatrywać oznak
stresu u pracowników
upewnij się, że pracownicy są przeszkoleni, mają odpowiednie umiejętności i środki,
a zatem wiedzą, co robić i wierzą, że potrafią to zrobić, a także mogą liczyć na
pewien kredyt zaufania
jeśli jest to możliwe, postaraj się wprowadzić bardziej elastyczne formy pracy,
różnorodność obowiązków; stwórz możliwości większego wpływu pracowników na
sposób ich własnej pracy, to wzmocni ich zaangażowanie i poczucie
odpowiedzialności
upewnij się, że ludzie są dobrze i sprawiedliwie traktowani, że nie ma tolerancji dla
przypadków mobbingu czy molestowania
upewnij się, że jest dwustronna komunikacja pomiędzy kierownictwem
i pracownikami, szczególnie w okresie zmian w firmie. Nie bój się słuchać.
Odpowiedz sobie na pytanie, czy postępujesz w powyższy sposób. Jeśli nie, albo nie
jesteś tego pewien, jeszcze raz spojrzyj na sugestie, co zarząd/kierownictwo może
zrobić, umieszczone w tabelce w poprzedniej części tego opracowania.
7
P: Co powinienem zrobić, kiedy pracownik narzeka na stres?
O: Przede wszystkim, wysłuchaj go! Jeśli stres jest związany z pracą:
" spróbuj rozpoznać z
ródło(a) stresu
" włącz pracownika w podejmowanie decyzji
" jeśli to konieczne, zachęć go, by szukał dalszej pomocy u lekarza
" jeśli nie jesteś bezpośrednim przełożonym, postaraj się, aby ten traktował
pracownika ze zrozumieniem i zachował w tej sprawie dyskrecję.
Jeśli nie będziesz w stanie kontrolować z
ródeł stresu w pracy, być może właściwe będzie
przesunięcie pracownika na inne stanowisko. Jeżeli niezbędny jest urlop zdrowotny, bądz

w kontakcie z pracownikiem i jego lekarzem. Pamiętaj, że może być on w stanie wrócić
do pracy, lecz wykonywać tylko część obowiązków, pracować w mniejszym wymiarze
godzin lub na innym stanowisku  zanim będzie zdolny wrócić do swych dawnych
obowiązków. Staraj się być elastyczny!
Nie miej pokusy, aby uznać, że wyrzucenie danej osoby z pracy jest najłatwiejszym
rozwiązaniem! Jeśli zwalniając pracownika nie będziesz działał racjonalnie, może on
domagać się zadośćuczynienia z powodu bezprawnego zwolnienia.
Wreszcie, miej na uwadze, że jeśli dowiedziałeś się, iż jeden z twoich pracowników cierpi
z powodu stresu w pracy, może to być zaledwie wierzchołek góry lodowej. Sprawdz
, czy
czasem inni też nie odczuwają stresu.
P: Czy powinienem umożliwić szkolenia w zakresie zarządzania
stresem?
O: Tego typu szkolenia mogą przybierać różne formy. Zazwyczaj uczy się ludzi, jak
radzić sobie z presją, której mogą być poddani w miejscu pracy. Ponieważ takie podejście
do problemu koncentruje się na jednostce, nie prowadzi do zwalczania z
ródeł stresu. Ale
może być przydatne jako część większego planu ograniczania stresu w przedsiębiorstwie.
P: Czy powinienem zapewnić profesjonalne usługi doradcze czy
Program Wsparcia Pracowników?
O: Usługi doradcze są zazwyczaj finansowane przez pracodawców. Do dyspozycji
pracowników są wtedy doradcy, z którymi można prywatnie rozmawiać o swoich
problemach. Program Wsparcia Pracowników oferuje szereg usług (doradztwo,
zarządzanie jakością pracy, doradztwo finansowe, pomoc prawna). Ty, jako pracodawca,
nie masz prawnego obowiązku zapewniania tego rodzaju usług. Ponadto, tego typu usługi
objęte są zasadą poufności, a stąd niewiele pomogą Ci w radzeniu sobie z przyczynami
stresu w pracy. Z drugiej jednak strony, podobnie jak szkolenia, mogą być użyteczne
jako część większego planu radzenia sobie ze stresem w pracy. Tak więc postaraj się
8
rozważyć, jakiego typu pomoc jest potrzebna i co dla twojej firmy będzie rozwiązaniem
najefektywniejszym.
P: Czy potrzebuję konsultantów z zewnątrz, którzy by mi pomogli?
O: Najczęściej kompleksowe i kosztowne procedury zarządzania ryzykiem nie są
potrzebne, by radzić sobie ze stresem w pracy. Zwyczajne dobre zarządzanie oraz
szacunek dla ludzi mogą być równie efektywne jak wysoce profesjonalne procedury
rekomendowane często przez zewnętrznych konsultantów. Ale jeżeli niepokoisz się, że
stres jest na tyle dużym problemem, że nie poradzisz sobie z nim wewnątrz firmy,
możesz pomyśleć o zatrudnieniu zewnętrznego konsultanta. Dokonaj starannego wyboru
takiej osoby! Lista miejsc, w których możesz szukać pomocy, znajduje się poniżej.
P: Gdzie mogę uzyskać więcej informacji albo poprosić o pomoc?
O: Ogólnych porad udzielają:
" Centralny Instytut Ochrony Pracy  Państwowy Instytut Badawczy (CIOP-PIB),
Warszawa, www.ciop.plUT
" Państwowa Inspekcja Pracy, Warszawa, www.pip.gov.plUT
Warto też, byś sięgnął do następujących publikacji:
" Stres związany z pracą. Fakty 22. Europejska Agencja Bezpieczeństwa i Zdrowia
w Pracy. Dostępne w CIOP-BIP.
" Znęcanie się w Pracy. Fakty 23. Europejska Agencja Bezpieczeństwa i Zdrowia
w Pracy. Dostępne w CIOP-BIP.
" Przemoc w pracy. Fakty 24. Europejska Agencja Bezpieczeństwa i Zdrowia w Pracy.
Dostępne w CIOP-BIP.
Dokument oryginalny:
Work related stress: a short guide
http://www.hse.gov.uk/pubns/indg281.pdf
Tłumaczenie z języka angielskiego:
Maria Widerszal-Bazyl
[e-mail]
9