3218343464

XXVIII Międzynarodowe Sympozjum im Bolesława Krzysztofika AQUA 2008 WYKŁAD INAUGURACYJNY

PRZEMYSŁ I KOMUNIKACJA A STAN ŚRODOWISKA GLEBOWEGO W AGLOMERACJI WARSZAWSKIEJ

(INDUSTRYAND TRANSPORT VERSUS SOIL ENVIRONMENT SITUATION IN WARSAW DISTRICT)

Alina Kusińska, Lidia Oktaba

Słowa kluczowe: gleba, zanieczyszczenie, metale ciężkie, substancje ropopochodne Streszczenie

Przeprowadzono analizę wyników, dotyczących zawartości metali ciężkich i związków ropopochodnych w glebach Warszawy. Wykazano, że największy wpływ na akumulację pierwiastków śladowych ma komunikacja miejska. Jej oddziaływanie zauważalne jest również w okolicy dwóch badanych zakładów przemysłowych: Huty Warszawa i Elektrociepłownia Kawęczy n. Zaobserwowano także zwiększanie się ilości Zn i Cu w glebach przy trasach komunikacyjnych od roku 1997 do 2003 oraz zmniejszanie się zawartości Pb i Cd. Ponadto stwierdzono silne zanieczyszczenie gleb wzdłuż głównych tras komunikacyjnych związkami ropopochodnymi. Obliczony średni współczynnik nagromadzenia tych substancji w roku 1999 i 2004 wskazuje na ich zmniejszanie się w badanych glebach.

Wstęp

Gleba to wierzchnia warstwa skorupy ziemskiej powstała ze zwietrzeliny skalnej w wyniku oddziaływania na nią czynników klimatycznych, świata roślin i zwierząt w określonym reliefie i czasie. W obrębie ekosfery gleba stanowi podstawę egzystencji ludzi i zwierząt, będąc miejscem produkcji pierwotnej. Na jej powierzchni zachodzi intensywna wymiana materii i energii. Zaburzenie tych procesów przez człowieka w ramach tzw. antropopresji przyczynia się do degradacji gleb, a tym samym do zmniejszenia natężenia fotosyntezy i niekorzystnych zmian w składzie atmosfery. Gleba to także regulator gospodarki wodnej w środowisku, jak również naturalny filtr dla wszelkich zanieczyszczeń.

W ciągu ostatnich lat ubywa powierzchnia gruntów' użytkowania rolniczego na rzecz terenów zajętych pod budownictwo, trasy komunikacyjne czy kopalnictwo surowców mineralnych. [12]

Pod wpływem działalności gospodarczej człowieka gleby ulegają przekształceniom: geomechanicznym, hydrologicznym, fizycznym, biologicznym i chemicznym. Najpoważniejszym problemem ochrony środow iska jest degradacja chemiczna gleb: zakwaszenie, alkalizacja. zasolenie, zanieczyszczenie pierwiastkami śladowymi i substancjami ropopochodnymi oraz radionuklidami.

Źródłem zanieczy szczenia gleb pierwiastkami śladowymi i substancjami ropopochodnymi jest transport samochodowy. Ogółem liczba pojazdów samochodowych i ciągników osiągnęła w 2006 roku ponad 18mln. sztuk i wzrosła o 100% w stosunku do roku 1990. Zanieczyszczenia te głównie dotyczą gleb w obrębie miast i wzdłuż tras komunikacyjnych [3,4,6,7,8,11,17|.

Energetyka węglowa, hutnictwo i przemysł metalurgiczny to drugie poważne źródło zanieczyszczenia gleb pierwiastkami śladowymi, głównie Cd, Cr, Cu, Fe, Hg, Ni, Pb, Zn.

Pierwiastki śladowe są również wprowadzane do gleb użytkowanych rolniczo z nawozami mineralnymi, głównie fosforowymi i wapniowymi, pestycydami, ściekami komunalnymi, odpadami przemysłowymi, a także z gnojowicą i obornikiem.

Środowisko glebowe w aglomeracjach miejskich kształtuje się w wyniku jednoczesnego oddziaływania przemysłu i motoryzacji [9, 18, 20, 19,21],

Pierwiastki śladowe są wiązane i zatrzymywane w wierzchniej warstwie gleb tym silniej, im więcej gleba zawiera materii organicznej i frakcji ilastej, a także im wyższe jest jej pH. Pierw iastki te pobierane przez rośliny z gleb wchodzą w łańcuch troficzny zwierząt i człowieka. W miastach dostają się do organizmu człowieka bezpośrednio przez układ oddechowy z zapylonej atmosfery' przyziemnej. Szkodliwość pierwiastków śladowych w organizmie człowieka jest powodowana ich podatnością na akumulację w tkankach, łatwością absorpcji z przewodu pokarmowego, przenikaniem przez łożysko,