3184153167

13] ENERGIA W FOTOSYNTEZIE 441

Zastosowano również do chlorofilu i jego pochodnych (19) bardzo obiecującą metodę badania zmian populacji poszczególnych podpoziomów trypletowych, a więc i przejść interkombinacyjnych. Jest to tzw. metoda optycznej detekcji magnetycznego rezonansu (ODMR), w której rejestruje się zmianę natężenia fluorescencji próbki umieszczonej w temperaturze kilku stopni Kelvina po dodatkowym napromieniowaniu jej mikrofalami, powodującym przejścia między podpoziomami stanu trypletowego. Wywołana mikrofalami zmiana obsadzeń trypletowych podpoziomów powoduje, wobec różnego prawdopodobieństwa przejść interkombinacyjnych z tych podpoziomów, zmianę natężenia rejestrowanego przejścia O — Oz pierwszego singletowego poziomu wzbudzonego do stanu normalnego S, -> S₀. Doświadczenie przeprowadza się przy tak niskim natężeniu światła wzbudzającego, że z jego wzrostem liniowo rośnie natężenie fluorescencji. Natężenie mikrofal dobiera się wysokie, tak aby uzyskać nasycenie przejść pomiędzy składowymi trypletowymi. Metodą ODMR (19) stwierdzono występowanie form tautomerycznych niektórych porfiryn, gdyż pozwala wykrywać małe ilości cząsteczek wzbudzonych do stanu trypletowego. Może mieć ona również znaczenie przy badaniach centrów.

W pracowni Gurinowicha (20) zastosowano metody fotoselekcji do badania dichroizmu przejść trypletowych chlorofilu i jego pochodnych umieszczonych w niskotemperaturowym szkliwie. Stwierdzono w ten sposób, że momenty przejść trypletowych badanych barwników leżą w płaszczyźnie pierścienia porfirynowego.

Szczególnie bliski związek z ustaleniem roli przejść trypletowych w działaniu centrów mają (21) badania przekazywania elektronu dzięki uczuleniu poprzez wzbudzony do stanów trypletowych chlorofil. Badano również widmo wyższych stanów trypletowych chlorofilu (przejścia tryp-let—tryplet, T—T) (22). Badania stanów trypletowych pozwalają ponadto wniknąć w oddziaływania porfirynowych grup chromoforowych makrocząsteczek z ich częścią białkową (23) lub innymi cząsteczkami (24). Jak wykazano badając hemoglobiny, kinetyka zanikania absorpcji trypletowej po błysku laserowym w próbkach zawierających tlen molekularny oraz w próbkach odtlenionych dostarcza informacji o penetracji tlenu do „kieszeni” makrocząsteczki (24). Nie badano dotąd w ten sposób kompleksów pigmentowo—białkowych organizmów fotosyntezujących (np. bilipro-teidów), chociaż badania takie mogłyby zapewne dostarczyć nowych informacji.

III. Agregacja chlorofilu

Wzajemne oddziaływania barwników można, przynajmniej w pewnym zakresie siły oddziaływania, traktować jako ich agregację. W agregacji chlorofilu i jego pochodnych bardzo istotną rolę odgrywa woda. Wielu ba-