Agresja wśród młodzieży gimnazjalnej
Spis treści
Wstęp& & & & & & & & & & & & & ...& & & & & & & & & & & & & & .& 3
Rozdział I Zjawisko agresji w świetle literatury
1.1Pojęcie agresji& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & 5
1.2 Rodzaje i formy agresji& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & 6
1.3 Przyczyny zachowań agresywnych- zewnętrzne& & & & & .& & & .& & 10
1.4 Przyczyny zachowań agresywnych- wewnętrzne& & & & & & & & & & .13
1.4.1 Teoria instynktu& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & 13
1.4.2 Teoria frustracji& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & 14
1.4.3 Teoria społecznego uczenia się& & & & & & & & & & & & & & & & & 14
1.5 Ofiary i sprawcy agresji& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & 15
Rozdział II Metodologia badań własnych
2.1 Cel i przedmiot badań& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & 17
2.2. Problem badawczy i hipoteza& & & & & & & & & & & & & & & & & 18
2.3 Zmienne i wskaz
niki& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & 19
2.4 Metody , techniki i narzędzia badań & & & & & & & & & & & & & & 22
2.5 Teren , organizacja i dobór próby badawczej& & & & & & & & & & & 25
Rozdział III Wyniki badań własnych
3.1 Przedstawienie analiza wyników & & & & & & & & & & & & & & & & 26
Wnioski i Zakończenie& & & & & & & & & & & & & & & & & & & ..43
Bibliografia& & & & & & & & & & & & & & & & & & & .& & .& & & & 45
1
Aneks& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & .& & & & & & & 47
Wstęp
Moja praca składa się z trzech rozdziałów: teoretyczny, metodologiczny oraz
empiryczny.
W rozdziale teoretycznym składającym się z pięciu podrozdziałów, które
prezentuję poniżej przedstawiłam zjawiska agresji w świetle literatury. Czym
jest agresja, jakie są jej rodzaje i formy, przyczyny zachowań agresywnych,
oraz krótka charakterystyka ofiary i sprawcy, klasyfikacje i z
ródła agresji.
W rozdziale drugim zajęłam się charakterystyką mojej pracy.
Przedmiotem badań w pracy są młodzi ludzie między 13-16 rokiem życia,
uczęszczający do szkoły gimnazjalnej.
Celem mojej pracy jest udzielenie odpowiedzi na pytanie, jaką wiedzę
posiada młodzież na temat agresji.
Następnie opisałam, jaki jest problem badawczy w pracy, czyli jakie
rodzaje agresji najczęściej występują wśród młodzieży gimnazjalnej oraz jakie
są uwarunkowania zachowań agresywnych.
Moja hipoteza zakłada, że najczęściej występującą agresją jest agresja
fizyczna. W kolejnej hipotezie zakładam, że uwarunkowania agresji są
wielorakie i złożone.
Przedstawiam również moje zmienne, do których zaliczyłam między
innymi brak szacunku dla innych, chęć zdobycia akceptacji czy popisywanie się
przed rówieśnikami, naśladownictwo, wpływ filmów i gier.
Metodą badań w mojej pracy jest sondaż diagnostyczny, w którym jako technikę
wykorzystałam ankietę, a narzędziem badawczym jest kwestionariusz ankiety.
Badania przeprowadziłam na terenie Zespołu Kształcenia Podstawowego
i Gimnazjalnego nr 6 w Gdańsku, w dniach 21 i 24 maja 2010 roku. W ankiecie
udział wzięło 8 klas szkoły gimnazjalnej. A
ącznie badaniem objęto 221 osób w
wieku 13-16 lat
2
 Przy doborze próby badawczej zastosowałam metodę naturalną.
W rozdziale trzecim zajęłam się prezentacją moich wyników.
Przedstawię część z nich.
W ankiecie wzięło udział 57% dziewczyn oraz 43% chłopców.
Najwięcej, bo aż 15% osób ankietowanych wskazuje, ze zjawisko
agresji rozumie jako bicie innych, słabszych, następnie wskazują : przezywanie
(13% ), walkę między kolegami (11%) , jako przemoc (9%), wyśmiewanie się
z kogoś (8%). Na kolejnym miejscu jest atakowanie innych, obgadywanie i inne
(brak szacunku dla innych, wojny, dokuczanie, uczucie strachu, złość,
odmienne zdanie, a nawet kolega z klasy) z wynikiem 7%, następnie znęcanie
się 6%, wulgaryzmy i groz
by 5%, poniżanie 4%, używki (narkotyki, alkohol)
3%
Z badań wynika, że 21% uczniów uważa, że najwięcej agresji jest w szkole,
19% badanych podaje, że w grach komputerowych, pozostali, w innych miejscach (18%
tu najczęściej wymieniane są parki i sądy), 13% badanych wskazuje na dom rodzinny,
11% dostrzega zachowania agresywne podczas różnych spotkań ze znajomymi,
kolegami, w 10% badani wymieniają, że na stronach internetowych, tylko 8% wskazuje
na występowanie agresji w filmach.
Ponad połowa badanych, a więc 52% uczniów często dostrzega
zachowanie agresywne wśród swoich kolegów i koleżanek, 33% wymienia jako
rzadko,pozostali nie dostrzegają w ogóle takiego zachowania, stanowią oni 15%
badanych.
Sprawcami są najczęściej grupy mieszane (kobiety, mężczyz
ni) tak
podaje 56% badanych, następnie 36% wymienia mężczyzn i tylko 8%
sprawczyń to zdarzeń to kobiety.
3
Rozdział I Zjawisko agresji w świetle literatury
1.1 Pojęcie agresji
Agresja: Wg słownika socjologii nauk społecznych, agresja jest to:
 akt wrogości, wyrządzenia krzywdy, przemocy lub skrajnie gwałtownego
zachowania 1.
W. Okoń w słowniku pedagogicznym podaje, że jest to  działanie
skierowane przeciwko ludziom lub przedmiotom wywołującym u osobnika
niezadowolenie lub gniew, mające na celu spowodowanie szkody przedmiotowi
agresji lub zniszczenie go. Często agresja jest odpowiedzią na frustrację.
Agresja fizyczna w stosunku do osób wyraża się w biciu lub znęcaniu. Agresja
słowna w wymyślaniu lub wyśmiewaniu się. Agresja przeniesiona jest agresją
skierowaną na osoby lub przedmioty nie będące przyczyną agresji 2. Natomiast
w słowniku socjologicznym  agresja- impulsywne zachowanie, niejednokrotnie
podyktowane frustracją, zmierzające do zadania bólu, cierpienia fizycznego lub
psychicznego, do wyrządzenia szkody istocie żywej, także sobie 3.
Agresja  termin stosowany do opisania  każdej formy zachowania,
której celem jest wyrządzenie szkody lub spowodowanie obrażeń innej żywej
istocie, motywowanej do uniknięcia takiego potraktowania .4
Motywem pierwotnym zachowania agresywnego może być albo chęć
wyrządzenia szkody drugiej osobie jako ekspresja uczuć negatywnych, jak
w przypadku agresji wrogiej, albo zamiar osiągnięcia określonego celu za
pomocą aktu agresji, jak w przypadku agresji instrumentalnej.
1
Gordon Marshall [w:]red, Słownik socjologii nauk społecznych, Wyd. PWN,
Warszawa 2005, s. 3.
2
Wincenty Okoń, Słownik pedagogiczny, Wyd. PWN, Warszawa 1975, s.11.
3
Krzysztof Olechnicki, Paweł Załęcki, Słownik socjologiczny, Wyd. Graffiti BC
Toruń 1997, s. 15.
4
Barbara Krah�, Agresja, Wyd. GWP, Gdańsk 2006, s. 17
4
 T. Pszczołowski podaje ze agresja jest to  rozpoczęcie walki
niszczycielskiej lub przejście w sporze słownym od argumentów rzeczowych do
sprawiających przeciwnikowi przykrość 5.
Wg A. Frączek  agresją nazywa się czynności mające na celu zrobienie
szkody i spowodowanie utraty cenionych społecznie wartości, zadnie bólu
fizycznego lub spowodowanie cierpienia moralnego innemu człowiekowi 6.
W psychologicznym sensie agresją są  czynności skierowani przeciwko
komuś lub czemuś, mające na celu zadanie bólu, uszkodzenie, zniszczenie.
Przez agresję rozumiemy gwałtowne, napastliwe, destrukcyjne zachowanie,
które powoduje cierpienie ofiary 7.
1.2 Rodzaje i formy agresji
Wybrane rodzaje agresji:
- Pseudoagresja: jak podaje Jadwiga Mazur są to:  zachowania agresywne,
które mogą sprawić komuś krzywdę, ale nie mają takiej intencji 8.
-Agresja asertywna:  postępowanie naprzód, w kierunku wyznaczonego
celu, bez niepotrzebnych wahań, wątpliwości czy obaw 9 .
-Agresja autorytarna:  tendencja do potępiania i karania ludzi, którzy łami ą
konwencjonalne normy i wartości, często wynikające z zawiści wobec innych
5
Tadeusz
Pszczołowski, Mała encyklopedia prakseologii i teorii organiza cji, Wyd. Ossolineum 1987, s.
12
6
Roman Maciej Kalina, Przeciwdziałanie agresji, Wyd. Instytut Wydawniczo -
Usługowy Ekspert, Warszawa 1991,s. 13
7
Ibidem,s. 13
8
Jadwiga Mazur, Przemoc w rodzinie- teoria i rzeczywistość, Wydawnictwo
Akademickie ŻAK, Warszawa 2002, s.15.
9
Ibidem, s.15.
5
umiejętności korzystania z wolności indywidualnej, charakterystyczna dla osób
posiadających osobowość autorytarną 10.
-Agresja symboliczna:  przemoc ta może nie dotyczyć bezpośrednio ofiary.
Sprawca chcąc osiągnąć pełną kontrole nad jej zachowaniem, może grozić
wyrządzeniem krzywdy ulubionemu zwierzęciu domowemu czy przedmiotom
mającym szczególne znaczenie dla ofiary. Ten rodzaj działań jest równie
dolegliwy jak pozostałe. Niszczenie przedmiotów i krzywdzenie zwierząt
szczególnie cennych emocjonalnie dla ofiary jest równie okrutne jak inny
rodzaj przemocy 11.
-Agresja naśladowcza:  polega na naśladowaniu modelu agresywnego
zachowania się, z którymi dana osoba styka się w swoim otoczeniu. Często
takim modelem do naśladowania jest osoba znacząca dla agresora, budząca
w nim podziw, uznanie. Agresja naśladowcza powstaje najczęściej pod
wpływem programów telewizyjnych, szczególnie filmów, w których bohater
stanowi atrakcyjny wzór do naśladowania 12.
-Agresja bierna:  metoda eksponowania negatywnych emocji, poprzez
nękanie psychiczne drugiej osoby. Bierna agresja występuje najczęściej wtedy,
gdy poprzez normy kulturowe człowiek zmuszony jest do powstrzymania
fizycznej przemocy, choć zdarzają się przypadki, kiedy bierna agresja
występuje świadomie i celowo 13.
Formy agresji
10
Krzysztof Olechnicki, Paweł Załęcki, Słownik socjologiczny, Wyd. Graffiti BC
Toruń 1997, s. 15.
11
Jadwiga Mazur, Przemoc w rodzinie- teoria i rzeczywistość, Wydawnictwo
Akademickie ŻAK, Warszawa 2002 s. 58.
12
Ibidem s. 58
13
Ibidem s. 58
6
Wśród różnorodnych klasyfikacji form agresywnego zachowania się
najczęściej spotykanym jest podział na agresję fizyczną i słowną oraz
bezpośrednią i pośrednią14.
Wg Z. Skornego agresja fizyczna może przybrać formę zachowań
15
napastliwych lub destruktywnych o bezpośrednim lub pośrednim charakterze .
Do zachowań napastliwych bezpośrednich należą te które przybierają
formę trwających stosunkowo krótko ruchów poszczególnych części ciała min:
- rąk (uderzenia, trącenia, szarpanie, wyrywanie, rozdzieranie, ciąganie,
szczypanie, duszenie)
- nóg (kopnięcie, podstawienie nogi)
- mięśni twarzy (wykrzywianie się, przedrzez
nianie, plucie, gryzienie)
Do ataku służyć mogą narzędzia takie jak; linijka, kamień szpilka, kij ,
woda a formą ataku jest rzucanie, kłucie , oblewanie czy poparzenie. W formie
złożonych zachowań napastliwych agresja może przybrać postać bójki, pobicia
lub niesprawiedliwego traktowania. Formą pośrednich zachowań napastliwych
jest zazwyczaj przeszkadzanie, dokuczanie, zamiana lub chowanie
przedmiotów. W tym przypadku agresor działa zazwyczaj anonimowo.
Zachowanie destruktywne przejawiają się poprzez : rzucanie, uderzanie,
kopanie czy wybuchy złości. Zachowaniem destruktywnym pośrednim będzie
niszczenie lub uszkodzenie rzeczy będącej własnością osoby która jest
przedmiotem agresji.
Agresja słowna może występować w formie bezpośrednich lub
pośrednich wypowiedzi napastliwych, poniżających lub szkodzących.
Napastliwe wypowiedzi (grożenie, straszenie, odpędzanie), wypowiedzi
14
Zofia. Brańska, Agresja wśród dzieci i młodzieży w opinii uczniów, nauczycieli i
rodziców [w:]red Jana Papieża, Andrzeja Płukisa, Przemoc dzieci i młodzieży w perspektywie
polskiej transformacji ustrojowej, Wyd. Adam Marszałek, Toruń 2000, s.231
15
Zofia. Brańska, Agresja wśród dzieci i młodzieży w opinii uczniów, nauczycieli i
rodziców [w:]red Jana Papieża, Andrzeja Płukisa, Przemoc dzieci i młodzieży w perspektywie
polskiej transformacji ustrojowej, Wyd. Adam Marszałek, Toruń 2000, s.231
7
szkodzące (odbieranie uprawnień przysługujących danej osobie, podawanie
nieprawdziwych informacji), wypowiedzi poniżające (przezywanie,
wyśmiewanie, obmawianie)- to forma bezpośredniej agresji słownej.
Pośrednia agresja słowna to agresywne wypowiedzi które mają wyrządzić
szkodę lub przykrość danej osobie, są skierowane do osób trzecich, ich forma to
wypowiedzi napastliwe, szkodzące i poniżające.
Tabela 1: Formy agresji w szkole
Formy agresji w szkole Rodzic Uczeń
Obrażanie przez nauczyciela 13 41,4
Szkodliwe plotki 5,8 25,1
Obrażanie przez nauczyciela 5,2 21,6
Wyrzucenie z klasy 4,6 13,9
Kradzież 6,2 12,4
Niszczenie rzeczy 5,7 10,4
Przymuszanie 4,3 8,3
Zmuszanie do kupowania za
0,2 8,3
swoje pieniądze
Agresja fizyczna ze strony
0,9 7
nauczyciela
Pobicie 5,2 6,5
Groz
by z użyciem
1 2,8
niebezpiecznego narzędzia
Obrażenia cielesne 2 2,5
Zabieranie siłą rzeczy lub
1,7 2
pieniędzy
Straszenie przez nauczyciela 3,9 15
y
ródło: 1Charaktery magazyn psychologiczny, 2010, nr1, s.9
Tabela nr 1 przedstawia formy agresji, które występują w szkole.
W badaniu wzięło udział 1001 rodziców i dzieci (w wieku od 7-18 lat),
8
które uczęszczają do szkół podstawowych, gimnazjalnych
i ponadgimnazjalnych. Badanie te zrealizowano w ramach programu  szkoła
bez przemocy . Wyniki są dość zaskakujące okazuje się, że rodzice nie wiedzą
wystarczająco o otoczeniu dzieci, o ich problemach w szkole.
Tylko niewielu rodziców zdaje sobie sprawę, że ich pociechy są ofiarami
przemocy symbolicznej (m.in. zabieranie siłą pieniędzy lub rzeczy i niszczenie
ich) oraz przemocy psychicznej (tj. obrażanie, wymyślanie). Nasuwa się
pytanie: Dlaczego? Otóż w dzisiejszych czasach, aby zapewnić rodzinie,
a przede wszystkim dzieciom godne życie rodzice poświęcają więcej czasu na
pracę. Nie mają czasu na rozmowy z dziećmi o ich problemach, albo je
bagatelizują, mając nadzieję, że dzieci same sobie poradzą. Powszechnie uważa
się, że jeżeli nie ma krwi to znaczy, że wszystko jest w porządku.
A przezywanie, czy obrażanie kształtuje charakter i dziecko staje się
odporniejsze psychicznie i w przyszłości nie będzie takie wrażliwe.
1.3 Przyczyny zachowań agresywnych- zewnętrzne
Jak podaje Z. Brańska agresywne zachowania u dzieci i młodzieży
wywołują następujące czynniki :
- osobowościowe (predyspozycje wrodzone, uszkodzenia centralnego układu
nerwowego, zaburzenia somatyczne);
- tkwiące w środowisku rodzinnym (kryzys rodziny, błędy wychowawcze
rodziców, rodziny patologiczne );
-tkwiące w środowisku szkolnym (organizacyjne, psychologiczno- społeczne,
pedagogiczne);
- inne(środki masowego przekazu, grupy rówieśnicze, wiek, płeć)16.
Uwarunkowania genetyczne:
16
Zofia. Brańska, Agresja wśród dzieci i młodzieży w opinii uczniów, nauczycieli i
rodziców [w:] red Jana Papieża, Andrzeja Płukisa, Przemoc dzieci i młodzieży w
perspektywie polskiej transformacji ustrojowej, Wyd. Adam Marszałek, T oruń 2000, s.231
9
Stanisław Kawula w swojej pracy naukowej jako przyczyny zachowań
agresywnych podaje:  z
ródła agresji mają swe miejsce w biochemicznych
właściwościach zachowań ludzkich i w środowisku życia. Biochemia mózgu
17
często decyduje o agresji człowieka . Lecz nie tylko geny są z
ródłem
zachowań agresywnych. Wg I. Pospiszyl zachowania agresywne są wyuczone
 Agresji się uczymy. Nabywanie wzorców zachowania agresywnego w dużej
mierze odbywa się przez naśladownictwo  głównie agresywnych zachowań
rodziców 18.
Zachowanie wyuczone:
Doświadczanie przemocy w rodzinie zaburzają rozwój dziecka
 przemoc, jak każde znaczące doświadczenie, odciska swój ślad
w psychospołecznym funkcjonowaniu dziecka, wpływając niekorzystnie na
proces jego rozwoju. Wagę tego doświadczenia podkreśla fakt, iż jego
sprawcami są najczęściej rodzice lub opiekunowie, a więc osoby w sposób
naturalny predysponowane do zapewnienia dziecku poczucia bezpieczeństwa
i podpory we wszystkich jego trudnych chwilach 19. Zaburzony rozwój wpływa
negatywnie na zachowanie i postępowanie dziecka. Staje się ono nieufne, nie
potrafią okazywać emocji, bądz
okazuje tylko negatywne  krzywdzenie dziecka
szczególnie negatywnie odbija się na jego rozwoju emocjonalnym.
Bezpośrednia reakcja dziecka na zachowanie krzywdzące: wzrost agresywności,
niska samoocena, emocjonalna labilność, nieumiejętność wchodzenia w relacje
17
Stanisław Kawula, Bariery resocjalizacji w świetle teorii społecznego
naznaczenia[w:]red Józef Górniewicz, Hanna Kędzierska, Systemowa pomoc rodzinie w
procesie resocjalizacji i readaptacji społecznej, Wyd. Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego,
Olsztyn 2000, s.22 .
18
Stanisław Kawula, Bariery resocjalizacji w świetle teorii społecznego
naznaczenia[w:]red Józef Górniewicz, Hanna Kędzierska, Systemowa pomoc rodzinie w
procesie resocjalizacji i readaptacji społecznej, Wyd. Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego,
Olsztyn 2000,, s.23.
19
Irena Pospiszyl, Przemoc w rodzinie, Wyd. WSiP, Warszawa 1994, s. 156.
10
interpersonalne, wrogość do otoczenia przy jednoczesnym silnym przywiązaniu
do opiekunów 20.
Wpływ mediów:
Masmedia to inaczej środki masowego przekazu, z którymi
w dzisiejszym świecie mamy kontakt na każdym kroku. Większość osób
posiada komputer, dostęp do internetu oraz telewizję są to w dzisiejszych
czasach przedmioty niezbędne do funkcjonowania w społeczeństwie. Zarówno
internet jak i telewizja są  oknem na świat w ciągu kilku sekund można
sprawdzić najnowsze wiadomości i to nie tylko z kraju, ale z całego świata.
Nie zapominajmy również o różnego rodzajach czasopismach, stacjach
radiowych czy książkach. Wszystko to jest skierowane na młodzież i dzieci.
Telewizja -programy młodzieżowe, czy bajki dla dzieci, czasopisma obszerna
tematyka zarówno młodzieżowa jak i gazety dla maluchów, w internecie
również jest dużo stron przeznaczonych dla młodzieży i dzieci. Jeżeli jesteśmy
w stanie odpowiednio korzystać z tak wielu z
ródeł to są one jak najbardziej
wskazane, jeżeli jednak media wykorzystywane są jako  niania czy tzw.
 zabijacze czasu , a dorośli nie kontrolują, co oglądają, czy czytają dzieci,
robią im wielką krzywdę. Dziecko, które przyzwyczajone jest do  świata
fikcyjnego nie potrafi sobie poradzić w świecie rzeczywistym, ponieważ nie
wie, czym ten świat jest. Zdanie Rowella Huesmanna który prowadził badania
związane ze zjawiskiem agresji i roli mediów, które mają duży wpływ na
rozwój zachowań agresywnych zwłaszcza wśród dzieci i młodzieży
 wielokierunkowe badania pokazują, że obserwowanie agresji na ekranie
powoduje istotny wzrost agresji u dzieci i młodzieży, oraz stosunkowo niski 
u osób dorosłych. Co więcej wzrost agresji w wyniku tego rodzaju wzmocnień
wykazuje silną tendencję do utrwalania się działania na zasadzie
21
samowzmocnienia . Ponadto Huesmann uważa, że  wpływ mediów nie
kończy się na modelowaniu zachowań agresywnych. Jest o wiele bardziej
zgeneralizowany, sprzyja zmianie standardów ewaluatywnych na temat
20
Ibidem, s.157.
21
Irena Pospiszyl, Patologie społeczne, Wyd. PWN, Warszawa 2009, s.111.
11
przemocy, przekonań i postaw, a wreszcie zmiana percepcji rzeczywistości.
Dokonują się, więc istotne i trwałe zmiany w procesach poznawczych jednostek
w ich nastawieniach, w osobowości 22.
Zachowania agresywne są także sposobem na zdobycie, potwierdzenia
lub zintensyfikowanie poczucia kontroli. Agresja jest dogodnym sposobem
radzenia sobie z problemami kontroli, ponieważ ten rodzaj aktywności, jeśli
okaże się skuteczny, dostarcza szybkich i wyrazistych sygnałów
potwierdzających własną moc i kompetencję. Jest to również sprawdzian
własnych sił, sposób ochrony a także umacnianie i podnoszenie własnej
wartości23.
1.4 Przyczyny zachowań agresywnych- wewnętrzne
1.4.1 Teoria instynktu
Wg. teorii instynktu Freuda zachowanie jednostki napędzane jest dwoma
podstawowymi siłami, które są nieodłączną częścią natury ludzkiej: instynkt
życia (Eros) i instynkt śmierci (Thanatos). Do poszukiwania przyjemności
i dążenia do zaspokojenia pragnień skłania Eros, natomiast Thanatos
nastawiony jest na autodestrukcję. Te dwa instynkty, z racji swej sprzecznej
natury pozostają w trwałym konflikcie wewnętrzny, który rozwiązać można
tylko poprzez odwrócenie siły destrukcyjnej od podmiotu i skierowanie jej na
innych.
Freud uznał działanie agresywne w stosunku do innej osoby za
mechanizm uwalniania destrukcyjnej energii, którego zadaniem jest ochrona
wewnętrznej równowagi jednostki. W koncepcji katharsis Freud dopuszczał
możliwość rozładowania energii psychicznej przez nieagresywne zachowania
ekspresyjne (np. żart) ale dające tylko chwilowy skutek.
22
Ibidem, s. 111
23
Jadwiga Mazur, Przemoc w rodzinie- teoria i rzeczywistość, Wydawnictwo
Akademickie ŻAK, Warszawa 2002, s.17
12
Zdaniem Freuda agresja jest nieuniknioną cechą ludzkiego zachowania
i poza kontrolą podmiotu24.
1.4.2 Teoria frustracji
W pierwotnej wersji teorii Dollarda (1939) agresja interpretowana jest
jako rezultat popędu do rozładowania frustracji, przy czym frustracja
definiowana jest jako zewnętrzne zakłócenie zachowania ukierunkowanego na
cel. Innymi słowy doświadczenie frustracji aktywuje popęd do działania
przeciwko z
ródłu frustracji i ten popęd odpowiada za agresywne zachowanie.
Należy jednak mieć na uwadze, że nie każda frustracja prowadzić może do
agresywnej reakcji. Osoba która jest sfrustrowana może też wycofać się
z sytuacji lub popaść w depresję. Również nie każdy atak agresji jest wynikiem
frustracji.
Poprzednia wersja została zastąpiona przez wersję Millera (1941),który był
współtwórcą oryginalnej teorii, w której stwierdził on, że  frustracja stwarza
podniety dla wielu różnych typów reakcji, między innymi do jakiejś formy
agresji25 . Wynika z tego, że agresja nie jest jedyną, lecz tylko możliwą
reakcją na frustrację.
1.4.3 Teoria społecznego uczenia się
Wg. badań Alberta Bandury i jego współpracowników przyjmuje się , że agresja
ma swoją genezę w procesie społecznego uczenia się, gdzie za podstawowy
mechanizm  nabywania niepożądanych cech uznaje się tzw. naśladownictwo
i modelowanie. Można więc przyjąć, że  gdyby doświadczenia kształtowane
pod wpływem uczestnictwa dzieci w życiu rodzinnym i społecznym nie
doprowadzały je do wniosku, że popłaca się być silnym, sprytnym i nie liczyć
się z innymi w realizacji własnych celów, gdyby obserwacja życia codziennego
-czy np. sportu -nie umacniała w nich przekonania, że jedyną drogą do
24
Barbara Krah�, Agresja, Wyd. GWP, Gdańsk 2006, s. 37
25
Barbara Krah�, Agresja, Wyd. GWP, Gdańsk 2006, s. 38
13
narzucenia innym własnych reguł jest agresja- prawdopodobnie- nie byłoby jej
tyle w życiu dzieci 26.
Agresywne zachowanie przejawiają dzieci surowo karana, występuje
także związek przyczynowo- skutkowy pomiędzy doświadczeniem surowości
wychowawczej w dzieciństwie a stosowaniem jej wobec własnego potomstwa.
Najprawdopodobniej działa to na zasadzie mechanizmu powielania rodzinnych
wzorców wychowawczych, czego skutkiem jest , że dziecko wzrasta
w przekonaniu , że to przemoc jest właściwym środkiem wychowania27.
1.5 Ofiary agresji oraz sprawcy  charakterystyka
Powszechnie uważa się, że przemoc w szkole dotyczy tylko chłopców.
Z wielu badań wynika, że to chłopcy są bardziej agresywni, i to zarówno oni
w większości są jej ofiarami. Wynikać to może z tego, że społeczeństwo
oczekuje od chłopców agresywnego zachowania. Agresja jest męska,
 twardziele radzą sobie sami, i wszystkie problemy rozwiązują pięścią. Takie
zachowanie często wynoszą z różnego rodzaju filmów, gdzie właśnie twardziel
ratuje miasto przed złem, czy nawet całkowitym zniszczeniem świata oraz
z domu naśladując ojca. Jeżeli chodzi o dziewczęta tu jest nieco trudniej,
wszyscy kierują się stereotypem, że dziewczynki są bezsilne i do niektórych
rzeczy są niezdolne. Dziewczyny są sprytniejsze od chłopców, są bardziej
wyrafinowane i w sposób dość okrutny potrafią dopiąć swego, a w razie kłopotu
wykorzystują wyżej przedstawiony stereotyp, swoją wrażliwość, czy niewielką
posturę. Jednak to tylko pozory, jak zauważa Irena Pospieszył
26
Maria Wojszyk, Agresja w ocenie dzieci i młodzieży [w:]red J. Papież, A. Płukisa, Przemoc
dzieci i młodzieży w perspektywie polskiej transformacji ustrojowej, Wyd. Adam Marszałek,
Toruń 2000, s.218.
27
Ibidem, s.218.
14
 większość sposobów dręczenia kolegów, z wyjątkiem przemocy fizycznej, nie
różni się w sposób istotny u dziewcząt i chłopców 28.
Tabela 2: Ofiary i sprawcy przemocy w szkole (w %)
Ofiary przemocy Sprawcy przemocy
Sposób
Dziewczęt
dręczenia
Ogółem Chłopcy Ogółem Chłopcy Dziewczęta
a
Przezywani
30,8 31,0 30,5 35,9 43,3 28,7
e
Izolowanie 15,1 13,9 16,3 21,0 22,7 19,3
8,5 12,6 4,4 16,4 26,6 6,4
28
Maria Wojszyk, Agresja w ocenie dzieci i młodzieży [w:]red J. Papież, A. Płukisa,
Przemoc dzieci i młodzieży w perspektywie polskiej transformacji ustrojowej, Wyd. Adam
Marszałek, Toruń 2000, s.109.
15
Przemoc
fizyczna
Oczernianie 18,6 17,4 19,9 13,7 17,2 10,2
Ośmieszani
e (dowcipy
12,8 13,5 12,0 15,2 23,0 7,6
i gesty
seksualne)
y
ródło: 2Irena Pospiszyl, Patologie społeczne, Wyd. PWN, Warszawa 2009, s. 108
Rozdział II Metodologia badań własnych
W części metodologicznej najważniejsze jest odpowiednie
zorganizowanie procesu badawczego, który powinien odbywać się według
pewnego schematu. Pierwszym punktem jest faza koncepcji, dzieli się ona na
kolejne punkty: określenie przedmiotu i celu badań, sformułowanie problemów
badawczych oraz hipotez, wyborze terenu badań lub próby badawczej, kolejnym
krokiem jest opracowanie technik badawczych za jakich będziemy korzystać,
badania pilotażowe i ostatni punkt w fazie pierwszej to opracowanie ostatecznej
wersji zagadnienia, hipotez roboczych oraz narzędzi badawczych. Faza druga
składa się z kolejnych etapów: przeprowadzenie badań, porządkowanie
16
i przygotowywanie materiałów badawczych, oraz ich analiza, weryfikacja
hipotez i ostatni punkt polega na opracowaniu teoretycznym29.
2.1 Cel i przedmiot badań
Nim przejdę do omawiania jaki jest mój cel i co jest przedmiotem moich
badań, podam definicje powyższych wyrazów tj. cel i przedmiot badań.
Zacznę od tego co to jest cel badań. Cel wg. J. Pietera  celem pracy
naukowo badawczej jest przeważnie pojęciowe odzwierciedlanie
rzeczywistości 30. Natomiast W. Dudkiewicz cel definiuje jako  poznanie
naukowe istniejące realnie, doświadczanie rzeczywistości społecznej, opis
jakiegoś zjawiska, instytucji lub jednostki. Oprócz funkcji poznawczej badania
pedagogiczne spełniają także funkcje praktyczno użyteczne 31.
Celem mojej pracy jest udzielenie odpowiedzi na pytanie, jaką wiedzę
posiada młodzież na temat agresji.
Teraz przejdę do przedmiotu badań. Z. Skorny uważa, że  Przedmiotem
badań naukowych jest określony zbiór zjawisk, przedmiotów lub osób. Badania
psychologiczne i pedagogiczne dotyczą wybranej kategorii osób określanej
mianem populacji 32.
Przedmiotem badań w mojej pracy są młodzi ludzie między 13-16 rokiem
życia, którzy uczęszczają do szkoły gimnazjalnej.
2.2. Problem badawczy i hipoteza,
29
Tadeusz Pilch, Zasady badań pedagogicznych, Wyd. Zakład Narodowy im.
Ossolińskich, Wrocław-Warszawa-Kraków- Gdańsk, 1977, s.62.
30
Józef Pieter, Ogólna metodologia pracy naukowej, Zakład Narodowy im.
Ossolińskich  Wyd. PAN, Wrocław-Warszawa-Kraków 1967, s. 20.
31
Waldemar Dudkiewicz, Podstawy metodologii badań do pracy magisterskiej i
licencjackiej z pedagogiki, wyd. Stachurski, Kielce 2001, s.50 .
32
Zbigniew Skorny, Prace magisterskie z psychologii i pedagogiki, wyd. WSiP,
Warszawa 1984, s. 107.
17
 Na początku zanim przedstawię problemy badawcze i hipotezy mojej
pracy wyjaśnię czym jest problem badawczy i czym jest hipoteza.
 Słowo  problem pochodzi z języka greckiego(problema) i znaczy min.
Przeszkoda lub trudność 33. T. Pilch problem badawczy uważa za:  raczej
zespół problemów badawczych  34 oraz  zabieg werbalny, polegający na
precyzyjnym rozbiciu tematu na pytania, problemy 35 Polski socjolog Stefan
Nowak twierdzi, że:  problem badawczy to tyle, co pewne pytanie lub zestaw
pytań, na które odpowiedzi ma dostarczyć badanie. 36 Podobnie uważa Józef
Pieter  problem naukowy jest swoistym pytaniem, a jako taki zakłada pewną
wiedzę; coś się wie, formułując problem, a czegoś się nie wie i właśnie chodzi
o to, aby się dowiedzieć, czyli aby poznać prawdę w obrębie tego, czego się nie
wie 37.
Problemami głównymi w mojej pracy są:
1. Jakie rodzaje agresji najczęściej występują wśród młodzieży
gimnazjalnej?
2. Jakie są uwarunkowania agresji?
Słowo hipoteza również pochodzi z języka greckiego i znaczy dosłownie
38
 podkład lub przypuszczenie . Jak podaje T. Kotarbiński  hipotezę nazywa
się wszelkie twierdzenie częściowo tylko uzasadnione, przeto także wszelki
domysł, za pomocą, którego tłumaczymy dane faktyczne, więc też i domysł
39
w postaci uogólnienia osiągniętego w drodze indukcji eliminacyjnej .
Natomiast encyklopedia powszechna podaje:  w metodologii zdanie nie w pełni
33
Józef Pieter, Zarys metodologii pracy naukowej. Wyd.PWN, Warszawa 1975, s. 30.
34
Tadeusz Pilch, Zasady badań pedagogicznych, Wyd. Zakład Nar odowy im.
Ossolińskich, Wrocław-Warszawa-Kraków- Gdańsk, 1977, s. 65.
35
Ibidem, s. 64.
36
Mieczysław A
obocki, Metody badań pedagogicznych, wyd. PWN Warszawa 1987,
s.55.
37
Józef Pieter, Zarys metodologii pracy naukowej. Wyd.PWN, Warszawa 1975, s. 67
38
Józef Pieter, Zarys metodologii pracy naukowej. Wyd. PWN, Warszawa 1975, s. 61.
39
Tadeusz Kotarbiński, Kurs logiki dla prawników, Wyd. PWN Warszawa 1975, s.
157.
18
uzasadnione, rozważane jako racja dla uznanych już zdań;
założenie(przypuszczenie) oparte na prawdopodobieństwie, wymagające
weryfikacji, mające na celu odkrycie nieznanych zjawisk lub praw 40.
Hipotezy jakie stawiam w pracy to:
1. Zakładam, że najczęściej występuje agresja fizyczna.
2. Zakładam, że uwarunkowania agresji są wielorakie i złożone.
2.3 Zmienne i wskaz
niki
Teraz przejdę do omówienia czym są zmienne i wskaz
niki.
Jak podaje słownik pedagogiczny zmienna to:  czynnik przybierający
różne wartości w badanym zbiorze;[& ] 41. Zdaniem Z. Skornego  zmienna to
pewna kategoria zjawisk, których wielkość, intensywność, częstość
występowania może ulegać zmianom zależnie od różnych okoliczności 42.
S. Nowak mówi:  zmienna określa jedynie, pod jakim względem interesują nas
analizowane przedmioty i zjawiska, specyfikując ich możliwe własności, stany
lub zdarzenia, którym podlegają, a ponadto, jakie typy relacji będziemy
43
uwzględniać między przedmiotami rozpatrywanymi pod danym względem .
Wyróżnić można dwie zmienne:
- Zmienna zależna:  [& ]w badaniach pedagogicznych zmienna zależna
jest zwykle jakimś czynnikiem zmieniającym się pod wpływem
określonych oddziaływań pedagogicznych mogą to być m.in.
44
wiadomości, sprawność, zdolności, przekonania lub cechy charakteru .
- Zmienna niezależna:  jej zmiany nie zależą od zespołu innych
zmiennych występujących w badanym zbiorze; np. wiek ucznia jako
40
Encyklopedia PWN, Warszawa 1995, s.
41
Wincenty Okoń, Słownik pedagogiczny, Wyd. PWN, Warszawa 1975, s. 351
42
Zbigniew Skorny, Prace magisterskie z psychologii i pedagogiki, wyd. WSiP,
Warszawa 1984,s. 149.
43
Stefan Nowak, Metodologia badań społecznych, Warszawa 1985, PWN, s. 152.
44
Wincenty Okoń, Słownik pedagogiczny, Wyd. PWN, Warszawa 1975, s.352.
19
zmienna niezależna warunkiem jego osiągnięcia, ale sam od nich nie
zależy 45.
Tadeusz Plich wskaz
niki definiuje  w badaniach pedagogicznych
wskaz
niki maja charakter statyczny, czyli wielkości proporcji występowania
wskaz
ników w badanej zbiorowości określa istnienie cech przez
nieokreślonych[& ] 46.
45
Ibidem, s. 352
46
Tadeusz Pilch, Zasady badań pedagogicznych, Wyd. Zakład Narodowy im.
Ossolińskich, Wrocław-Warszawa-Kraków- Gdańsk, 1977, s. 149.
20
21
Tabela 3. Metodologia badań własnych
Wskaz
niki do
Problem Hipoteza Wskaz
niki do zmiennej
Zmienna zależna Zmienna niezależna zmiennej
główny główna zależnej
niezależnej
- brak szacunku
-gry, filmy
- koledzy i koleżanki
dla innych - naśladownictwo
- pozycja społeczna
1. Jakie 1. Zakładam, że
-wartości
- chęć zdobycia - wpływ filmów i gier
rodzaje agresji najczęściej
-stres
akceptacji,
- wychowanie
najczęściej występuje
- niedojrzałość
popisywanie się
występują agresja - rywalizacja
-akceptacja/ gangi
- złe wychowanie
wśród fizyczna.
- uczucie złość
- okres buntu
młodzieży
- brak tolerancji
- walka o pozycje
2. Zakładam, że
- problemy
gimnazjalnej?
- hormony
społeczną
uwarunkowani
-masmedia
- dla zabawy
2. Jakie są a agresji są
-alkohol, narkotyki
- problemy z
- sytuacja w domu
uwarunkowani wielorakie i
-uzależnienia tożsamością
rodzinnym
- brak zainteresowania ze
a agresji? złożone.
strony rodziców/
- odmienne - choroba (np. ADHD)
- zemsta
opiekunów
zdania
y
ródło: Badania własne 1
22
2.4 Metody, techniki i narzędzia badań
Po zaprezentowaniu celu i przedmiotu badań, problemu badawczego,
hipotez oraz zmiennych i wskaz
ników zajmę się omówieniem metod,
technik oraz narzędzi badań. Nim przejdę do przedstawienia swoich metod
technik i narzędzi badawczych przedstawię niezbędne definicje.
Definicja metody  zespół teoretycznie uzasadnionych zabiegów
koncepcyjnych i instrumentalnych, obejmujących najogólniej całość
postępowania badacza, zmierzającego do rozwiązania określonego problemu
naukowego 47.
Tadeusz Pilch do metod badawczych kwalifikuje:
�� Monografia pedagogiczna
�� Sondaż diagnostyczny
�� Metoda indywidualnych przypadków
�� Eksperyment pedagogiczny
�� Badania ilościowe i jakościowe w pedagogice
Natomiast technikami badań nazwać możemy  czynności praktyczne,
regulowane starannie wypracowanymi dyrektywami, pozwalającymi na
uzyskanie optymalnie sprawdzanych informacji, opinii, faktów 48.
�� Obserwacja
�� Analiza treści, badanie dokumentów
�� Pomiar środowiska wychowawczego
�� Techniki socjometryczne
�� Wywiad
�� Ankieta
47
Tadeusz Pilch, Zasady badań pedagogicznych, Wyd. Zakład Narodowy im.
Ossolińskich, Wrocław-Warszawa-Kraków- Gdańsk, 1977, s.116.
48
Ibidem, s. 116.
23
 Zanim przejdę do omówienia narzędzi badań przedstawię osiem
ogólnych zasad, którymi należy kierować się trakcie przygotowywania
dowolnego narzędzia badawczego.
 Zasada pierwsza głosi: w trakcie badań społecznych nie można opierać
poznania na jednej technice badań.
Druga zasada: zasada ta domaga się zbudowania dla każdych badań
odrębnych narzędzi badawczych.
Trzeci zasada: nakazuję budowę i treść narzędzia podporządkować cel,
ogólnym badań, zawartym w problemach badawczych.
Czwarta zasada: konstrukcja pytań powinna odróżniać opisywanie od
opiniowania.
Piąta zasada: nakazuje trzymać się właściwej kolejności
w przygotowywaniu badań, mianowicie pierw należy określić cel badań,
kolejny krok to formułowanie pytań oraz wybór terenu badawczego lub próby
badawczej i na samy końcu możemy konstruować narzędzia.
Szósta zasada: dotyczy języka i narzuca surową dyscyplinę w zakresie
ścisłości i jednoznaczności używanych pojęć i zdań.
Siódma zasada: struktura wewnętrzna narzędzi badań, stopień ich
standaryzacji, rodzaj pytań, mają istotny wpływ na wiarygodność uzyskiwanych
informacji.
Ósma i ostatnia zasada: wymaga, by każde narzędzie spełniało
przynajmniej dwa podstawowe warunki oraz najważniejsze narzędzie musi być
trafne i rzetelne 49.
Tadeusz Pilch podaje:  narzędzia badań za każdym razem buduje się dla
poznania określonej, konkretnej sytuacji, zjawiska czy problemu50  .
Narzędziem badań jest:
�� Test socjometryczny
49
Tadeusz Pilch, Zasady badań pedagogicznych, Wyd. Zakład Narodowy im.
Ossolińskich, Wrocław-Warszawa-Kraków- Gdańsk, 1977, s. 116
50
Ibidem, s.156.
24
�� Arkusz obserwacji
�� Kwestionariusz wywiadu
�� Kwestionariusz ankiety rozsyłanej
�� Kwestionariusz ankiety
Metodą badań w mojej pracy jest sondaż diagnostyczny, jako technikę
wykorzystam ankietę. Narzędziem badawczym jakiego użyję jest
kwestionariusz ankiety.
Metoda sondażowa:  jest sposobem gromadzenia wiedzy o przymiotach
strukturalnych i funkcjonalnych oraz dynamice zjawisk społecznych, opiniach
i poglądach wybranych zbiorowości, nasilaniu się i kierunkach rozwoju
określonych zjawisk, o wszelkich innych zjawiskach instytucjonalnie nie
zlokalizowanych, posiadających znaczenie wychowawcze, w oparciu
o specjalnie dobraną grupę reprezentującą populację generalną, w której badane
zjawisko występuje51 .
Jak podaje Mieczysław A
obocki  ankieta stanowi z reguły zbiór pytań
otwartych i nie obejmuje więcej niż kilka lub kilkanaście takich pytań 52.
T. Pilch ankietę definiuje jako  technikę gromadzenia informacji, polegającą na
wypełnianiu najczęściej samodzielnie przez badanego specjalnych
kwestionariuszy, na ogół o wysokim stopniu standaryzacji, w obecności lub
częściej nie w obecności ankietera 53.W. Okoń podaje cztery typy ankiety:
�� jednorazowa:  umożliwia zarejestrowanie opinii ludzi o jakimś
zjawisku w danym momencie 54.
�� okresową:  stosuje się ją w regularnych odstępach czasowych 55
51
Tadeusz Pilch, Zasady badań pedagogicznych, Wyd. Zakład Narodowy im.
Ossolińskich, Wrocław-Warszawa-Kraków- Gdańsk, 1977, ,s. 126.
52
Mieczysław A
obocki, Metody badań pedagogicznych, wyd. PWN Warszawa 1987, s.
270.
53
Tadeusz Pilch, Zasady badań pedagogicznych, Wyd. Zakład Narodo wy im.
Ossolińskich, Wrocław-Warszawa-Kraków- Gdańsk, 1977, s. 141.
54
Wincenty Okoń, Słownik pedagogiczny, Wyd. PWN, Warszawa 1975, s 19.
55
Ibidem, s. 19
25
�� bezimienna: tzw. anonimowa, w tej ankiecie nie podajemy imienia
jak i również nazwiska.
�� imienna: w, której podajemy swoje dane.
Ankieta jako narzędzie badawcze daje wiedzę obszerną, lecz nie
pogłębioną, informuje, lecz nie wyjaśnia zjawiska. Ankieta jest szybka
i łatwa w przeprowadzeniu, nie wymaga również nadzoru ankietera56.
Ankieta, którą się posłużę została zmodyfikowana na potrzeby mojej
pracy. Autorem ankiety jest pani mgr Grażyna Zając57
2.5 Teren , organizacja i dobór próby badawczej
Kolejnym ważnym krokiem po sporządzeniu narzędzi badań, jest dobór ter enu
badań.
Wybór terenu badań jest odzwierciedleniem wszystkich zagadnień, cech
i wskaz
ników, jakie muszą być zbadane. Istotnym pojęciem jest populacja
generalna, która jest całością grupy stanowiącej przedmiot zainteresowania.
Do badań wybierana jest grupa reprezentatywna, ponieważ nigdy nie jest
możliwe, by przeprowadzić badania na całej populacji58.
Badanie będę przeprowadzać na terenie Zespołu Kształcenia
Podstawowego i Gimnazjalnego nr 6 w Gdańsku. Przy doborze próby
badawczej zastosuję metodę naturalną. Przeprowadzenie badań planuję na 21
i 24 maja 2010roku. Natomiast skompletowanie wszystkich przeprowadzonych
badań i ich przeanalizowanie planuję na koniec maja 2010r.
56
Tadeusz Pilch, Zasady badań pedagogicznych, Wyd. Zakład Narodowy im.
Ossolińskich, Wrocław-Warszawa-Kraków- Gdańsk, 1977, s. 163.
57
http://www.szkolnictwo.pl/index.php?id=PU9830 dnia 25.04.2010.
58
Tadeusz Pilch, Zasady badań pedagogicznych, Wyd. Zakład Narodowy im.
Ossolińskich, Wrocław-Warszawa-Kraków- Gdańsk, 1977, s.70-71.
26
Rozdział III Agresja wśród młodzieży gimnazjalnej-
wyniki badań własnych
Po przeprowadzeniu badan dokonałam analizy otrzymanych wyników. W moich
badaniach posłużyłam się kwestionariuszem ankiety. W ankiecie udział wzięło
8 klas szkoły gimnazjalnej. A
ączna liczba ankietowanych to 221 osób w wieku
13-16 lat. Zacznę od przedstawienia wyników ankiet.
Wykres 1 Płeć osób ankietowanych
y
ródło: Badania własne
57% ankietowanych osób to dziewczyny, 43% chłopców.
27
Wykres 2 Młodzież agresję rozumie jako:
y
ródło: Badania własne
Najwięcej bo aż 15% osób ankietowanych wskazuje, że zjawisko agresji
rozumie jako bicie innych, słabszych, następne 13% jako przezywanie, 11%
walkę między kolegami, 9% uczniów agresję rozumie jako przemoc, 8% podaje,
że wyśmiewanie się z kogoś również jest formą agresji. Na kolejnym miejscu
jest atakowanie innych, obgadywanie i inne (brak szacunku dla innych, wojny,
dokuczanie, uczucie strachu, złość, odmienne zdanie, a nawet kolega z klasy)
z wynikiem 7%, następnie znęcanie się 6%, wulgaryzmy i groz
by 5%, poniżanie
4%, używki (narkotyki, alkohol) 3%
28
Wykres 3 Zjawisko agresji rozumiane przez młodzież
y
ródło:Badania własne
Najwięcej, bo aż 17% osób agresje wśród młodzieży rozumie poprzez
bójki. Na drugim miejscu znajdują się obgadywanie 11%. Następnie
8% wyśmiewanie, wyzwiska i zdobywanie akceptacji poprzez agresywne zachowanie,
6% poniżanie i inne (wymuszanie pieniędzy, podpalenia, dokuczanie), 5% popisywanie
się i przemoc, 4% groz
by, 3% prowokacja i wulgaryzmy. Najmniej 2% dla zabawy.
29
Wykres 4 Występowanie agresji
y
ródło: Badania własne
21% uczniów uważa, że najwięcej agresji jest w szkole, 19% w grach
komputerowych, 18% w innych miejscach najczęściej podawane są parki i sądy, 13%
wskazuje na dom rodzinny, 11% dostrzega zachowania agresywne podczas spotkań
z kolegami, 10% na stronach internetowych, 8% wskazuje na występowanie agresji
w filmach.
30
Wykres 5 Agresja wg grup
y
ródło:Badania własne
Najwięcej 35% badanych uważa, że młodzież jest najbardziej agresywna,
tłumacząc to tym iż jest to okres bunt, 18% uważa, że to najmłodsi są
agresywni wyjaśniając, że agresja jest formą walki o pozycje społeczną. 17%
stwierdza, że u wszystkich występuje agresja. Młodzież trafnie zauważyła, że
agresja jest często naśladowana. Z tym samym wynikiem 17% znajduje się
odpowiedz że to
dorośli są grupą najbardziej agresywną, jako uzasadnienie podając, że jest
to na skutek stresu. 12% ankietowanych nie wiedziało, która grupa wiekowa
jest bardziej agresywna.
31
Wykres 6 Zachowanie agresywne wśród kolegów i koleżanek.
y
ródło: Badania własne
Ponad połowa 52% uczniów często dostrzega zachowanie agresywne
wśród swoich kolegów i koleżanek, 33% rzadko, niewiele bo tylko 15% w
ogóle nie dostrzega takiego zachowania
32
Wykres 7 Sprawcy agresji
y
ródło: Badania własne
24% badanych doświadczyło lub było świadkiem agresji ze strony
jednego ucznia, 20% ze strony grupy uczniów z innej klasy, 18% ze strony
grupy młodzieży z ulicy, 17% ze strony kolegów z własnej klasy 11% z żadnej
z wymienionych, i 10% ze strony rodziców.
33
Wykres 8 Zdarzenia występujące w szkole
y
ródło: Badania własne
17% w trakcie pobytu w szkole popada w konflikty z kolegami
i koleżankami, tyle samo osób jest biernych i ospałych, 15% samotnie spędza
czas, 10% miewa bóle głowy, żołądka lub serca. Tyle samo 10% niszczy
przedmioty, błaznuje. 6% wyładowuje złość na kolegach, 4% popada
w konflikty z nauczycielami, popada w przygnębienie, i jest zmuszanych do
czynności, które ranią ich poczucie godności. 3% wymiotuje w sytuacjach
frustracyjnych.
34
Wykres 9 Zachowania agresywne w szkole
y
ródło: Badania własne 1
18% ankietowanych było świadkiem wyśmiewania i przezywania innych,
18% obgadywania, izolowania. 16% grożenia i zastraszanie, 10% zamykania
w pomieszczeniach, 7% widziało jak ktoś kradł, niszczył mienie, 6% było
świadkiem wymuszania pieniędzy. 3% inne w ich skład wchodzi szantaż,
oblewanie wodą i rzucanie jedzeniem. Tylko 2% nie było świadkiem żadnego
z wymienionych zdarzeń,
35
Wykres 10 Najczęstsze miejsca zdarzeń
y
ródło: Badania własne
Większość tych zdarzeń miało miejsce na korytarzu 17%, 14% wskazało
na szatnie, 12% przed szkołą i przy sklepiku. 11% owe zdarzenia widziało
w sali lekcyjnej, 10 w łazience i na boisku, 8% w drodze do szkoły lub domu,
i 6% w innym miejscu (przed szkołą, lub na osiedlu).
36
Wykres 11 Sprawcy zdarzeń
y
ródło: Badania własne
Większość ankietowanych wskazało na grupę uczniów z różnych klas
37%, 18% na grupę uczniów z własnej klasy, 17% zaznaczyło, że był to jeden
uczeń, 16% uczniowie z innej klasy, 12% nie wie kim był sprawca.
37
Wykres 12 Płeć sprawcy
y
ródło: Badania własne
56% sprawców to grupa mieszana, 36% to mężczyz
ni, i tylko 8% kobiet.
Wykres 13 Agresja poza szkołą
y
ródło: Badania własne
59% uczniów spotyka się ze zjawiskiem agresji poza terenem szkoły,
41% nie ma styczności z agresją poza szkołą.
38
Wykres 14 Komu mówisz o doznanej agresji
y
ródło: Badania własne
51% mówi o doznanej agresji osobą zaufanym, 33% nie mówi tego
nikomu, 16% mówi rodzicom.
39
Wykres 15 Opuszczone zajęcia w szkole
y
ródło: Badania własne
50% uczniów zaznaczyła odpowiedz
, że nie zdarzyła się żadna sytuacja,
której obawiali się by przyjść na zajęcia, 19% opuściło zajęcia gdyż bali się, że
inni będą im dokuczać, 18% inne (nieprzygotowanie, obawa przed
nauczycielem), 13% obawiało się iż zostanie pobita.
40
Wykres 16 Zmiana szkoły
y
ródło: Badania własne
77% uczniów zadeklarowało, że nie zmieniłoby swojej szkoły ze
względu na zjawisko agresji w przeciwieństwie do 23% które zmieniło by swoją
szkołę.
Wykres 17 Lekcje o agresji
41
y
ródło: Badania własne
78% upiera się, że na lekcji wychowawczej powinien być poruszany temat agresji,
uczniowie uważają, że takie zajęcia mogły by działać profilaktycznie, oraz można by było
poruszać na bieżąco sprawy związane z zachowaniami agresywnymi wśród uczniów. Tylko 22%
uważa, że takowe zajęcia nie zmieniłyby dużo i dlatego są one zbędne.
42
Wykres 18 Wiedza o organizacjach
y
ródło: Badania własne
Aż 68% uczniów nie wie jakie organizacje udzielają pomocy osobą, które
doświadczyły agresji, tylko 32% deklaruje ze zna instytucje, które udzielają
pomocy. Organizacje jakie zostały wymienione przez uczniów to:
- UNICEF
- policja
- cyberprzemoc
- ośrodki pomocy
- telefon zaufania/ niebieska linia
- CARITAS
- psycholog/ psychiatra
- policja
-szpital
43
Wnioski i zakończenie
Praca przedstawia poziom występowania agresji wśród młodzieży gimnazjalnej.
Celem moich badań jest próba odpowiedzi na pytanie jaką wiedzę posiada młodzież na
temat agresji, zakresu jej występowania jak również organizacji, które udzielają
pomocy ofiarom agresji.
Hipotezy są sprawdzane na podstawie odpowiedzi na pytania ankiety. Hipoteza
pierwsza sprawdzałam na podstawie wykresu 2,3,9. Pytałam badaną młodzież jak
rozumieją zjawisko agresji wśród młodzieży gimnazjalnej , z czym kojarzy im się
agresja oraz czy byli świadkami jakich zdarzeń związanych z zachowaniami
agresywnymi w swojej szkole. Według hipotezy pierwszej zakładam, że najczęściej
występuje agresja fizyczna. Hipoteza nie potwierdziła się, gdyż na postawione pytanie
większość ankietowanych nie doznała agresji fizycznej, oraz nie była jej świadkiem.
Hipotezę drugą sprawdzałam na podstawie wykresu 5. Zadałam młodzieży
pytanie, kto według nich jest bardziej agresywny, dorośli, dzieci czy też młodzież?
Swoje odpowiedzi musieli uzasadnić. Większość respondentów odpowiedziało iż
młodzież jest bardziej agresywna, a przyczyną tych zachowań jest między innymi okres
dojrzewania, buntu, wpływ gier komputerowych oraz filmów. Kolejne przyczyny
takiego zachowania to niedojrzałość, chęć zwrócenia na siebie uwagi, oraz niewłaściwe
wychowanie. Natomiast wśród dzieci agresja występuje jako element zabawy, która
służy określeniu ich pozycji w grupie, lub osiągnięciu określonego celu. Następna
grupa badanych w odpowiedzi na pytanie wytypowała dorosłych jako grupę najbardziej
agresywną, która poprzez niewłaściwie rozumianą dorosłość stara się narzucić swoje
zdanie, zdobyć pozycję, lub odreagować stres. Dodatkowym czynnikiem, który wzmaga
takie zachowania są rożnego rodzaju środki odurzające, a także alkohol. Jednocześnie
taka sama liczba ankietowanych trafnie wskazała, iż każdy człowiek bez względu na
wiek wykazuje naturę agresywną, która jest wrodzona lub też naśladowana. Zatem
hipoteza druga się potwierdziła.
Badanie, które przeprowadziłam pozwala mi stwierdzić iż młodzież zna formy
agresji, lecz niewielu z nich wie jakie instytucje udzielają pomocy osobom
poszkodowanym. Uczniowie gimnazjum wykazują ogromną chęć głębszego
poznania problemu samego zjawiska agresji, sposobu jej zwalczania, jak i również
44
profilaktyki by w jak najmniejszym stopniu występowała właśnie w takim środowisku
jakim jest szkoła. W moim rozumieniu największy wpływ i odpowiedzialność
spoczywa na rodzicach, opiekunach, którzy powinni przekazywać swoim dzieciom
wartości, jakimi należy kierować się w życiu.
45
Bibliografia
1. Brańska Zofia, Agresja wśród dzieci i młodzieży w opinii uczniów,
nauczycieli i rodziców [w:]red Jana Papieża, Andrzeja Płukisa, Przemoc dzieci
i młodzieży w perspektywie polskiej transformacji ustrojowej, Wyd. Adam
Marszałek, Toruń 2000
2. Dudkiewicz Waldemar, Podstawy metodologii badań do pracy magisterskiej i
licencjackiej z pedagogiki, wyd. Stachurski, Kielce 2001
3. Encyklopedia PWN, Warszawa 1995
4. Kalina Roman Maciej, Przeciwdziałanie agresji, Wyd. Instytut Wydawniczo-
Usługowy Ekspert, Warszawa 1991
5. Kawula Stanisław, Bariery resocjalizacji w świetle teorii społecznego
naznaczenia[w:]red Józef Górniewicz, Hanna Kędzierska, Systemowa pomoc
rodzinie w procesie resocjalizacji i readaptacji społecznej, Wyd. Uniwersytetu
Warmińsko-Mazurskiego, Olsztyn 2000
6. Kotarbiński Tadeusz, Kurs logiki dla prawników, wyd. PWN Warszawa 1975
7. Krah� Barbara, Agresja, Wyd. GWP, Gdańsk 2006
8. A
obocki Mieczysław, Metody badań pedagogicznych, wyd. PWN Warszawa
1987
9. Marshall Gordon [w:]red Słownik socjologii nauk społecznych, Wyd. PWN,
Warszawa 2005
10. Mazur Jadwiga, Przemoc w rodzinie- teoria i rzeczywistość, Wydawnictwo
Akademickie ŻAK, Warszawa 2002
11. Nowak Stefan, Metodologia badań społecznych, PWN , Warszawa 1985
12. Okoń Wincenty, Słownik pedagogiczny, Wyd. PWN, Warszawa 1975
13. Olechnicki, Paweł Załęcki, Słownik socjologiczny, Wyd. Graffiti BC Toruń
1997
14. Pieter Józef, Ogólna metodologia pracy naukowej, Zakład Narodowy im.
Ossolińskich  Wyd. PAN, Wrocław-Warszawa-Kraków 1967
15. Pieter Józef, Zarys metodologii pracy naukowej. Wyd.PWN, Warszawa
1975
46
16. Pilch Tadeusz, Zasady badań pedagogicznych, Wyd. Zakład Narodowy im.
Ossolińskich, Wrocław-Warszawa-Kraków- Gdańsk, 1977
17. Pospiszyl Irena, Przemoc w rodzinie, Wyd. WSiP 1994
18. Pospiszyl Irena Patologie społeczne, Wyd. PWN, Warszawa 2009
19. Pszczołowski Tadeusz, Mała encyklopedia prakseologii i teorii organizacji,
Wyd. Ossolineum 1987
20. Skorny Zbigniew, Prace magisterskie z psychologii i pedagogiki, wyd.
WSiP, Warszawa 1984
21. Wojszyk Maria, Agresja w ocenie dzieci i młodzieży [w:]red J. Papież, A. Płukisa,
Przemoc dzieci i młodzieży w perspektywie polskiej transformacji ustrojowej,
Wyd. Adam Marszałek, Toruń 2000
http://www.szkolnictwo.pl/index.php?id=PU9830 dnia 25.04.2010.
47
Aneksy
48
Ankieta ta została opracowana celem uzyskania informacji dotyczących zachowań
agresywnych wśród młodzieży gimnazjalnej. Ankieta spełni swoje zadanie wówczas,
gdy uzyskane informacje będą prawdziwe. Kwestionariusz ankiety ma charakter
anonimowy. Materiał uzyskany tą drogą będzie wykorzystany do pracy naukowej.
Za udzielenie szczerych odpowiedzi dziękuję.
1. Kim jesteś?
a. chłopcem
b. dziewczyną
2. Ile masz lat?
a. 11 - 12
b. 13 - 14
c. 15  16
3. Z czym kojarzy Ci się agresja?
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
4. Jak rozumiesz zjawisko agresji wśród młodzieży?
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
49
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
5. Uważam, iż najwięcej agresji jest
a. w domu rodzinnym
b. w szkole
c. podczas spotkań z kolegami
d. w filmach
e. na stronach internetowych
f. w grach komputerowych
g. w innych miejscach -jakich & & & & & & & & & & & & & & & & &
6. Twoim zdaniem w teraz
niejszych czasach więcej przemocy jest u dzieci,
młodzieży czy u dorosłych ? Dlaczego?
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
7. Czy dostrzegasz w zachowaniach swoich kolegów i koleżanek zachowania
agresywne?
a. tak - jeśli tak to jak często:
~ często
~ rzadko
b. nie
50
8. Jeśli Ty lub Twoi koledzy doświadczyliście agresji, to była to agresja ze
strony
a. jednego ucznia
b. grupy uczniów z mojej klasy
c. grupy uczniów z innej klasy
d. grupy młodzieży z ulicy
e. rodziców
f. żadnej z powyższych osób
9. Będąc w szkole zdarza Ci się
a. popadać w przygnębienie
b. samotnie spędzać czas
c. błaznować
d. być biernym i ospałym
e. miewać bóle głowy, żołądka, serca
f. wyładowywać złość na kolegach, koleżankach, nauczycielach
g. niszczyć przedmioty, płakać, czuć zdenerwowanie
h. wymiotować w sytuacjach frustracyjnych
i. popadać w konflikt z nauczycielami
j. popadać w konflikt z kolegami, koleżankami
k. być zmuszanym do czynności, które ranią Twoje poczucie godności
10. Zaznacz wszystkie te zdarzenia, które widziałeś/aś w swojej szkole
a. przezywanie
b. wyśmiewanie
c. obgadywanie, izolowanie w klasie, bicie, kopanie lub popychanie
d. grożenie, zastraszanie
e. okradanie i niszczenie mienia
f. wymuszanie pieniędzy
g. zamykanie w pomieszczeniach
51
h. inne, napisz jakie& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & &
i. nie byłem/am świadkiem żadnego z wyżej wymienionych zdarzeń
11. Gdzie miały miejsce te zdarzenia?
a. na korytarzu
b. w szatni
c. na boisku
d. w sali lekcyjnej
e. przy sklepiku
f. w łazience
g. przed szkołą
h. w drodze do szkoły / do domu
i. w innym miejscu - w jakim?
12. Kto był sprawcą tych zdarzeń?
a. jeden uczeń
b. grupa uczniów z Twojej klasy
c. grupa uczniów z innej klasy
d. grupa uczniów z różnych klas
e. nie wiem
13. Jakiej płci były te osoby?
a. mężczyz
ni
b. kobiety
c. kobiety i mężczyz
ni
52
14. Czy spotykasz się z przemocą ze strony uczniów poza terenem szkoły?
a. Tak
b. Nie
15. Czy mówisz o tym komuś, kiedy zaznałaś/eś agresji od innych osób?
a. nikomu nie mówię
b. mówię o tym zaufanym osobom
c. mówię o tym rodzicom
16. Czy zdarzyło Ci się opuścić zajęcia szkolne, gdyż bałaś/eś się że:
a. zostaniesz pobita/ty
b. inni będą Ci dokuczać
c. inne& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & &
d. nie zdarzyła się taka sytuacja
17. Czy chciałbyś zmienić swoja szkołę ze względu na zjawisko agresji?
a. Tak
b. Nie
18. Czy według Ciebie problem agresji powinien być poruszany na lekcji
wychowawczej? Swoją odpowiedz
uzasadnij
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
...............................................................
19. Czy wiesz, jakie instytucje, organizacje udzielają pomocy osobom
pokrzywdzonym?
a. Tak  wymień jakie?...................................................................................
.............................................................................................................................................
.............................................................................................
b. nie wiem
53
20. Jakie formy pomocy byłyby skuteczne w celu uniknięcia agresji w szkole?
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
.........................................................................................................
54
OŚWIADCZENIE
Ja, niżej podpisany (a) oświadczam, iż przedłożona praca dyplomowa została wykonana
przez mnie samodzielnie, nie narusza praw autorskich, interesów prawnych i
materialnych innych osób.
& ...................................... & ........................................
data własnoręczny podpis
55