2982019601

Ogólnie, substancje białkowe podzielić możemy na dwie grapy: białka proste i białka złożone. Do pierwszej, nazywanej proteinami, zaliczamy te z pośród białek, których cząsteczki są zbudowane wyłącznie z aminokwasów. Oczywiście, jest to grapa szalenie zróżnicowana, którą możemy dzielić dalej, na przykład ze względu na rozpuszczalność czy funkcje. Do drugiej zaliczamy związki zbudowane z łańcuchów polipeptydowych oraz zawierające dodatkowo wbudowane substancje lub grapy niebiałkowe. Klasę tą nazywamy proteidami. Grapę niebiałkową nazywamy często także grapą prostetyczną, albo. jeśli łatwo oddysocjowuje od części białkowej, koenzymem. Grapa prostetyczną może być związana z komponentem białkowym w różnym stopniu, silniej lub słabiej, dzięki występowaniu różnego typu oddziaływań. Ze względu na różnorodność grap nieaminokwasowych proteidy dzielimy na:

♦    fosfoproteidy - są to białka zawierające resztę kwasu fosforowego, zwykle połączoną wiązaniem estrowym z grapą hydroksylową seryny lub. rzadziej, treoniny. Do grapy tej należy' wiele ważnych fizjologicznie białek, na przy kład kazeiny' i witelliny. Stopień fosfory lacji może być, w różnych białkach, różny .

♦    chromoproteidy - białka te zawierają chromoforową (barwną) grapę prostetyczną. Część barwna może mieć różną strukturę: karotenoidową. fławonoidową. porfnynową i inne. Do ważnych chromoproteidów należą hcmoproteidy. zawierające jako grapy prostetyczne porfirynowc kompleksy żelaza. Wiele białek z tej grapy pełni ważne funkcje w łańcuchu oddechowym.

♦    lipoproteidy - są kompleksami białek z lipidami. Pełnią ważne funkcje fizjologiczne, związane z transportem lipidów, sterydów i witamin lipofilnych w ustroju. Wchodzą w skład błon cytoplazmatycznych. Dzieli się je, w zależności od wielkości cząsteczek oraz proporcji białko/lipid. na kilka podgnip.

♦    glikoproteidy - są to pochodne białek, zawierające fragmenty oligosachaiydowe przyłączone do łańcuchów bocznych niektórych aminokw asów w iązaniami glikozydowymi. Możliwe jest przyłączenie reszty cukrow ej na kilka różnych sposobów:

1.    za pomocą wiązań O-glikozydowych do reszt hydroksylowych Thr, Ser lub Tyr

2.    poprzez wiązania N-glikozydowe do wolnych grap aminowych Lys lub reszt N-końeowych oraz azotu amidowego Asn i Gin

3.    poprzez wiązania estrowe z wolnymi resztami karboksylowymi aminokwasów kwaśnych oraz C-końcowych.

Fragment}' węglowodanowe zawierają głównie heksozy, heksozoaminy i kwas slajowy. Łańcuchy węglowodanowe są zwykle krótkie, zawierające 8-10 reszt sacharydowych. Glikoproteidy mogą zawierać jeden fragment węglowodanowy (np.: owoalbuinina). znane są również takie, które zawierają znacznie większą ich ilość (np.: glikoproteid podszczękowy owcy zawiera 800 fragmentów oligosacharydowych). Łańcuchy cukrowe wprowadzane są do cząsteczek białka w fazie posttranslacyjnej przy udziale specyficznych glikozylotransferaz. Brak kontroli genetycznej na tym etapie prowadzi niekiedy do mikroheterogeniczności materiału. Glikoproteidy są szeroko rozpowszechnione w świecie roślinnym i zwierzęcym. Są składnikami błon, enzymami, przeciwciałami, czynnikami grupowymi krwi, hormonami, wchodzą w skład śluzów, białek plazmy. Są często odpowiedzialne za transport aktywny.

♦    nukleoproteidy - są kompleksami kwasów nukleinowych i białek. Składnik białkowy ma na ogól charakter silnie zasadowy. Występują we wszystkich komórkach roślinnych jak i zwierzęcych, zarówno w jądrach komórkowych jak i w cytoplazmie. Odgrywają ważną rolę w replikacji DNA i kontroli genetycznej. Czystymi nukleoproteidami są fitofagi.

♦    metaloproteidy - są kompleksami metali z białkami. Zdolność wiązania jonów niektórych metali z proteinami jest efektem oddziaływań z grapami aminowymi, karboksylanowymi. Holowymi i imidazolowymi. Najczęściej wiązanymi metalami są żelazo, miedź, chrom, mangan, molibdea cynk i wapń. Nie należy mylić metaloproteidów' z chromoproteidami zawierającymi jony metali. W metaloproteidach wiązanie metalu odbywa się bezpośrednio z cząsteczką białka, w chromoproteidach. jon związany jest z niebialkowym ligandem. np.: porfiryną. a dopiero tak uzyskany kompleks wiąże się z łańcuchem polipeptydowym.