3462403073

istniejących stosunków badacz społeczeństwa powinien prowadzić z punktu widzenia wolności i racjonalności, będących istotnymi, czyli koniecznymi, cechami człowieka i społeczeństwa (Horkheimer 1972c: 188 - 236).

Opozycja zarysowana przez Horkheimera powielana była później w wielu wersjach. Współpracownik Instytutu Frankfurckiego, a znacznie później jeden z najwybitniejszych przedstawicieli neopozytywistycznego empiryzmu, Paul Lazarsfeld, zwracał uwagę na różnice między badaniami krytycznymi a badaniami administracyjnymi. Te pierwsze, których przykładem miała być twórczość Horkheimera, charakteryzują się analizą ogólnych trendów i dopiero w tym kontekście — poszczególnych problemów o małej skali. Badania krytyczne uwzględnić muszą przy tym podstawowe ludzkie wartości, których naruszyć nie wolno. Badania administracyjne wykonywane są na zamówienie świata interesu lub agencji rządowych i dotyczą zwykle małych, izolowanych problemów (Lazarsfeld 1972: 159-161).

Pod koniec lat pięćdziesiątych C. Wright Mills przeciwstawiał socjologią głównego nurtu badaniom prowadzonym z zastosowaniem wyobraźni socjologicznej. Socjologia głównego nurtu okresu powojennego obejmowała trzy różne koncepcje. Pierwsza z nich to „nowa praktyczność", reprezentowana przez kierunek badań przemysłowych, określany jako human relations. Badania nad „stosunkami przemysłowymi" pomóc miały władzom wielkich korporacji w rozwinięciu pełnego potencjału produkcyjnego każdego pracownika, przy równoczesnym niedopuszczaniu go do współuczestnictwa w zarządzaniu. Drugi obiektywny cel krytykowanego przez Millsa kierunku polegał na dostarczaniu nowego ideologicznego uzasadnienia władzy wielkich korporacji. Socjologowie przemysłu patrzą na swe problemy badawcze z punktu widzenia ustabilizowanego systemu władzy, nie widzą żadnego sensu w kwestionowaniu go (Mills 1970).

Drugą koncepcją reprezentującą, według Millsa, socjologię głównego nurtu jest „abstrakcyjny empiryzm", którego najważniejszym przykładem może być powojenna twórczość Paula La-zarsfelda. Kierunek ten polega na wykonywaniu masowych badań empirycznych różnych oderwanych od problemów społeczeń-