WYKA
AD 12. MIGRACJE: DETERMINANTY I KIERUNKI. GLOBALIZACJA MI
DZYNARODOWYCH
MIGRACJI. METODY PROGNOZOWANIA DEMOGRAFICZNEGO. PERSPEKTYWY ZMIAN LICZBY
LUDNOÅšCI POLSKI I ÅšWIATA.
Migracje ludności, czyli wędrówki ludności  są to przemieszczenia terytorialne związane ze
względnie trwałą zmianą miejsca zamieszkania (na okres nie krótszy niż ustalony w definicja dla
danego paostwa; w Polsce  2 miesiÄ…ce).
Klasyfikacja migracji, kryteria:
Øð rodzaju lub administracyjnego statusu jednostki terytorialnej lub osiedleoczej (miasto  wieÅ›,
wewnętrzne  zagraniczne, wewnątrzregionalne  międzyregionalne)
Øð dÅ‚ugoÅ›ci okresu przebywania w nowej jednostce terytorialnej (krótko- lub dÅ‚ugookresowe)
Øð statusu prawnego osoby migrujÄ…cej (legalne i nieudokumentowane)
Øð jednostki terytorialnej obserwacji migracji (odpÅ‚yw-przypÅ‚yw)
Øð stopnia dobrowolnoÅ›ci (dobrowolne-przymusowe)
Øð podstawowego motywu migracji (osiedleocze, pracownicze, rodzinne, uchodz
cie itd.).
Kategorie migracji:
 migracja ze wsi do miasta;
 migracje pracownicze;
 zagraniczne migracje osiedleocze;
 migracje nielegalne;
 migracje tranzytowe (obserwowane w etapach pośrednich procesu migracyjnego);
 migracje powrotne;
 przesiedlenia lub wysiedlenia ludności;
 ruchy uchodz
ców.
W badaniach ruchów wędrówkowych ludności rozpatruje się:
Øð obszar (okreÅ›lony granicami jednostek administracyjnych), na którego terenie przemieszcza
się ludnośd
Øð czas pobytu w nowym lub czas nieobecnoÅ›ci w poprzednim miejscu
Øð cel zmiany miejsca zamieszkania.
Dwoisty charakter migracji:
üð ciÄ…gÅ‚y ruch ludzi w przestrzeni spoÅ‚eczno-geograficznej
üð prowadzÄ… do nierównomiernego w skali terytorialnej kumulowania siÄ™ bÄ…dz
ubytku
wędrującej ludności.
Do pomiaru stosuje się strumienie napływu i odpływu w jednostce czasu według celów migracji,
czasu migracji, kierunków przepływu:
1
  saldo migracji (migracja netto) jest to różnica między wielkością napływu i odpływu
 ruchliwośd ludności (obrót migracyjny) jest to suma napływu i odpływu.
Ludnośd napływowa.
Ludnośd zasiedziała
Stosowane mierniki:
Ln
Współczynnik napÅ‚ywu migracyjnego Wn =ð ×ð1000
L
Lo
Współczynnik odpÅ‚ywu migracyjnego Wo =ð ×ð1000
L
Ln -ð Lo
Współczynnik salda migracji Ws =ð ×ð1000
L
Ln -ð Lo
EfektywnoÅ›d migracji E =ð ×ð1000
Ln +ð Lo
Główne kierunki analizy migracji
Øð migracje  komponent zmian demograficznych (przyrost rzeczywisty = przyrost naturalny +
saldo migracji)
Øð migracje  forma adaptacji spoÅ‚eczno-ekonomicznej jednostek
Øð migracja  zdarzenia tworzÄ…ce biografiÄ™ jednostki (przebieg życia)
Øð migracje  przejaw racjonalnych zachowao, których celem jest maksymalizacja dobrobytu
społeczno-ekonomicznego jednostki.
Migracje wewnętrzne, czyli ruch wędrówkowy wewnętrzny  zmiany miejsca stałego (czasowego)
pobytu, które polegają na przekroczeniu granicy administracyjnej danej jednostki (miasta, gminy,
województwa, powiatu) w celu osiedlenia się na stałe (lub na pobyt czasowy) w granicach kraju.
y
ródła danych:
" od 1990r. dane o migracjach na pobyt stały z rejestru PESEL (Ministerstwo Spraw
Wewnętrznych i Administracji)
" zgłoszenie pobytu stałego lub czasowego  zgłoszenia meldunkowe (poprzednie i obecne
miejsce zamieszkania, data zameldowania, płed, wiek, stan cywilny, wykształcenie).
Charakterystyka wielkości przepływów wewnętrznych w Polsce w XX wieku
wystąpił znaczący spadek przepływów między regionami
najsilniej zmniejszyły się migracji ze wsi do miast, przepływy miasto-miasto malały wolniej niż
przepływy wieś-wieś
2
nowym zjawiskiem jest stopniowy wzrost migracji z miast na wieś, występujący od 1994 r.
wyraz
nie zmieniła się struktura przepływów, tzn. spadł udział migracji ze wsi do miast na rzecz
wzrostu udziału migracji z miast na wieś
ruchowi wędrówkowemu częściej podlegają kobiety niż mężczyz
ni
uległy wyraz
nym przekształceniom struktury migrantów według wieku (obecnie dominują
kobiety w wieku 25-29 lat i mężczyz
ni w wieku 30-34 lata)
struktury przepływów między miastem i wsią według stanu cywilnego są bardzo stabilne.
Migracje zagraniczne (ruch wędrówkowy zewnętrzny) - przekroczenie granicy paostwa związane ze
względnie trwałą zmianą miejsca zamieszkania.
Zgodnie z definicją ONZ i UE wyróżnia się:
" migracje krótkookresowe  wyjazdy poza granicę kraju zamieszkania na okres od 2 miesięcy
do 1 roku
" migracje długookresowe  wyjazdy poza granicę kraju zamieszkania na rok i dłużej oraz
wyjazdy na pobyt stały.
Ruchy zewnętrzne dzieli się na:
" imigracjÄ™
" emigracjÄ™
" powracajÄ…cych do kraju ojczystego
y
ródła danych w Polsce:
" statystyka bieżąca dotycząca emigracji i imigracji  na podstawie zgłoszeo pobytu stałego lub
wymeldowania z pobytu stałego (ewidencja osób migrujących)
" PESEL, System Ewidencji Ruchu Paszportowego do 1989r.
" Departament Migracji i Uchodz
stwa Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji
" Krajowy Urząd Pracy (zatrudnienie cudzoziemców)
" Departament Repatriacji i Obywatelstwa Urzędu do Spraw Repatriacji i Cudzoziemców
" spisy powszechne
" badania specjalne.
Prawidłowości drugiej połowy XX wieku
" globalizacja migracji  coraz więcej krajów objętych tym procesem
" akceleracja migracji  nasilenie ruchów i wzrost liczby osób migrujących
" zróżnicowanie migracji  typ migracji (zarobkowa, osiedleocza, uchodz
ca)
" feminizacja migracji  kobiety odgrywają kluczową rolę, zwłaszcza w migracjach zarobkowych
3
" emigracja osób młodych (w wieku 25-29 lat), imigracja dzieci (0-4 lata) i osób młodych (25-34
lata)
W całym okresie powojennym Polska byłą krajem odpływu, tzn. saldo migracji zagranicznych było
ujemne.
Według oficjalnych danych GUS, w latach 1952-2009 wyemigrowało z Polski prawie 1049 tys. osób.
Około 75% emigrantów pochodziło z miast.
Emigracja z miast za granicę kraju przewyższyła odpływ ze wsi w wyrażeniu absolutnym i względnym.
1944-1948  ruchy przesiedleocze i emigracja z przyczyn politycznych
1948-1953  okres zimnej wojny, restrykcyjna polityka wyjazdowa
1954-1959  ograniczenie restrykcji, akcje repatriacyjne, emigracja do Niemiec (253 tys.) i Izraela
(51 tys.) USA, Kanady i Australii. A
ącznie w okresie 1952-1960 wyjechało 370,4 tys.
1960-1970  kontynuacja wyjazdów do Niemiec (akcja łączenia rodzin) i Ameryki Płn. łącznie
około 224 tys. osób
1971-1980  osłabienie odpływu do Ameryki Płn. na rzecz Europy, a zwłaszcza do Niemiec, po
1975 r. złagodzenie przepisów wyjazdowych,  emigracja turystyczna (łącznie około 226 tys.
osób)
1981-1989  nasilenie wyjazdów  dalsza liberalizacja przepisów, przyczyny ekonomiczne i
polityczne, emigracja  solidarnościowa (GUS  266,7 tys., szacunki na podstawie systemu PESEL,
SERP, NSP 88 migracji długookresowych wskazały na 1073-1317 tys., a krótkookresowych na
1028-1132 tys.)
1990-2003  liberalna polityka migracyjna, zniesienie w 1989 r. kart przekroczenia granicy (GUS 
150tys.): zwiększenie skali wyjazdów krótkoterminowych, uległa osłabieniu migracja osiedleocza,
wyjazdy wahadłowe, osoby o niższym wykształceniu, większe zróżnicowanie kierunków
wyjazdów, reemigracja
Do 2004  po wstąpieniu do UE wzmożony ruch wyjazdowy do krajów Europy Zachodniej
(szczególnie Wielka Brytania, Irlandia, Niemcy, Włochy).
Rozmiary i kierunki emigracji z Polski w latach 2004  2010
Emigracja Polaków za granicę w latach 2004-2007 przybrała duże rozmiary, co było związane z
wejściem Polski do Unii Europejskiej i otwieraniem kolejnych rynków pracy.
Z roku na rok zwiększała się liczba Polaków przebywających czasowo za granicą, osiągając w 2007
r. najwyższą wartośd szacowaną na 2270 tys. osób.
W porównaniu z okresem sprzed 2004 r. zmieniły się również główne kierunki emigracji.
W 2008 r. zaobserwowano niewielki spadek liczby emigrantów z Polski spowodowany
rozpoczynającym się światowym kryzysem ekonomicznym.
4
W 2009 roku liczba osób wyjeżdżających za granicę uległa dalszemu zmniejszeniu, przy
jednoczesnym wzroście re-emigracji.
2002
2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010
Kraj
NSP
przebywania
Liczba emigrantów (w tys. osób)
Ogółem 786 1000 1450 1950 2270 2210 1870 1990
Europa 461 770 1200 1610 1925 1887 1635 1690
w tym:
UE 451 750 1170 1550 1860 1820 1570 1615
Niemcy 294 385 430 450 490 490 415 455
Wielka Brytania 24 150 340 580 690 650 555 560
Szacuje się, że w koocu 2010 roku poza granicami Polski przebywało czasowo około 1990 tys.
mieszkaoców naszego kraju, przy czym 1690 tys. osób przebywało w Europie.
Zdecydowana większośd emigrantów z Polski przebywała w krajach członkowskich UE, ale liczba ta
zmniejszyła się w stosunku do 2008 roku.
Spośród krajów UE, nadal najwięcej osób przebywało w Wielkiej Brytanii), Niemczech, Irlandii oraz
we WÅ‚oszech, Holandii i Hiszpanii.
W 2009 r. bardzo wyraz
nie zmniejszyła się liczba wyjazdów Polaków za granicę w porównaniu do lat
poprzednich. Fakt ten był wynikiem kryzysu gospodarczego.
Jednocześnie, na skutek kryzysu gospodarczego i jego konsekwencji dla rynków pracy wielu krajów,
wzrosła liczba powrotów Polaków z zagranicy.
Skala powrotów była większa niż w 2008 r. Cześd osób nie wróciła do Polski, ale przeniosła się do
innych krajów.
Mimo zaobserwowanego spadku, liczba polskich emigrantów w krajach UE w 2009 r. była znacznie
większa niż w początkowym okresie naszego członkostwa w UE.
y
ródła danych do szacunku rozmiarów migracji
" wyniki Badania Aktywności Ekonomicznej Ludności (BAEL)
" badanie ludności nieobecnej w związku z wyjazdem na pobyt czasowy za granicę 
przeprowadzane przez GUS według stanu z 31 grudnia każdego roku
5
" Europejskie Badanie Warunków Życia Ludności (EU-SILC)
" dane Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej dotyczące podejmowania pracy przez Polaków
przebywających w poszczególnych krajach
" wśród zagranicznych z
ródeł danych należy wymienid z
ródła administracyjne, rejestry i
statystyki krajów, do których wyjeżdża najwięcej Polaków
W skali globalnej główny kierunek migracji ludności wiedzie z obszarów biedniejszych do bogatszych.
Względnie duże ruchy migracyjne odbywają się na terenach objętych działaniami zbrojnymi.
Paostwa bogate bronią się przed napływem zbyt dużej ilości imigrantów - kontrolowana polityka
imigracyjna.
Saldo migracji w Europie potwierdza globalny kierunek przemieszczania się ludności  z paostw
biedniejszych do bogatszych. Wyjątkowe, dodatnie wartości salda migracji dla Białorusi i Rosji
wynikają głównie z znacznych utrudnieo przy wyjazdach zagranicznych dla obywateli tych paostw,
przy jednoczesnym sporym napływie ludności z republik ościennych.
Najwięcej imigrantów przyjmują Włochy i Wielka Brytania, a ponadto Francja, Hiszpania, Portugalia,
Szwecja, Norwegia, Irlandia. Są to najczęściej przybysze z krajów Europy Środkowej (w tym Polski) i
Wschodniej oraz z paostw "trzeciego świata".
Globalizacja migracji
polityka imigracyjna -  drenaż mózgów
decyzje o wyjez
dzie za granicę by poszukiwad lepszych warunków życia
ale im bardziej poprawiają się warunki życia w kraju pochodzenia, tym emigracja jest silniejsza
czynnik  popychajÄ…cy do emigracji to relatywnie wysoka stopa przyrostu naturalnego i brak
możliwości zapewnienia wzrastającej liczbie ludności danego kraju odpowiednich warunków
życia, miejsc pracy, opieki zdrowotnej, itp.
Prawdopodobne pozytywne efekty emigracji
wzrost globalnej, ekonomicznej efektywności
możliwośd samorealizacji zawodowej i zarobienia większych pieniędzy wobec braku takich
możliwości w kraju macierzystym
spadek bezrobocia w niektórych sektorach w kraju "wysyłającym" emigrantów
napływ gotówki w dewizach do rodzin emigrantów zwiększających ich siłę nabywczą i tym samym
popyt
napływ technologii, inwestycji i venture capital od byłych emigrantów
6
zwiększony przepływ towarów i usług pomiędzy krajami wysyłającymi i przyjmującymi
emigrantów
większa motywacja do inwestowania w edukację i zdobywanie w kraju wyższych kwalifikacji
dobroczynna działalnośd ex-emigrantów na rzecz lokalnych społecznej
Prawdopodobne negatywne efekty emigracji
strata wysoko kwalifikowanych pracowników i zmniejszona jakośd podstawowych usług
zmniejszenie wzrostu gospodarczego i wydajności pracy w wyniku odpływu wykwalifikowanych
kadr
niższa stopa zwrotu z inwestycji w publiczną edukację
selektywna migracja może spowodowad wzrost różnic w dochodach ludności krajów
wysyłających emigrantów
zmniejszone wpływy podatkowe kraju "wysyłającego" emigrantów
ryzyko umocnienia się gospodarki opartej głównie na przesyłanych z zagranicy przekazach
pieniężnych i ryzyko załamania gospodarczego z chwilą, kiedy transfery te się zmniejszą
inflacyjny wpływ przekazów pieniężnych szczególnie na rynku nieruchomości
zmniejszona liczba potencjalnych wyborców i "klasy politycznej"
Metody prognozowania demograficznego
Przedmiotem przewidywao demograficznych sÄ…:
üð liczba ludnoÅ›ci i jej struktura wedÅ‚ug różnych cech demograficznych (wedÅ‚ug pÅ‚ci, wieku,
rozmieszczenia terytorialnego),
üð liczba i struktura gospodarstw domowych,
üð wielkoÅ›d i struktura zasobów pracy.
Procedura prognozowania:
1. Sformułowanie zadania prognostycznego.
2. Podanie przesłanek prognostycznych.
3. Wybór metody prognozowania.
4. Wyznaczenie prognozy.
5. Ocena dopuszczalności prognozy.
6. Ocena trafności prognozy.
7
Grupy metod prognozowania:
" metody oparte na analizie i prognozowaniu szeregu czasowego,
" modele przyczynowo-skutkowe,
" modele analogowe,
" metody heurystyczne,
" scenariusze.
y
ródła losowości procesów demograficznych:
Øð losowy charakter procesów demograficznych wynikajÄ…cy głównie z losowoÅ›ci czasu
wystąpienia określonych zdarzeo
Øð niedostateczna znajomoÅ›d ksztaÅ‚towania siÄ™ tych procesów ze wzglÄ™du na brak odpowiedniej
wiedzy o zachowaniach indywidualnych składających się na proces
Øð nieprzewidywalnoÅ›d procesów demograficznych spowodowana niemożnoÅ›ci okreÅ›lenia
przyszłych zachowao ludzkich.
Instytucje prognozujÄ…ce:
Øð instytucje miÄ™dzynarodowe (ONZ, Eurostat, Bank Åšwiatowy, ILO)
Øð miÄ™dzynarodowe instytuty badawcze (IIASA)
Øð instytucje krajowe; urzÄ™dy statystyczne (GUS, National Census Bureau, NIDI)
Øð niezależne zespoÅ‚y ekspertów.
Metoda składnikowa jako metoda prognozowania liczby ludności
Etap 1.
 postarzenie ludności, czyli określenie ile osób dożyje do momentu t+h, wykorzystując
informacje o umieralności
 ustalenie liczby dzieci urodzonych w okresie t+h przez kobiety, które dożyły do tego
okresu, korzystając z informacji o płodności
 w wyniku tego postępowania otrzymuje się prognozy (projekcje) liczby i struktury
ludności w wersji biologicznej, czyli jako wynik procesu urodzeo i zgonów.
Etap 2.
 ustala się sposób ujęcia migracji między wyróżnionymi regionami, czyli migracji
wewnętrznych, a następnie korzystając z informacji tych przepływach wyznacza się
strumienie przepływów lub salda przepływów i dokonuje się korekty stanu ludności
w poszczególnych regionach
 ustala się sposób ujęcia migracji zagranicznych i wyznacza ostateczną liczbę ludności
 wynikiem są prognozy (projekcje) liczby i struktury ludności w wersji pomigracyjnej.
Charakterystyka prognoz dla Polski do roku 2035
8
spadek stanu liczebnego populacji do 36,0 mln osób w 2035 roku
stały spadek liczby oraz udziału dzieci i młodzieży w strukturze ludności według wieku (w 2035 r.
 5,6 mln osób) współwystępujący z regularnym, silnym wzrostem liczby i udziału osób starszych,
zatem intensyfikacja procesu starzenia się ludności
spadek liczby i udziału ludności w wieku produkcyjnym (w 2035 roku 20,7 mln osób, 58%)
wzrost obciążenia ludności w wieku produkcyjnym przez ludnośd w wieku nieprodukcyjnym i
poprodukcyjnym (w 2035 roku odpowiednio 74 i 46).
Perspektywy zmian liczby ludności na świecie
wzrost liczby ludności do 9,2 mld osób w 2050 r. (wariant średni)
w wariancie średnim  tempo wzrostu słabnie
Afryka  kontynent o największym tempie wzrostu, Europa  najmniejsze tempo wzrostu liczby
ludności
malejące wartości współczynnika dzietności na poszczególnych kontynentach (najsilniej w
Afryce), wyjątkiem Europa  wzrost wartości współczynnika dzietności
w krajach rozwiniętych  brak prostej zastępowalności pokoleo
starzenie się ludności świata, w szczególności krajów rozwiniętych
Co zapamiętad?
1. Cechy charakterystyczne ruchów wędrówkowych wewnętrznych w Polsce.
2. Rozmiary i kierunki migracji zagranicznych po zakooczeniu II wojny światowej
3. Rozmiary i kierunki migracji zagranicznych po akcesji Polski do UE
4. Pozytywne i negatywne skutki migracji zagranicznych w skali globalnej
5. Metody prognozowania liczby ludności i organizacje zajmujące się tworzeniem prognoz
demograficznych
6. Perspektywy zmian liczby ludności Polski
7. Perspektywy zmian liczby ludności świata
Co warto przeczytad?
Ted. C. Fishman  Świat w pułapce starości.  Gazeta Wyborcza 13-14 listopada 2010, s. 24-25
(poniżej link do artykułu)
http://wyborcza.pl/1,76842,8653673,Swiat_w_pulapce_starosci.html
Kolokwium  zaliczenie wykładów
·ð Pytania zamkniÄ™te, pytania otwarte
·ð Liczenie i interpretacja podstawowych mierników demograficznych
·ð Korzystanie z listy wzorów i kalkulatora
·ð Czas  45 minut
9