Ann. Acad. Med. Siles. 2006, 60, 5 PRACA ORYGI NALNA
Robert Kowalczyk, Katarzyna Styła, Violetta Skrzypulec
Zakład Profilaktyki Chorób Kobiecych i Seksuologii Śląskiej Akademii Medycznej w Katowicach
Poziom depresji u kobiet z zespołem
policystycznych jajników (PCOS)
The level of depression in women with polycystic ovary syndrome (PCOS)
ABST RACT
Background: Being out of breath, palpitation and tension are only some of fear symptoms caused by disorder of your body.
These symptoms, dejection and continuous thinking about your illness can cause depression. Policystic ovary syndrome
(PCOS) includes: oligoovulation or no oligo-ovulation, clinical and/ or biochemical symptoms of hyperandrogenism, and
ultrasonographic picture of policystic ovary. Policystic ovary syndrome can be in favour any depression. The aim of this
research is to recognize the level of depression of women with PCOS.
Material and methods: From March to May 2006, the female patients of the Gynaecological University School of Medicine in
Katowice were examined. Average of age is 27.25 years; the biggest group is 49 women from 21 to 40 years old (80.33%).
Questionnaire  Beck s Depression Scale is used to define the level of depression of the examined women and Ferriman
and Gallaway Scale to estimate their hirsutism.
Results: In the group, there are some menstruation irregularities characteristic for PCOS. According to Ferriman and
Gallaway Scale 14 (23%) out of 62 examined women do not suffer from hirsutism, 32 (51%) suffer moderately, 16 (26%)
seriously. Analyzing Beck s questionnaire, 44 (70.96%), out of 62 examined women, are not depressed, 14 (22.58%) are
depressed moderately and 4 (6.45%) moderately serious. No serious depression is shown. Positive relation between
hirsutism and depression (r = 0.108) is found.
Conclusion: 1. Half of the examined women declare no depression at all, some percent suffer from moderate depression.
2. Depression can accompany PCOS. 3. Positive relation between hirsutism and depression is found of women with PCOS.
KEY WORDS: depression, PCOS, hirsutism, Beck Depression Scale
ST RESZ CZ ENI E
Wstęp: Płytki oddech, kołatanie serca, niepokój i odczucie napięcia to niektóre z objawów lęku spowodowane dysfunkcją
ludzkiego organizmu. Występowanie tych objawów, stałe przygnębienie i ciągłe myśli na temat choroby mogą prowadzić do
depresji. Na zespół policystycznych jajników (PCOS) składają się: oligo-owulacja lub brak owulacji, kliniczne i/lub bioche-
miczne objawy hiperandrogenizmu oraz występowanie ultrasonograficznego obrazu jajnika policystycznego. Zespół policy-
styczny jajników może być czynnikiem potencjalnie sprzyjającym powstawaniu depresji. Przeprowadzone badania miały na
celu rozpoznanie poziomu depresji wśród kobiet z PCOS.
Materiał i metody: Badanie przeprowadzono w okresie od marca do maja 2006 roku wśród pacjentek Kliniki Endokrynologii
Ginekologicznej Samodzielnego Publicznego Centralnego Szpitala Klinicznego Śląskiej Akademii Medycznej w Katowicach
oraz Poradni Endokrynologicznej Samodzielnego Publicznego Szpitala Klinicznego im. A. Mielęckiego Śląskiej Akademii
Medycznej w Katowicach. Średnia wieku badanych wynosiła około 27,25 roku, największą grupę stanowiły kobiety w wieku
21 40 lat maksymalnie do 49 (80,33%). W celu określenia poziomu depresji badanych kobiet w ankiecie zastosowano
kwestionariusz  Skala Depresji Becka, do oceny hirsutyzmu Skalę Ferrimana i Gallawaya.
Adres do korespondencji:
Mgr Robert Kowalczyk
Zakład Profilaktyki Chorób Kobiecych i Seksuologii Śl. AM
ul. Medyków 12, 40 752 Katowice
Tel.: [phone]
e-mail: [e-mail]
Annnales Academiae Medicae Silesiensis 2006, 60, 5, 401 404
Copyright � Śląska Akademia Medyczna
ISSN 0208 5607
401
Ann. Acad. Med. Siles. 2006, 60, 5
Wyniki: W grupie badanej występowały zaburzenia miesiączkowania charakterystyczne dla PCOS. Według Skali Ferrimana
i Gallawaya u 14 (23%) spośród 62 badanych kobiet nie stwierdzono hirsutyzmu, u 32 (51%) odnotowano hirsutyzm
umiarkowany, a u 16 (26%)  hirsutyzm ciężki. Analizując kwestionariusz Becka badanej grupy, spośród 62 kobiet
u 44 (70,96%) nie wykryto depresji, u 14 (22,58%)  depresję łagodną, a u 4 (6,45%)  umiarkowaną. Ciężkiej depresji
nie stwierdzono. Zaobserwowano dodatnią korelację między hirsutyzmem a występowaniem depresji (r = 0,108).
Wnioski: 1. Brak depresji deklaruje ponad połowa ankietowanych, znaczny odsetek kobiet przechodzi depresję łagodną.
2. Depresja może współtowarzyszyć PCOS. 3. Istnieje dodatnia korelacja pomiędzy poziomem hirsutyzmu a depresją.
SA
OWA KLUCZOWE: depresja, PCOS, hirsutyzm, Skala Depresji Becka
Wstęp
Na zespół policystycznych jajników (PCOS, policystic
Płytki oddech, kołatanie serca, niepokój i odczucie na- ovary syndrom) składają się: oligoowulacja lub brak owu-
pięcia to tylko niektóre z symptomów lęku spowodowane lacji, kliniczne i/lub biochemiczne objawy hiperandroge-
dysfunkcją organizmu. Występowanie tych objawów, sta- nizmu, oraz występowanie ultrasonograficznego obrazu
łe przygnębienie i ciągle myśli na temat choroby mogą jajnika policystycznego [4 6].
prowadzić do depresji. Zaburzenia cyklu miesiączkowego o charakterze oli-
Pojęcie  depresja jest dość często używane, jednak nie gomenorrhoea lub wtórnego braku miesiączki występują
zawsze w poprawnym tego słowa znaczeniu. W języku u 90% pacjentek z zespołem policystycznych jajników.
potocznym używa się słowa  depresja , aby określić róż- Rzadko obserwuje się pierwotny brak miesiączki  zale-
nego rodzaju złe samopoczucie, obniżony nastrój, przy- dwie 3 5% wszystkich pacjentek z amenorrhoea primaria.
gnębienie, smutek, niezależnie od przyczyny takiego sta- Niepłodność prawdopodobnie zależy od cykli bezowula-
nu. W psychiatrii terminem tym określa się szczególnego cyjnych i jest główną dolegliwością u około 40% kobiet
rodzaju zaburzenia nastroju i emocji. Granica między zwy- z PCOS. Innymi często występującymi objawami są dys-
kłym przygnębieniem a depresją jako stanem chorobowym funkcjonalne krwawienia z macicy, które są następstwem
nie jest wyraz
na. Do objawów osiowych depresji należy: braku owulacji [7, 8]. Hiperandrogenizm pochodzenia jaj-
obniżenie nastroju, utrata zainteresowań i zdolności do nikowego to podstawowy defekt metaboliczny w zespole
radowania się, zmniejszenie energii prowadzące do wzmo- policystycznych jajników, który prowadzi w poszczególnych
żonej męczliwości i zmniejszenia aktywności [1, 2]. przypadkach do manifestacji całej gamy objawów klinicz-
Inne częste objawy to osłabienie koncentracji i uwagi, nych. Początek PCOS może być wywołany dowolnym pro-
niska samoocena, mała wiara w siebie, poczucie winy, cesem patologicznym, który może powodować wzrost we-
myśli, tendencje i próby samobójcze, zaburzenia snu, utrata wnątrzjajnikowego wydzielania androgenów (testostero-
łaknienia [3]. nu, androstendiolu, dehydroepiandrosteronu). Kliniczny-
W ICD-l0 wyróżniono kilka kategorii diagnostycznych mi objawami androgenizacji są: hirsutyzm, trądzik, zabu-
zaburzeń depresyjnych: rzenia cyklu miesiączkowego, brak owulacji oraz niepłod-
 epizod depresyjny; ność. W przypadku znacznego nadmiaru androgenów
 stany depresyjne nawracające (choroba afektywna jed- w surowicy krwi dochodzi do objawów wirylizacji, czyli
nobiegunowa) oraz depresje występujące w przebiegu przerostu łechtaczki, obniżenia tembru głosu, zmiany syl-
zaburzeń afektywnych dwubiegunowych; wetki ciała, łysienia. Hirsutyzm polega na nadmiernym
 grupę przewlekłych zaburzeń nastroju, w tym dystymię owłosieniu typu męskiego występującym u kobiet, rozwi-
(depresja o małym nasileniu utrzymująca się przewle- jającym się w następstwie zwiększonego działania andro-
kle  powyżej 2 lat) i cyklotymię (łagodne, chorobowe genów oraz/lub zwiększonej wrażliwości skóry na ich dzia-
wahania nastroju obejmujące stany subdepresji i hipo- łanie [5, 8].
maniakalne). U około 70% kobiet z PCOS występuje oporność insu-
Przyczyny i patogeneza depresji, które pojawiają się linowa i hiperinsulinemia. Insulinooporność predysponu-
u pacjentów cierpiących na różne schorzenia są bardzo je do cukrzycy typu 2, którą w tej grupie chorych rozpo-
złożone i w wielu przypadkach ustalenie powiązań mię- znaje się 5 10-krotnie częściej niż wśród pozostałych ko-
dzy etiologią i patogenezą danych chorób somatycznych biet [4].
oraz patogenezą zaburzeń emocji, nastroju jest często trud- Celem przeprowadzonych badań było rozpoznanie
ne. Jest to wynik jednoczesnego występowania u chorych poziomu depresji wśród kobiet z PCOS.
różnych czynników, które mogą wywierać wpływ depre-
sjogenny i żadnego z nich nie można pomijać w analizie
Materiał i metody
przyczyny zaburzeń psychicznych.
Występowanie jednocześnie depresji i innej choroby Badanie przeprowadzono w okresie od marca do maja
somatycznej może pogarszać szanse wyleczenia oraz po- 2006 roku wśród pacjentek Kliniki Endokrynologii Gine-
garszać rokowanie w obu chorobach. kologicznej Samodzielnego Publicznego Centralnego Szpi-
402
Poziom depresji u kobiet z zespołem policystycznych jajników (PCOS)
Robert Kowalczyk i wsp., Poziom depresji u kobiet z zespołem policystycznych jajników (PCOS)
Poziom depresji u kobiet z zespołem policystycznych jajników (PCOS)
Poziom depresji u kobiet z zespołem policystycznych jajników (PCOS)
Poziom depresji u kobiet z zespołem policystycznych jajników (PCOS)
tala Klinicznego Śląskiej Akademii Medycznej w Katowi-
Kwestionariusz Becka
cach oraz Poradni Endokrynologicznej Samodzielnego
Publicznego Szpitala Klinicznego im. A. Mielęckiego Ślą-
0%
skiej Akademii Medycznej w Katowicach.
6%
Badaniem objęto 62 kobiety w wieku rozrodczym. Śred-
nia wieku badanych wynosiła około 27,25 roku, największą
23%
grupę stanowiły kobiety w wieku 21 40 lat, maksymalnie
do 49 lat (80,33%).
Ankieta składała się z 2 części. Pierwsza część obejmo-
wała dane socjometryczne, wywiad ginekologiczny (pierw-
sza miesiączka, ciąże, porody, poronienia), 4 pytania do-
tyczyły PCOS (czy zespół był diagnozowany?; jeżeli tak
to, od kiedy?; zaburzenia miesiączkowania), w tym jedno
pytanie dotyczyło oceny hirsutyzmu (Skala Ferrimana
71%
i Gallawaya). Większość pytań miała charakter zamknięty.
W celu określenia poziomu depresji badanych kobiet
w ankiecie zastosowano kwestionariusz  Skalę Depresji
Becka (cześć druga ankiety), odpowiedzi na pytania doty-
0 11 pkt  Brak depresji 0 11pkt
czyły stanu z minionego miesiąca. Wypełnienie kwestio-
12 26 pkt  A
agodna depresja
12 26 pkt
nariusza zajmowało pacjentkom około 20 minut. Skala
27 49 pkt  Umiarkowana depresja
27 49 pkt
składała się z 21 itemów ocenianych od 0 do 3 punktów.
50 63 pkt  Ciężka depresja
Ocena skali: 0 11  bez depresji 12 26  łagodna de- 50 63 pkt
presja 27 49  umiarkowana depresja 50 63  ciężka
depresja [9].
Rycina 1. Wyniki badania z zastosowaniem Skali Depresji Becka
Czas wypełnienia ankiety nie był limitowany.
kobiet z PCOS (n = 62)
Figure 1. Results of research Beck Depression Inventory women
Wyniki
with PCOS (n = 62)
W badanej grupie 14 osób zdeklarowało brak miesiącz-
ki, u 32 nie stwierdzono takiego zaburzenia. Na nieregu-
larne krwawienia wskazywało 37 kobiet, 19 pacjentek oce-
niło miesiączki jako regularne. Cykle bezowulacyjne wy- Choroba somatyczna, może wywołać u pacjenta depre-
stępowały u 18 z 62 badanych, cykle owulacyjne odnoto- sję oraz zwiększyć poziom przeżywanego przez niego lęku.
wano u 24 badanych. Skąpe krwawienia zauważyło 25 an- Rozpatrując przyczyny depresji występujące u poszczegól-
kietowanych, 19 pacjentek  krwawienia nadmierne, nych chorych, nie można pominąć przeżyć związanych
u 52 osób zaburzenia takie nie występowały. Według Skali z chorobą, niekiedy ciężką, stanowiącą bezpośrednie za-
Ferrimana i Gallawaya u 14 (23%) z 62 badanych kobiet grożenie życia. Leczenie niektórych chorób, wiąże się nie-
nie stwierdzono hirsutyzmu, u 32 (51%) odnotowano hir- kiedy ze zmianą trybu życia, uciążliwymi i czasem ryzy-
sutyzm umiarkowany, a u 16 (26%)  hirsutyzm ciężki. kownymi zabiegami terapeutycznymi i diagnostycznymi,
Analizując kwestionariusze Becka badanej grupy ko- z zeszpeceniem (np. blizną pooperacyjną), utratą narzą-
biet, można stwierdzić, że spośród 62 kobiet 44 (70,96%) du lub innej części ciała. Ważną rolę odgrywa tu także sy-
pacjentki nie cierpiały na depresję, 14 (22,58%) kobiet tuacja socjalna chorych, która przy chorobach przewle-
chorowało na depresję o nasileniu łagodnym, a 4 (6,45%) kłych, zazwyczaj ulega pogorszeniu.
 umiarkowanym. Ciężkiej depresji nie stwierdzono. Depresja może wpływać na przebieg różnych chorób,
Rozkład wyników przedstawiono na rycinie 1. ich obraz kliniczny, wyniki leczenia, rokowanie, ma też
Wykryto zależność między hirsutyzmem a depresją; bardzo istotne znaczenie w procesie zdrowienia i w okre-
wskaz
nik Pearsona (r) wynosił 0,108. sie rekonwalescencji, może wydatnie ograniczać lub unie-
możliwiać oddziaływania rehabilitacyjne [11]. U licznych
chorych ustąpienie depresji to nieodzowny warunek od-
Dyskusja
zyskania pełnej sprawności fizycznej. Elsenbruch i wsp.
Charakteryzując emocje, uwzględnia się ich zmienność twierdzą, że depresja przyczynia się do nasilenia objawów
i dynamikę; konsekwencją tych wypadkowych jest w dłuż- PCOS [12].
szej perspektywie nastrój. Może on przemieniać się w za- W chorobach układu hormonalnego depresja jako ob-
leżności od przeżywanych emocji (negatywne, pozytywne) jaw lub zespół psychopatologiczny występuje stosunkowo
i poziomu ich wzbudzenia (asteniczne, steniczne) w róż- często. Częstość zaburzeń nastroju w tych stanach szacuje
nych kombinacjach [10]. się na 15 30%. Zaburzenia depresyjne mogą osiągać duże
403
Ann. Acad. Med. Siles. 2006, 60, 5
nasilenie, zaś ich obraz kliniczny jest zbliżony do depresji terystyczne dla PCOS, najczęstszymi z nich są nieregular-
typu endogennego [13]. ne i skąpe krwawienia [5 7].
Jednym z objawów zespołu PCOS jest niepłodność. Elsenbruch i wsp. dowiedli podwyższony poziom depre-
Coffey i wsp. dowodzą, że u kobiet z PCOS poziom depre- sji mierzony SCL-90-R (wersja niemiecka) u kobiet
sji jest znacząco wyższy i występują u nich predyspozycje z PCOS [12]. W niniejszej pracy depresja u badanych ko-
do większej zapadalności na choroby psychiczne niż biet występuje w łagodnej formie (22,58%), tylko 6,45%
u kobiet z prawidłowym jajeczkowaniem [14]. Inne obser- cierpi na depresję umiarkowaną, u pozostałych kobiet nie
wowane negatywne reakcje emocjonalne obejmują: fru- stwierdzono oznak depresji.
strację i złość, obniżenie poczucia własnej wartości, napię- Postępowanie lecznicze w zaburzeniach depresyjnych wy-
cie, przewlekłe zmęczenie, problemy w relacjach interper- stępujące w przebiegu chorób somatycznych powinno mieć
sonalnych, obsesyjne myśli. U kobiet niepłodnych wystęo- charakter kompleksowy. Główne znaczenie ma tutaj leczenie
puje więcej objawów depresji niż u kobiet zdrowych. choroby podstawowej, która jest przyczyną depresji . W udzie-
W badaniach Dahan i wsp. u kobiet niepłodnych stwier- laniu skutecznej pomocy chorym ze współistniejącą depresją
dzili nie tylko 2-krotnie częstsze, w porównaniu z grupą duże znaczenie ma psychoterapia łącznie z farmakoterapią.
kontrolną, występowanie depresji, ale również znacznie Ważne, aby nauczyć się życia z chorobą oraz mobilizować do
wyższe wyniki w skalach mierzących jej nasilenie [15]. Do- aktywnego udziału w terapii choroby somatycznej [13].
tyczyło to bardziej tych kobiet, u których rozpoznano nie-
płodność 2 3 lata wcześniej niż tych, których problem ten
Wnioski
dotykał dopiero od 1 roku lub  od 6 lat dłużej [16].
W badaniach własnych nie zauważono podwyższonego po- 1. Brak depresji deklaruje ponad połowa ankietowanych,
ziomu depresji u kobiet niepłodnych. znaczny odsetek kobiet cierpi na depresję łagodną.
Trudności z zajściem w ciążę oraz występowanie poro- 2. Depresja może współtowarzyszyć PCOS.
nień mogło wpływać na zdrowie psychiczne badanych ko- 3. Istnieje dodatnia korelacja między poziomem hirsutyz-
biet. Potwierdziły się zaburzenia miesiączkowania, charak- mu a depresją.
pozjum: genetyka molekularna w położnictwie i ginekologii. Wektory Gi-
PI ŚMI ENNI CTWO
nekologii 2004; 04: 1 8.
1. Pużyński S. Depresje i zaburzenia afektywne. Wydawnictwo Lekarskie
9. Parnowski T., Jernajczyk W. Inwentarz Depresji Becka w ocenie nastroju
PZWL, Warszawa 2002.
osób zdrowych i chorych na choroby afektywne. Psychiatr. Pol. 1997;
2. Bilikiewicz A. Psychiatria. Podręcznik dla studentów medycyny. Wydaw-
11: 417 425.
nictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2002.
10. Samochowiec J., Tymicz A., Wojciechowski B. Problemy emocjonalne
3. Święcicki A
. Depresje  definicja, klasyfikacja, przyczyny. Psych.
kobiet. Medycyna po Dyplomie 2002; 11: 75 86.
w Prakt. Ogólnolek. 2002; 2: 151 159.
11. Śmiech A., Wyszogrodzka-Kucharska A. Siedem zasad leczenia depresji.
4. Krzyczkowska-Sendrakowska M. Metformina i inne leki zmniejszające
Lekarz Rodzinny 2003; 8: 210, 212 219.
insulinooporność w zespole PCO. Endokrynol. Pol. 2004; 4: 485 12. Elsenburch S., Hahn S., Kowalsky D., Offner A.H., Schedlowski M.,
 487.
Mann K., Janssen O.E. Quality of life, psychosocial well-being, and se-
5. Grotowski W., Maciejewska M., Szymankiewicz-Warenik A. Zespół
xual satisfaction in women with policystic ovary syndrome. J. Clin. En-
hiperandrogenizacji kobiet. W: Pawlikowski M. (red.). Zaburzenia
docrynol. Metab. 2003; 88: 5801 5807.
hormonalne. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2002; 227 13. Pużyński S. Depresje towarzyszące chorobom somatycznym. Medipress
 235.
Psychiatria  Neurologia 2000; 4: 3 4, 6, 8, 10 12, 14.
6. Dębski R., Dynowski K., Zgliczyński W. Zespół policystycznych jajników.
14. Coffey S., Mason H. The effect of polycystic ovary syndrome on health-
W: Zgliczyński S. Zgliczyński. (red.). Standardy endokrynologii. Warsza-
related quality of life. Gynecol. Endocrinol. ProQuest Med. Library 2003;
wa 2002; 101 103.
17: 379 386.
7. Romer T. Zespół policystycznych jajników (ZPJ)  czynnościowy hiper- 15. Dahan M.H., Nguyen S.L., Abu I.I. i wsp. Social implications of policystic
androgenizm jajnikowy. Hirsutyzm i nadmierne wytwarzanie androge-
ovary syndrome (PCOS). 84TH Meeting of the Endocrine Society, San
nów. Endokrynologia kliniczna  dla ginekologa, internisty, pediatry.
Francisco 2002.
PWN, Warszawa 1998; 167 181.
16. Holas P., Radziwoń M., Wojtowicz M. Niepłodność a zaburzenia psy-
8. Rajhkowa M., Clayton R.N. Zespół policystycznych jajników. Minisym-
chiczne. Psychiatr. Pol. 2002; 36: 557 566.
404