3218343467

XXVIII Międzynarodowe Sympozjum im Bolesława Krzysztofika AQUA 2008 WODA

MODELOWANIE PRZEPŁYWU WODY W REJONIE GRANICZNYCH MEANDRÓW ODRY

(MODELING OF WATER FLOWIN THE ODRA BORDER MEANDERS REGION)

Katarzyna Jakubiec

Słowa kluczowe: meander, rumowisko Streszczenie

Graniczne meandry Odry są przykładem naturalnego rozwoju koryta i przylegających do niego terenów zalewowych. Przepływy badanego odcinka rzeki charakteryzują się znacznym wahaniem i częstym występowaniem powodzi. Powodzie są przyczyna nagiego przełożenia koryta cieku, która na granicznym odcinku meandrów jest z punktu widzenia historycznego procesem naturalnym. Po powodzi w 1997 roku na opisanym odcinku Odry nastąpiło przerwanie jednego z meandrów, w wyniku czego powstało starorzecze oraz nowy fragment koryta. Działanie takie sprzyja rozwojowi nowych populacji rzadkich dla tego regionu roślin i zwierząt. Jednakże dalsze erozyjne procesy rzeki mogą spowodować kolejne przerwania, które mogłyby nieść poważne zagrożenia dla populacji fauny i flory jak i terenów położonych poniżej badanego odcinka rzeki. Wstęp

Graniczne meandry' Odry' położone są w gminie Krzyżanowice. Gmina usytuowana jest w zachodniej części województwa śląskiego, u wrót obniżenia między Sudetami a Karpatami, zwanego Bramą Morawską, na południu Kotliny Raciborskiej.

Badany odcinek przedstawia nieco ponad siedmio kilometrową trasę zbudowaną z zakoli rzeki Odry'. Dynamika rzeki, procesy, które odpowiedzialne są za formow anie koryta i rozlew isk w dolinach tworzą różnorodną mozaikę siedlisk. Do ważniejszych procesów korytotwórczych możemy zaliczyć erozję (boczną i wgłębną), transport rumoszu skalnego i jego sedymentację. Jednym z przykładów procesów korytotwórzczych na tym terenie jest przemieszczanie się zakoli rzecznych. W wyniku przerwania meandrów tworzą się odnogi tzw. starorzecza, a z czasem następuje ich stopniowe wyplycenie. Dno rzeki oraz brzegi są podmywane, powstają wtedy strome skarpy w nanosach rzecznych narastają żwirowe oraz muliste ławice.

Do pierwszego przerwania meandra doszło podczas powodzi w 1967 roku. Zniszczeniu uległ meander nr IV. W 1997 roku nastąpiło przerwanie meandra nr I i powitanie nowej odnogi w postaci koryta o szerokości zbliżonej do starego koryta Odry. Stare koryto wskutek naniesionego rumowiska z górnego odcinka rzeki zostało praktycznie odcięte od dopływu wody. Prędkości wody oraz przepływy w tym korycie są dziś niewielkie (przy średnich przepływach rzędu 45 -50 m3/s wynoszą ok. 0,1-0,2 m/s).

Podobnie jak dno, również i brzegi zostały poddane intensywnej erozji. Na granicznym odcinku Odry od Chałupek do ujścia Olzy występuje aż osiem wyrw brzegowych. Ich długości wahają się od 100 m do 500 m.

Powstanie nowego koryta, nanosów' żwirowo-piaskowych w postaci piaszczystych lach oraz odsypisk oraz regularne podtapianie obszarów zalewowych, stwarzają optymalne rozwoju roślin i zwierząt. Żywe procesy korytotwórcze gwarantują utrzy manie wysokiego poziomu różnorodności biologicznej. Wiele gatunków' tam występujących jest obecnie zagrożonych w całej Europie. W okolicach pierwotnego meandra przerwanego naturalnie w 1997roku zidentyfikowano 126 gatunków roślin. Na obserwowanym obszarze żyją i rozmnażają się: motyle (modraszek nausitous i czerwończyk nieparek), chrząszcze, ryby (różanka, piskorz), plaży' (kumak nizinny i kumak górski),oraz ptaki (zimorodek), jak i ssaki (bóbr europejski i wydra, które znajdują się na listach „dyrektywy siedliskowej" oraz „dyrektywy ptasiej").

Część doświadczalna

W wyniku niszczącej działalności rzeki wykonano badania modelowe w celu zaproponowania dogodnego rozwiązania, które spowolniłoby erozyjne działanie rzeki.

Symulacje przeprowadzono dla całego odcinka meandrującego, ze szczególnym wskazaniem na pierwszy' meander: od mostu drogowego Chalupki-Bohumin (km 20.530) do wylotu z meandra.

-28-